OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

İlleti harfler elif, vav ve ye’dir. Seçeneklerde bulunan bütün kelimeler türemiş sözcüktür. Ancak sadece A şıkkındaki “ihâfe” sözcüğünün asli harfleri arasında illetli harf bulunmaktadır. Gurûb > gayn-ra-be, sâlih > sad-lam-ha, Hitâb > hı-tı-be, cehâlet > cim-he-lam aslî harflerinden türemişlerdir. İhâfe ise hı-vav-fe kökünden gelmektedir.

Aslî harflerinin niteliklerine göre kelimeler sahih ve mu'tell olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Sahih kelimeler sâlim, mehmûz, muzâ’af olmak üzere üç; Mu’tell kelimeler ise misâl, ecvef, nâkıs ve lefif olmak üzere dört kısımdır. Toplamda yedi olan bu kısımlara “Aksâm-ı Seb’a” denir. İçerisinde elif, vav, ye veya hemzeden birini içermeyen veya aynı cins harften birden fazla barındırmayan kelimeler sahih grubundan sâlim kısmına aittirler.

Aslî harflerinden herhangi biri hemze olan kelimelere mehmûz denir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere C şıkkında verilen mehmûz tanımı yanlıştır.

Sâyebân > Farsça Bileşik İsim (=Gölgelik); Hirâsân > Farsça Sıfat (=Korkak); Cülcülân > Arapça isim (=Kişniş); Küfrân > Arapça isim (=İyilik bilmeme); Zâviyetân > Arapça çoğul isim (=İki açı).

Arapçada çokluk, iki gruptur: Eklemeli ve bükünlü. Eklemeli çokluklar sâlim çokluk (cem'-i sâlim) adını alır. +în, +ûn ekleri müzekker (eril), +ât eki ise müennes (dişil) çokluklar yapar. Bu bilgi doğrultusunda A, B, C ve E şıklarındaki çoğul isimlerin eril yani müzekker eklerle türetildiğini, D şıkkındaki ekin ise dişil yani müennes bir ek olduğunu anlayabiliriz.

Başlıca cem’-i mükesser kalıpları: Ef’âl, fu’ûl, fu’ul, fu’al, fi’al, fi’âl, fu’’âl, fa’ale, fu’alâ, fe’â’il, fevâ’il, fevâ’îl, efâ’il, efâ’îl, ef’ilâ, ef’ile, mefâ’il, mefâ’îl, tefâ’îl, ef’ul vb. A şıkkındaki eşkâl ef’âl vezninde, B şıkkındaki süfün fu’ul vezninde, C şıkkındaki kibâr fi’âl vezninde, D şıkkındaki akâ’id fe’â’il vezninde çoğul isimlerdir. E şıkkındaki vukû’ât ise cem’-i sâlim-i müennes olan +at ekiyle türetilmiştir.

Fiilden türemiş isimler (ism-i müştak) ise masdar isimleri, ism-i fâ'il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ'il, ism-i tafdîl, ism-i mekân, ism-i zamân, ism-i âlet, ism-i tasgîr, ism-i mensûb olarak gruplara ayrılır. İsm-i câmid ise asıl isimlerin kavram adıdır.

İsm-i fâ’il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ’il, ism-i tafdîl, ism-i mensûb cinsinden kelimeler sıfat-tırlar. İsm-i câmid grubuna giren bütün kelimeler, mas-darlar, ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i âlet, ism-i tasgir cinsinden kelimeler ise isimdirler.

Zâid harfler أ (hemze),ا , ت , س, م , ن , و ٥ , ى ‘dir. ع ise zaid bir harf olarak asla karşımıza çıkmaz.

Zâid harflerle ilgili olarak verilen bilgilerden bazıları yanlış verilmiştir. Ama sin harfinin ist-, müst- gibi ses gruplarıyla başlayan kelimelerde zâid olduğu bilgisi doğrudur.

Kök harflerden kelime türetilirken kök harflerin sırasının asla değişmemesi gerekir. Sıra değiştiği zaman başka bir kelime meydana gelmiş olur. “insâk” kelimesine bakıldığı zaman kök harflerinin (s-k-n) değil (n-s-k) olduğu görülür.

Bir kelimenin veznini bulurken kök harfleri yerine sırasıy-la fe-‛ayn-lâm harfleri getirilir ve harekeleri aynı bırakılır. Buna göre yukarıdaki kelimelerin vezinleri sırasıyla fa‛al, fi‛l, fi‛lân, fa‛al ve fu‛ûl dür. Bir tek duhûl kelimesinin vezni doğru verilmiştir.

Arapça kelimeler aslî harflerinin niteliğine göre yedi kısma ayrılmış olur ki buna aksâm-ı seb'a (yedi kısım) denir. Harf-i cer bunlardan biri değildir.

Aslî harflerinden ilki vav veya ye olan kelimelere misâl adı verilmektedir.

+în, +ûn ekleri müzekker (eril), +ât eki ise müennes (dişil) çokluklar yapar.

“enhâr, ukûl, milel ve talebe” kelimeleri sırasıyla “nehir, akıl, millet ve tâlib” kelimelerinin mükesser çokluğudur. “teşkîlât” ise +ât ekiyle yapılmış sâlim bir çokluktur.

İsm-i câmid grubuna giren bütün kelimeler, masdarlar, ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i âlet, ism-i tasgir cinsinden kelimeler isimdirler.

İsm-i fâ’il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ’il, ism-i tafdîl, ism-i mensûb cinsinden kelimeler sıfattırlar.

İki harfli edatlar ve birkaç kelime dışında Arapçada bir kelime kökü en az üç harften oluşur. Bunlara aslî harfler denilir. Yeni kelime yapılırken bu aslî harflerin başına, ortasına veya sonuna bir veya daha fazla harf ilâve edilir. Bu ilâve harflere zâid harfler (=ekleme harfler) denilir.

Arapçadaki ٲ (hemze), ت , س, م , ن, و, ه, ى harfleri kelimenin kalıbına göre zâid harflerden olabilir.