OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ II - Deneme Sınavı - 6

A seçeneğindeki چهل çihil "kırk", B’deki پنجاه pencâh "elli", C’deki سى sî "otuz" ve D’deki  هفتاد heftâd "yetmiş" demektir. C seçeneğindeki  بيست bîst ise "yirmi" anlamındadır. Dolasıyla C doğru cevaptır.

A seçeneğindeki دوصد dü-sad "iki yüz", B’deki  هشتاد heştâd "seksen", C’deki شست şest "altmış" ve E’deki پنجاه pencâh "elli" anlamındadır. Ancak D seçeneğindeki  دهم dehüm bir sıra sayı sayısıolup "onuncu" anlamındadır.Dolayısıyla D doğru seçenektir.

A seçeneğindeki نمكسار nemeksâr "tuzla", B’deki  خرابه زار harâbezâr "harâbelik", D’deki ميكده meykede "meyhâne" ve E’deki شمعدان şem'dan "mumluk, şamdan" anlamındadır. Ancak C seçeneğindeki  آتشكده âteşkede "Mecusilerin ibadet yeri, ateş yeri"  anlamındadır. Dolayısıyla C doğru seçenektir.

+sâr سار : Yer isimleri yapımında kullanılır. Bazı örnekleri şunlardır: سنكسار sengsâr "taşlık", كوهسار kûhsâr "dağlık", نمكسار nemeksâr "tuzla", چشمه سار çeşmesâr "sulak yer" vs. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Yalnızca D seçeneğinde verilen چه +çe küçültme isimleri yapar. Türkçedeki +cık/+cik, +cağız/+ceğiz eklerine karşılık gelir: باغچه bâğçe "+küçük bağ, bahçe", نايچه nâyçe "küçük ney", سراچه serâçe "küçük saray" vs. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

B seçeneğindeki كلابدان  gülâbdân "gülsuyu şişesi", C’deki بتكده bütkede "puthane", D’deki  كوهسار kûhsâr "dağlık" ve E’deki مرغزار  mergzâr "çayırlık, mera" demektir. Oysa A seçeneğindeki زركر zerger "altıncı, kuyumcu"  anlamındadır.

Farsçada +kâr كار +gâr گار, +ger گر ekleri isimlere gelerek bir işi çokça yapanı veya meslek olarak yapanı ifade ederler. Türkçede bunları çoğu zaman +cı/+ci ekleriyle karşılarız: حيله كار hilekâr "hile yapan", كناه كار günâhkâr "günah işleyen", بسته كار bestekâr "beste yapan", خدمتكار hidmetkâr "hizmetçi"; خداوندگار hudâvendgâr "efendilik eden; Allah", ستمگار sitemgâr "zulm edici, zâlim", دادكر dâdger "adaletle hareket eden", آهنكرâhenger "demirci", زركر zerger "altıncı, kuyumcu" vs. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

A seçeneğindeki غمناك gamnâk "gamlı", C’deki خشمكين hışmgîn "hışımlı, öfkeli", D’deki لاله فام lâle-fâm "lâle rengi, kırmızı” ve E’deki مشكلترين müşkilterîn "en zor" anlamındadır. Oysa B’deki بنده وار bendevâr "köle gibi, kul gibi" demektir. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

B seçeneğinde yer alan سيمين sîmîn "simden, gümüşten yapılmış” kelimesinde bulunan +în  ين  eki, çeşitli madde isimlerinden sonra gelerek ondan yapılmış olmayı, +lı/+li anlamını ifade eder: سيمين sîmîn "simden, gümüşten yapılmış", زرين zerrîn "zerden, altından", آهنين âhenîn "demirden", سنكين sengîn "taşlı",
رنكين rengîn "renkli", شرمين şermîn "utangaç" vs. Dolayısıyla B doğru seçenektir. Diğer seçenekler ise gibi anlamı kazandıran ekler bulunmaktadır.

