OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ II - Deneme Sınavı - 5

Tamlanan kelime /î/ okunan “ی” ile bitiyorsa izafet esresi yine hemze “ء ” ile gösterilir: كشتئ نوح → keştî-i Nûh “Nuh’un gemisi”;  مثنوئ مولانا → Mesnevî-i Mevlânâ “Mevlânâ’nın Mesnevi’si”;  اهالئ روم → ehâlî-i Rûm “Rum (Anadolu) ahalisi”;  صبئ ذكى  → sabî-i zekî “zeki çocuk”. Görüldüğü gibi bu durum yalnızca D seçeneğindeki مثنوى “mesnevî” kelimesi için geçerlidir.

Tamlanan kelime /â/ okunan elif “ا” ve /û/ okunan vav “و” ile bitiyorsa izafet esresi yerine ye “ی” yazılır izafet esresi –yı biçiminde okunur:  علماى اسلاميه ulemâ-yı İslâmiyye “İslâm âlimleri”;  شعراى عثمانيه şu’arâ-yı Osmâniyye “Osmanlı şairleri”; معناى شعر ma’nâ-yı şi’r “şiirin manası”; عصاى موسى asâ-yı Mûsâ “Musa’nın asası”; ترازوى عدالت terâzû-yı adâlet “adaletin terazisi”; سبوى شراب sebû-yı şarâb “şarap testisi”; آهوى ختن âhû-yı Hoten “Hoten ahusu”;  آرزوى محال ârzû-yı muhâl “imkansız arzu”. Bu durum da yalnızca E seçeneğindeki آهو “ahu” kelimesi için söz konusudur: آهوى ختن âhû-yı Hoten “Hoten ahusu”.

حبيب نازندهٴ خالق يکتا  habîb-i nâzende-i hâlık-ı yektâ olarak okunan tamlama “Bir olan Yaratıcının nazlı sevgilisi” anlamındadır.

زلف سياه خم بخم عنبرسای tamlaması “zülf-i siyâh-ı ham-be-ham-ı anbersây” olarak okunur. Bu tamlamada, baştaki tamlanan unsur olan zülf dışındaki kelimeler sıfat değerindedirler ve ayrı ayrı zülf kelimesini nitelemektedirler. Bu gibi tamlamalarda izafet kesrelerinin “ve” bağlacı anlamını taşıdığı daha önceden kitabınızda bahsedilmişti. Burada da aynı özellik söz konusudur. Dolayısıyla tamlama “Güzel kokulu, kıvrım kıvrım ve siyah saç” anlamındadır.

Burada açıkça görülmektedir ki, öncelikle beyt-i Hudâ ve ruhsâr-ı dil-ârâ kendi aralarında tamlama oluşturmaktadırlar. Dil-ârâ kelimesi sıfat olduğu için kendisinden sonrakine bağlanamaz, kendisinden öncekini niteleyebilir. beyt-i Huda isim tamlaması, ruhsâr-ı dil-ârâ ise sıfat tamlamasıdır. İkisi de dil bilgisi açısından isim değerindedirler. Bunlar kendi aralarında bir isim tamlaması kurarlar: beyt-i Hudâ tamlayan, ruhsâr-ı dil-ârâ tamlanan olur: Türkçe yapıya çevirirsek: Beyt-i Hudâ'nın ruhsar-ı dil-ârâsı. Bu kelime grubu bir isim tamlaması olup yine isim değerindedir ve tamlayan olarak müşâhade kelimesini tamlar ve sonuçta ortaya bir isim tamlaması çıkar: Beyt-i Hudânın ruhsâr-ı dil-ârâsının müşâhadesi. Dolayısıyla C seçeneğindeki beyt-i Hudâ bu beş kelimeden oluşan tamlamanın içinde yer alan bir tamlamadır.

Tamlanan tekil ve dişil olursa sıfat ile ٥dişil yapılır: وقعهء مؤثره vak’a-i mü’essire, حادثهء مؤسفه hâdise-i mü’essife, بلدهء طيبه belde-i tayyibe, حكايهء غريبه hikâye-i garibe.

C seçeneğindeki ulemâ-yı kirâm tamlamasının her iki unsuru da çoğuldur. Diğerleri için böyle bir durum söz konusu değildir.

Yalnızca A seçeneğindeki حرمين محترمين Haremeyn-i muhteremeyn “İki muhterem Harem” (Mekke ve Medine) tamlamasının her iki unsuru da  tesniye (ikili) hâlindedir.Diğer seçeneklerde böyle bir durum söz konusu değildir.

