OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

bükün: Dil bilgisi görevleri
ve yapı bakımından, kelime
köklerinin başında, içinde veya
sonunda türlü değişikliklerin
olmasıdır.
bükünlü diller: Arapça,
İbranice vs. gibi dillerdir.

Asıl isimler (ism-i câmid) grubuna giren kelimeler özel isimler, cins isimleri ve sayı isimleridir.

Fiilden türemiş isimler (ism-i müştak) ise masdar isimleri, ism‑i fâ'il, ism-i
mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ'il, ism-i tafdîl, ism-i mekân, ism-i zamân,
ism-i âlet, ism-i tasgîr, ism-i mensûb olarak gruplara ayrılır.

Edat ve harf-i cerler hariç bu kelimeleri dilbilgisel görevlerine göre isim ve sıfat
olarak da sınıflandırmak mümkündür:

İsm-i câmid grubuna giren bütün kelimeler, masdarlar, ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i âlet, ism-i tasgir cinsinden kelimeler isimdirler.

İsm-i fâ’il, ism-i mef ’ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ’il, ism-i tafdîl, ism-i
mensûb cinsinden kelimeler ise sıfattırlar

2. Elif ( ا ( kelime içinde uzun a (â) sesini karşılamak için kullanılır: ماهر mâhir,
muhâbir خمابر
3. Te (ت (kelime başında, ortasında ve sonunda zâid olarak bulunabilir: تشکيل
teşkîl, انتظار intizâr, شکايت şikâyet

Arapçada kelimeler, aslî harflerinin niteliklerine göre iki gruba ayrılır: a) sahih b) mu'tell 

ى و ا harfleri, içinde bulundukları kelimelerde çeşitli değişikliklere uğrayan harfler olup bunlara illet arfleri denir. Aslî harflerin içinde bu harflerden biri veya ikisi bulunursa böyle kelimelere de mu'tell kelimeler denir.

Söz konusu illet harfleri, kelime yapımı sürecinde başka harflere dönüşür veya düşer.

 Meselâ vezn kelimesinde illet harflerinden vav vardır.

Bu kökten yeni bir kelime üretildiğinde vav değişir: mivzân موزان olması gereken kelime vav'ın ye'ye dönüşmesiyle mîzân
ميزان şeklini alır

Masdar, hareket, oluş ve kılış bildiren isimlerdir. Arapçada masdarlar mücer‑red, mimli, mezîdünfih ve mec’ûl olmak üzere dört gruba ayrılır.

İsm-i fâ'il, fiilde belirtilen hareketi, oluş veya kılışı yapanı ifade eden kelimetürlerine verilen isimdir. Türkçede yazıcı, kırıcı, yazan, kıran, yazar, çizer gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar ism-i fâ'il kategorisini oluşturur.

İsm-i mef'ûl, fiilde belirtilen hareket, oluş ve kılışa maruz kalanı, etkileneni ifadeeden kelime türlerine verilen isimdir. Türkçede kırılmış, kırık, kırgın, bozuk, bozulmuş gibi kelimelerin ifade ettiği anlamlar ism-i mef'ûl kategorisini oluşturur.

İsm-i tafdîl, sıfatlarda derece açısından daha üstünlüğü gösteren bir kelime kategorisidir. Türkçede bu anlamı üreten özel bir ek yoktur. Bunu sıfatın önüne daha, en gibi sıfatlar getirerek üretiriz: daha güzel, en büyük, en yüksek vs. gibi.

İsm-i tasgîr, isimlerde küçültme kategorisidir. Türkçedeki +cık/+cik,+cığaz/+ciğez ekleriyle yapılan kuzucuk, kızcığaz, lokmacık gibi kelimeler de ism-i
tasgîr kategorisinin örnekleri olarak düşünülebilir. 

İsm-i mekân, fiilde belirtilen hareket, kılış veya oluşun gerçekleştiği yeri ifadeeden kelime kategorilerine verilen isimdir.Türkçede çoğu zaman bunu işlek birek olan +lık/+lik ile kurarız. Kimi zaman de yer kelimesinden faydalanırız. Meselâ
derslik, kömürlük, çalışma yeri, toplantı yeri vs.

Mübâlağa-i fâ'il, esas olarak fiilde belirtilen hareket, oluş veya kılışın özne tarafından çok fazla, aşırı derecede yapıldığını ifade eder. Bunu Türkçede çok yapan, çok konuşan, çok gülen gibi sıfat-fiil gruplarıyla yapabildiğimiz gibi kırılgan, pişegen örneklerinde olduğu gibi -gan/-gen ekleriyle de yapabiliriz.

İsm-i mensûb, nisbet ifade eden kelime kategorisidir. Bu kategori, kelime sonuna nispet eki getirmek suretiyle yapılır. Bu kategoriyi Türkçede değişik eklerleyaparız: İstanbullu, demirden, mektupçu vs.

İsm-i câmid grubuna giren bütün kelimeler, masdarlar, ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i âlet, ism-i tasgir cinsinden kelimeler isimdirler. İsm-i fâ’il, ism-i mef ’ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ’il, ism-i tafdîl, ism-i mensûb cinsinden kelimeler ise sıfattırlar.

Bu bilgi doğrultusunda farklı ve doğru cevap olanın A şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

İki harfli edatlar ve birkaç kelime dışında Arapçada bir kelime kökü en az üç harften oluşur. Bunlara aslî harfler denilir. Yeni kelime yapılırken bu aslî harflerin başına, ortasına veya sonuna bir veya daha fazla harf ilâve edilir. Bu ilâve harflere zâid harfler (=ekleme harfler) denilir.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap B şıkkıdır.

Kelime yapımı belli kalıplara göre olduğu için, bu zâid harflerin hangi harfler olabileceği bellidir. Aşağıdaki harfler, kelimenin kalıbına göre zâid harflerden olabilir:

أ (hemze) ,ا, ت, س, م, ن, و, ٥, ى

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Mim ( م ) harfi sadece kelime başında zâid harf olur: معلوم ma'lûm, حمکمه
mahkeme vb.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Te ( ت ) kelime başında, ortasında ve sonunda zâid olarak bulunabilir.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Aslî harflerinden biri elif, vav, ye, hemze olmayan veya içinde aynı cinsten iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir.

Buna göre doğru cevap A şıkkıdır.

Aslî harflerinden biri hemze olan kelimelere mehmûz denir. Hemze birinci, ikinci veya üçüncü aslî harf olabilir.

Buna göre doğru cevap B şıkkıdır.

Sahih kelimeler üç kısımdır: sâlim, mehmûz, muzâ'af.
Mu’tell kelimeler dört kısımdır: misâl, ecvef, nâkıs, lefîf.

Buna göre doğru cevap C şıkkıdır.

A, B, C ve E şıklarındaki çoğul sözcükler mükesser çokluklarıdr. D şıkkındaki ise sâlim çokluktur. Bu nedenle de diğerlerinden farklıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

A, B, C ve D şıkları Fu'ûl vezninde çekimlenmiş çoğul sözcükler iken, E şıkkındaki sözcük Fu'ul vezninde çekimlenerek çoğul yapılmıştır. Bu nedenle diğerlerinden farklıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.