-ter تر ve -terîn ترين: Sıfatların karşılaştırma ve üstünlük derecelerini ifade eder. Bugünkü Türkçede bu kategori sıfatın önüne daha ve en kelimelerini getirerek yapılır: daha iyi, en iyi. Karşılaştırma ve üstünlüğün birinci derecesi -ter "daha", ikinci derecesi -terîn "en" ekleriyle yapılır: بهتر bihter "daha iyi" ® بهترين bihterîn "en iyi", ارزانتر erzânter "daha ucuz" ® ارزانترين erzânterîn "en ucuz", مشكلتر müşkilter "daha zor" ® مشكلترين müşkilterîn "en zor" vs. Bu ek yalnızca E seçeneğindeki بهترين  bihterîn "en iyi" kelimesinde bulunmaktadır. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Yalnızca A seçeneğinde verilen كفتن güften “söylemek” fiili Farsçada -den دن veya -ten تن eklerinden biriyle türetilmiş mastardır. Diğer seçeneklerde geçen کردن gerden "boyun", کودن gevden "ahmak, sersem", خويشتن hîşten "kendi", آبستن âbisten "hâmile" kelimelerinde ise böyle bir durum bulunmaz.

Aslî masdarlardan -den ve -ten ekleri atılınca ortaya çıkan şekle hâl gövdesi veya geniş
zaman gövdesi denir

Aslî masdarlardan -den ve -ten ekleri atılınca ortaya çıkan şekil hâl gövdesi veya geniş zaman gövdesi olarak da adlandırılır. Bunların bir kısmında fiil gövdesinin son ünsüzü birtakım ses değişmelerine uğrar. Ortaya çıkan bu gövdeler Farsça fiil çekiminde emir ikinci teklik şahsa tekabül eder.

Bir masdarın emir gövdesi, herhangi bir ek almadan, sıfat-fiil anlamı da taşır; yani Türkçede –an / -en, -ar / -er ekleriyle yaptığımız şekillere (yazan, yazar) karşılık gelirler.

فرمودن  fermûden "emretmek" fiilinin emir gövdesi  فرما fermâ "buyuran, emreden" olur: : فرمان فرما fermân-fermâ,  حکم فرما hüküm-fermâ

خوردن horden "yemek" fiilinin emir gövdesi  خوار hâr (bazen hôr) "yiyen" olur: غم خوار gam-hâr, ميراث خور mîrâs-hor.

ديدن dîden "görmek" fiilinin emir gövdesi  بين bîn “gören“ olur: : دوربين dûr-bîn, بين خردهhurde-bîn

Farsçada -ten eki çıkarıldıktan sonra fiil tabanı /h/ خ ile bitiyorsa bu ses /z/ ز 'ye dönüşür. Bu durum yalnızca A seçeneğindeki سوختن sûhten "yakmak" fiilinde görülür ve fiilin emir gövdesi  سوز sûz "yakan" olur: دل سوز dil-sûz, جانسوز cân-sûz, جهان سوز cihân-sûz.

Yalnızca A seçeneğinde bulunan كريان giryân "ağlayan ~ ağlayarak" kelimesindeki -ân ان Farsçada, fiilin emir gövdesine getirilerek hem sıfat-fiil, hem de zarf-fiil teşkilinde kullanılan bir ektir: كريان giryân "ağlayan ~ ağlayarak" (< girîsten), پويان pûyân "koşan ~ koşarak" (< pûyîden), افتان üftân "düşerek" (< üftâden), خيزان hîzân"kalkarak" (< hâsten), نمايان nümâyân "görünen" (< nümûden), شايان şâyân"yakışır, lâyık" (< şâyesten) vs. Diğer kelimelerde böyle bir anlam yoktur.

Yalnızca  B seçeneğindeki  كريان giryân "ağlayan ~ ağlayarak" (< girîsten) kelimesi hem sıfat-fiil, hem de zarf-fiil yapan ekle türetilmiştir. Diğer seçeneklerdeki پروردگار perverdigâr "besleyici, terbiye edici; Allah" (< perverden), خريدار harîdâr "alıcı" (< harîden), فروختار fürûhtâr "satıcı" (< fürûhten),  ديده dîde "görmüş, görülmüş" kelimeleri ise fail adı yapan eklerle türetilmiştir.

Tamlanan kelime /a/ veya /e/ okunan güzel he “٥” ile bitiyorsa sondaki güzel he’nin üstüne hemze işareti konur: ديدهٴکريان dîde-i giryân “ağlayan göz”;  ليلهٴ قدر leyle-i kadr “kadir gecesi”; خانهٴ پدر hâne-i peder “baba evi”; سفينهٴ بلاغت sefîne-i belâgat “belâgat gemisi”. Bu durum yalnızca A seçeneğindeki ديده kelimesi için söz konusudur: ديدهٴکريان dîde-i giryân “ağlayan göz”.