Tamlanan +în ekiyle çokluk yapılmışsa sıfat da aynı eki alır. Bu durum yalnızca C seçeneğindeki مورخين محققين  müverrihîn-i muhakkikîn tamlamasında bulunmaktadır. A, B ve D seçeneklerinde tamlananın tesniye (ikili) hâlinde olup sıfatın da tesniye hâline getirilmesi söz konusudur: حرمين محترمين Haremeyn-i muhteremeyn “İki muhterem Harem” (Mekke ve Medine); زاويتان متقابلتان zâviyetân-ı mütekâbiletân “karşıt zıt açılar”; دولتين عليتين devleteyn-i aliyyeteyn “iki yüce devlet”. E’deki علما ى كرام -yı kirâm ise tamlanan da sıfat da çokluktur.

روز rûz kelimesi gün anlamına gelmektedir. Doğru cevap D’dir.

Yek “bir”, si “otuz”, sad “yüz”, heşt “sekiz” anlamında gelen sayılardır. nüh-sad “dokuz yüz” anlamına gelmektedir. Nüh-say “dokuz” ve “yüz” kelimelerinin birleşmesiylaoluştuğu için birleşik bir kelimedir. Doğru cevap E’dir.

dü-sad “iki yüz”, heftâd “yetmiş”, heştâd “seksen”, çâr “dört” anlamına gelen Farsça sayı sıfatlarıdır. "pencum" ise “beşinci” anlamına gelen sıra sayı sıfatıdır. Doğru cevap B’dir.

اقامتكاه “ikametgâh”, قراركاه “karârgâh”, كذركاه “güzergâh”, شامكاه “şâmgâh” biçiminde okunmaktadır. سحرکه “sehergeh” biçiminde okunmakta ve +geh گه biçiminde muhaffef (ince) biçimde okunmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşu ve anlamları şöyledir: سنكسار sengsâr "taşlık", نمكسار nemeksâr "tuzla", چشمه سار çeşmesâr "sulak yer",شاخسار şahsâr “ağaçlık, koruluk”. Dağlık anlamına geleb kelime ise كوهسار “kûhsâr”dır. Doğru cevap B’dir.

+kâr كار eki bir işi çokça yapanı veya meslek olarak yapanı ifade eder; +bân بان ~ +vân وان : Meslek isimleri yapımında kullanılır; +dân دان : Âlet isimleri yapımında kullanılır; +zâr زار : Yer isimleri yapımında kullanılır. +çe چه eki ise باغچه bâğçe "küçük bağ, bahçe", نايچه nâyçe "küçük ney", سراچه serâçe "küçük saray örneklerinde görüldüğü üzere küçültme anlamı katan bir özelliktedir. Doğru cevap C’dir.

Kelimelerin okunuşları ve anlamları şöyledir: نامرد nâ-merd “mert olmayan, alçak”, بى بدل bî-bedel “benzersiz”, هم فكر hem-fikr “fikirdeş, aynı fikirde olan” ve برقرار ber-karâr "karar üzere, daimî". بنام be-nâm "namlı, ünlü” kelimesinde ب be +lı/+li anlamını katan bir önek kullanılmıştır. Doğru cevap C’dir.

Seçeneklerdeki öneklerin okunuşları ve eklendikleri kelimelere kattığı anlamlar şöyledir: براى berây "için", تا tâ- "kadar", پر pür- "dolu, +lı/li", نا nâ- “-sız/-siz”. در der- eki ise eklendiği kelimelere Türkçede "içinde, -da/-de" anlamlarını katmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Seçeneklerdeki soneklerin okunuşları ve eklendikleri kelimelere kattığı anlamlar şöyledir:

كلى gülî "gül rengi, مهرآسا mihr-âsâ "güneş gibi", طفلانه tıflâne "çocukça" كلفام gül-fâm "gül rengi, pembe", بهتر bihter sözcüğünde ise "daha iyi" anlamını veren -ter تر son eki vardır. Doğru cevap C’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları ve anlamları şöyledir: دردمند derdmend "dertli", سنبلى sünbülî "sümbül renginde", غمكين gam-gîn "gamlı" ve اميدوار ümîdvâr "umutlu". شيرازى Şirâzî biçiminde okunan kelimedeki –i eki İran’daki bir şehir adı ile birlikte kullanılmış ve "Şirazlı" anlamını vermektedir. Doğru cevap B’dir.

Kelimelerin Türkçe anlamları şöyledir: pesendîden "beğenmek", hânden "okumak", şikâften "yarmak" ve derîden "yırtmak". Bu kelimeler masdar biçimindedir. bûs kelimesi ise "öpen" anlamına gelmektedir. Doğru cevap E’dir.