OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ II - Deneme Sınavı - 5

ولايات خمتلفه vilâyât-ı muhtelife “çeşitli vilâyetler” anlamına gelmektedir. Bu bilgiden dolayı doğru cevap A şıkkıdır.

سپاه ستاره sitâre-sipâh “yıldız askerli, yıldızlar kadar çok askeri olan”
بدن پوالد pûlâd-beden “çelik bedenli”
خضرقدر Hızr-kadr “Hızır peygamber şerefli, Hızır yüceliğine sahip”
شعار نصرت nusret-şi’âr “zafer şiarlı, daima zafer kazanan”
رهرب ظفر zafer-reh-ber “zafer rehberli, rehberi zafer olan”
اقدام هبرام Behrâm-ikdâm “Behram gayretli, gayreti Behram gibi olan”
النه مها hümâ-lâne “Hüma kuşunun yuvası olan”

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

A, B, D ve E şıklarındaki birleşik sıfatlar iki isimden oluşurken, C şıkkındaki birleşik sıfat bir sıfat ve bir isimden meydana gelmektedir ve bu nedenle diğerlerinden farklıdır. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

A, B, C ve E şıklarındaki birleşik sıfatlar bir sıfat ve bir isimden oluşurken, D şıkkındaki birleşik sıfat bir isim ile bir sıfat-fiilden oluşmaktadır. Bu nedenle diğerlerinden farklıdır. Bu doğrultuda doğru cevap D şıkkıdır.

A, B, C ve D şıklarında bir isim ile bir sıfat-fiilden oluşan birleşik sıfatlar yer alırken, E şıkkında bir sıfat ve bir isimden oluşan bir birleşik sıfat yer almaktadır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

حال آسوده âsûde-hâl “âsûde hâlli”
هناد بد bed-nihâd “kötü huylu, kötü yaratılışlı”
نام نيك nîk-nâm “iyi adlı”
ضمري روشن rûşen-zamîr “aydınlık gönüllü”
مهت عاىل âlî-himmet “yüce himmetli”
عاليشان âlî-şân “yüce şanlı”

Bu bilgiler  doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

آرا عامل âlem-ârâ “alemi süsleyen”
پريا جهان cihân-pîrâ “cihanı bezeyen”
دلفريب dil-firîb “gönül aldatan”
بار خون hûn-bâr “kan yağdıran, kan döken”
عربتنما ibret-nümâ “ibret gösteren”
صفشكن saf-şiken “saf kıran, saf bozan”
كشوركشا kişver-güşâ “ülke açan, fetheden”
حريتبخش hayret-bahş “hayret veren”
بسته صف saf-beste “saf bağlamış, saf tutmuş”
زانوزده zânû-zede “diz koymuş, diz çökmüş”
يافته رخصت ruhsât-yâfte “ruhsat bulmuş, izin almış” (ruhsat-yâfte-i gül-geşt-i
çemenzâr-ı ferâdis)
سرافراخته ser-efrâhte “baş uzatmış, uzamış” (serv-i ser-efrâhte-i bostân-ı iftihâr)

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

آرا عامل âlem-ârâ “alemi süsleyen”
پريا جهان cihân-pîrâ “cihanı bezeyen”
دلفريب dil-firîb “gönül aldatan”
بار خون hûn-bâr “kan yağdıran, kan döken”
عربتنما ibret-nümâ “ibret gösteren”
صفشكن saf-şiken “saf kıran, saf bozan”
كشوركشا kişver-güşâ “ülke açan, fetheden”
حريتبخش hayret-bahş “hayret veren”
بسته صف saf-beste “saf bağlamış, saf tutmuş”
زانوزده zânû-zede “diz koymuş, diz çökmüş”
يافته رخصت ruhsât-yâfte “ruhsat bulmuş, izin almış” (ruhsat-yâfte-i gül-geşt-i
çemenzâr-ı ferâdis)
سرافراخته ser-efrâhte “baş uzatmış, uzamış” (serv-i ser-efrâhte-i bostân-ı iftihâr)

