OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

ARAPÇADA MASDARLAR , Mec'ûl Masdarlar, s.36

Arapçada Kelime Yapımı: Mücerred Masdarlar, İsm-i Fâ'iller ve İsm-i Mef’ûller, Mücerred (Semâî) Masdarlar , s.33

Arapçanın dilbilgisinde fiilin görülen geçmiş zaman 3. teklik şahsındaki şekli fiilin en yalın hâlidir.

علم ilm “bilim” kelimesi semâî/mücerred bir masdardır. Yalın isim gibidir. Anlamı konusunda yapısından doğan herhangi bir sezgiye sahip olamayız. Bu kelimenin anlamını bir kaynaktan öğrenmiş olmalıyız.

امر emr kelimesi fa'l veznindedir.

şühedâ, müşâhid, şâhid, meşhed kelimelerinin kök harfleri ش ه د iken; müdhiş kelimesinin kök harfleri bu sıraya uymaz.

Mimli masdarların 4 vezni vardır. Bunlar “mef‘il, mef‘ilet, mef‘al, mef‘alet”tir. Maksad kelimesi mef‘al veznindedir. Bu vezinlerin çoğu ileride göreceğimiz ism-i mekân, ism-i zaman ve ism-i âlet kategorilerinin vezinleriyle aynıdır. Aralarındaki farkı ancak cümle içindeki anlamlarından ayırt edebiliriz.

Ketebe “yazdı” fiil kökünün ism-i fâ'ili كاتب kâtib (yazan, yazıcı), ism-i mef'ûlü مكتوب mektûb (yazılan şey)'dur.

Kulluk anlamına gelen عابد âbid, abd “kul” kelimesinin ism-i fâ‘ilidir.

سؤال su'âl kelimesinin ism-i fâ‘ili سائل sâ'il, ism-i mef‘ûlü مسئول mes'ûl’dür.

İlk dört seçenekteki kelimelerin vezni fa‘l^dir. "Zikr" kelimesinin vezni ise fi‘l’dir.

موعظه mev'iza "öğüt, nasihat" mev'iza "öğüt” anlamına gelir.

Arapçada masdarlar, türedikleri fiillerin teklik 3. şahıstaki çekimlerinde zâid harf bulunup bulunmamasına göre iki gruba ayrılır. Zâid harf içermeyen fiillerden türetilen masdarlara mücerred masdarlar (yalın masdarlar), zâid harf barındıran fiillerden türetilen masdarlara mezîdünfih masdarlar (artırılmış, harf ilâve edilmiş masdarlar) adı verilir. "Ketebe", "Fetaha"," ‘Alime" ve "Nasara" kelimelerinin köklerinde herhangi bir zâid harf yoktur. Ancak "Ahsene" sözcüğünde zaid harflerden hemze vardır. Bu nedenle de mezîdünfih masdardır.

Kelime başındaki mim harfinin zâid olduğu durumlarda bu kelimeye mimli masdar denmektedir. +iyyet son ekiyle isim ve sıfatlardan yapılan soyut isimlere ise mec’ûl masdar denmektedir. Bu bilgi doğrultusunda bakılınca "Merhamet", "Maksad", "Meşgale", "Muhabere" kelimeleri mimli masdar, "Mülkiyyet" mec’ûl masdardır.

Rahmet ve gayret kelimeleri fa’let kalıbıyla; fikret ve hikmet kelimeleri ise fi’let kalıbıyla türetilmiştir. Fu’let kalıbıyla türetilen tek kelime gurbettir.

Zevk ve katl fa’l kalıbıyla; ömr ve şükr ise fu’l kalıbıyla türetilmiştir. Fi’l kalıbıyla türetilen tek kelime E şıkkındaki "zikr" kelimesidir.

"Ziyâret" ve "Hitâbet" kelimeleri fi’âlet; "Husûmet" ve "Rutûbet" şıklarındaki kelimeler ise fu’ûlet kalıbıyla türemiştir. Yalnızca "rehâvet" kelimesi fa’âlet kalıbıyla türemiştir.

Fezleke, arbede, felsefe ve tercüme fa’lelet kalıbıyla türetilmiş ve dört aslî harfi sebebiyle rübâî mücerred masdar olan kelimelerdir. Ancak besmele kelimesi aynı kalıpla türetilmiş olmasına rağmen “bismillahirrahmanirrahim” kelimesinin kısaltılmış halidir. Ve bu tarz kısaltmalar Arapçada menhut olarak adlandırılır.

Merhamet, mefharet ve mes’ele mef’alet kalıbıyla; maksad ise mef’al kalıbıyla türetilmiştir. Bir tek mev’iza mef’ilet kalıbıyla türemiştir.

Ma’rifet ve mev’iza mef’ilet kalıbıyla; matlab ve masraf ise mef’al kalıbıyla türetilmiştir. Bir tek mevlid mef’il kalıbıyla türemiştir.