OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

ا ,و , ى harfleri, içinde bulundukları kelimelerde çeşitli değişikliklere uğrayan harfler olup bunlara illet harfleri denir. Aslî harflerin içinde bu harflerden biri veya ikisi bulunursa böyle kelimelere de mu'tell kelimeler denir.

Aslî harflerinden biri elif, vav, ye, hemze olmayan veya içinde aynı cinsten iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir.

Aslî harflerinden biri hemze olan kelimelere mehmûz denir. Hemze birinci, ikinci veya üçüncü aslî harf olabilir.

Arapça kelimeler aslî harflerinin niteliğine göre yedi kısma ayrılmış olur ki buna aksâm-ı seb'a (yedi kısım) denir.

Aslî harflerinden ilki vav veya ye olan kelimelere misâl denir.

Aslî ikinci harfi vav veya ye olan kelimelere ecvef denir.

İsm-i fâ’il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ’il, ism-i tafdîl ism-i mensûb cinsinden kelimeler ise sıfattırlar.

Aşağıdaki harfler, kelimenin kalıbına göre zâid harflerden olabilir: ا , ت , س, م , ن , و , ٥ , ى , (hemze) أ

سکون sükûn "durma, kesilme, rahatlık vs." kelimesi “sakin olmak, yerleşmek, rahatlamak” fiilini oluşturan س ك ن (n-k-s) aslî harflerinden türetilmiştir. Diğer şıklardaki nun harfleri kelimelerin kalıplarından ötürü zaiddir.

-
-
-
-şıklarındaki kelimelerin vezni fa’al iken şıkkındaki kelimenin vezni fa’l veznidir.

Aslî harflerinin niteliklerine göre kelimelerin sahih ve mu'tell olmak üzere iki gruba ayrıldığını ifade etmiştik Sahih kelimeler üç kısımdır: sâlim, mehmûz, muzâ'af. Mu'tell kelimeler dört kısımdır: misâl, ecvef, nâkıs, lefîf.

İsm-i mef'ûl, fiilde belirtilen hareket, oluş ve kılışa maruz kalanı, etkileneni ifade eden kelime türlerine verilen isimdir. Türkçede kırılmış, kırık, kırgın, bozuk, bozulmuş gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar ism-i mef'ûl kategorisini oluşturur.

Arapça kelimelerde sayı kategorisi teklik, ikilik (tesniye) ve çokluk (cem') şekillerinde yapılır. Sadece "iki harf" anlamındaki harfân kelimesi ikilik gösterir. Diğerleri çokluk sigalarıyla çekimlenmiştir.

Sâlim çokluğu teşkil eden eklerden +în ve +ûn ekleri eril (müzekker) çokluk yapar. سامع sâmi' = سامعين sâmi'în "dinleyiciler" demektir.

جوامع cevâmi' câmiler anlamında gelen fevâ'il vezninde çoğul bir kelimedir. Bu kelimenin tekili câmi'dir

اذكيا ezkiyâ zekî’nin çoğulu olup " aklı ve kavrayışı güçlüler/zekiler" anlamına gelir.

Arapçada İsm-i camid grubuna giren bütün kelimeler, mastarlar, ism-i mekân, ism-i zaman,ismi alet, ismi tagnir cinsinden kelimeler isim olarak kabul edilir.

Yeni kelime yapılırken  asli harflerin başına, ortasına veya sonuna bir veya daha fazla harf ilâve edilir. Bu ilave harflere zaid harfler (=ekleme harfler) denilir. Kelime yapımı belli kalıplara göre olduğu için, bu zaid harflerin hangi harfler olabileceği bellidir. Bu doğrultuda doğru cevap B' dir.

Vezin bulmak için yapmak, işlemek” fiilinin aslî sesleri olan فعل (fe-ayın-lâm) harflerine dayanan bir model geliştirilmiştir. İlk önce zaid(ekleme) harfler bulunur ve asli harfler fe-ayın-lam modeline göre çekimlenir.

Aslî harflerinin son ikisi aynı olan kelimelere muzâ'af denir. Yukarıda verilen "sürur" "tıbb" ve "redd" kelimeleri buna örnektir. Doğru cevap E'dir.