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

قدر خضر اسكندر İskender-i Hızr-kadr “Hızır yüceliğinde olan İskender”
اجنام فرخنده ايام eyyâm-ı ferruh-encâm “sonu uğurlu günler”
مآب سعادت باب Bâb-ı sa’âdet-me’âb “mutluluğun sığınağı olan Kapı”
عاملپناه پادشاه pâdişâh-ı âlem-penâh “âlemin koruyucusu olan Padişah”
وقار كردون پادشاه pâdişâh-ı gerdûn-vakâr “felek vakarlı Padişah”
النه مها تاج tâc-ı hümâ-lâne “Hüma kuşunun yuvası olan tâc”
هبا عامل حسن hüsn-i âlem-behâ “âlem kıymetinde olan güzellik”
اقدام هبرام خاقان Hâkan-ı Behram-ikdâm “Behram gayretli Hakan”
آرا عامل راى rây-ı âlem-ârâ “âlemi süsleyen fikir” “...çehre-i zamân nûr-ı rây-ı âlemârâyile münevver ü rûşen olup...”
قيام ابد دولت رجال ricâl-i devlet-i ebed-kıyâm “sonsuza kadar ayakta olan devletin
yöneticileri”
دلفريب زيب zîb-i dil-firîb “gönül aldatan süs” “...mâh-ı râyet-i nûr-güsteri zîb-i dilfirîb gösterüp zemîn-i memlekete âsumân ziynetin verdi.”
فال فرخنده سال sâl-i ferhunde-fâl “falı kutlu yıl”

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

عاليشان سردار serdâr-ı âlî-şân “şanı yüce serdar”
احتشام آمسان سلطان sultân-ı âsumân-ihtişâm “felek gibi ihtişamlı sultan”
بار خون سنان sinân-ı hûn-bâr “kan yağdıran mızrak”
كشوركشا شهريار şehriyâr-ı kişver-güşâ “ülkeler fetheden hükümdar”
پريا جهان عدل adl-i cihân-pîra “cihanı bezeyen adalet” “...arsa-i devrân nûr-ı adl-i
cihân-pîrâyile tâze gülşen oldu.”
مآثر فرخنده عساكر asâkir-i ferhunde-me’âsir “izleri kutlu askerler”
مشار اجنم لشكر leşker-i encüm-şümâr “sayıları yıldızlar kadar olan ordu”
رهرب ظفر لشكر leşker-i zafer-rehber “rehberi zafer olan ordu”

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

ن پوالد pûlâd-beden “çelik bedenli” anlamına gelmektedir.

Ref’-i livâ-i tuğyân, Farsça yapılı isim tamlamasıdır. Türkçe etmek yardımcı fiiliyle kullanıldığında bu yardımcı fiil doğrudan ref’ masdarına bağlanır: ref’ etmek “kaldırmak”. Ref’ etmek, geçişlidir, bundan dolayı livâ-i tuğyan “isyân bayrağı” bu fiilin nesnesi olur: livâ-i tuğyânı ref’ etmek “isyan bayrağını kaldırmak”.

Sitâre-sipâh, Pûlâd-beden, Hızr-kadr ve Nusret-şi’âr birleşk  kelimeleri, iki isminden yapılmıştır. Rûşen-zamîr birleşik kelimesi ise bir sıfat ve bir isimden yapılmıştır.

Dil-firîb'in karşılığı gönül aldatandır.

Diğerleri bir isim ile bir sıfat fiilden oluşurken Behrâm-ikdâm iki isimden oluşur.

م دل هنكام hengâm-ı dil-ârâm “gönle hoş gelen zaman” ve خاطر ء پيمانه peymâne-i hâtır “gönül kadehi” tamlamalarından birincisi sıfat, ikincisi isim tamlamasıdır.

Gark-ı âb olmak gark-ı âb, bir isim tamlamasıdır. Olmak yardımcı fiili, anlamca tamlamanın aslî unsuru olan gark masdarına bağlıdır: gark olmak “batmak, boğulmak”. Gark olmak, geçişsizdir, bundan dolayı âb kelimesini nesne değil başka bir tamlayıcı olarak değerlendiririz. Burada yer tamlayıcısı görevindedir: âba gark olmak “suya batmak, boğulmak”.

مهت عاىل âlî-himmet “yüce himmetli”

Bed-nihâd “kötü huylu, kötü yaratılışlı” anlamına gelmektedir.

Bir isim ile bir sıfat-fiilden oluşanlar: Farsça fiillerin geçmiş zaman gövdelerinden yapılan ism-i mef ’ûller ve fiillerin ism-i fâ’il anlamı taşıyan emir gövdeleri, yani Farsça sıfat-fiillerle yapılan kelimeler, birleşik sıfat yapımında sıklıkla kullanılırlar. Bunları Türkçede -an/-en (gelen, bakan, koşan vs.) veya -mış/-miş (gelmiş, ölmüş, görmüş, düşmüş vs.) sıfat-fiil ekleriyle yapılan fiil gruplarıyla karşılayabiliriz. saf-beste “saf bağlamış, saf tutmuş”