OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I - Deneme Sınavı - 8

Arapça kelimelerde ism-i fâ'il, ism-i mef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdîl, mübâlağa-i fâ'il ve ism-i mensûb olarak isimlendirilen kelime çeşitleri sıfat olarak değerlendirilir. Buna göre doğru cevap A şıkkıdır.

Öznedeki değişmeyen bir durum ve niteliği bildiren kelimelere sıfat-ı müşebbehe denir. Bunlar ism-i fâ'illere benzedikleri için bu adı almışlardır. Ancak ism-i fâ’illerden başlıca farkı, ism-i fâ'illerin belirttiği niteliğin geçici olması; sıfat-ı müşebbehenin belirttiği durum ve niteliğin sürekli, kalıcı olmasıdır. Türkçedeki -kan/-ken (çalışkan, girişken); -kın/-kin (azgın, pişkin, düşkün) ekleri Arapçadaki sıfat-ı müşebbehe kategorisine denk gelen kelimeler türetir. İsm-i fâ'iller kıyâsîdir, yani bir kurala göre türetilirler. Sıfat-ı müşebbeheler ise semâîdir, yani kuralsızdır. Bir kelimenin sıfat-ı müşebbehe vezinlerinden hangisinden türetileceğini dilbilgisi kuralları değil, dil kullanımı, o dili kullanan insanların uzlaşımları belirler.

Bu bilgiler ışığında bakıldığı zaman doğru cevap B şıkkıdır.

Ef ’al افعل : Bu vezinde baştaki elif (ا (ekleme bir harftir. Renkleri, bedendeki kusur ve sakatlıkları bildiren sıfatlar türetir.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

ري kebîr “büyük” → اكرب ekber “en büyük”
صغري sagîr “küçük” → اصغر asgar “en küçük”
عظيم azîm “büyük, ulu” → اعظم a'zam “en büyük”
نادر nâdir “seyrek” → اندر ender “pek seyrek"

ت humret “kırmızılık” → امحر ahmer “kırmızı”

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

سياح seyyâh “çok gezen, gezgin”
خالق hallâk “daima yaratan, Allah”
كذاب kezzâb “çok yalan söyleyen”
مواج mevvâc “çok dalgalı”

صياد sayyâd “avcı”

Bu bilgiler ışığında doğru cevap E şıkkıdır.

İsm-i mekân: Bu kategorideki kelimeler, fiildeki iş ve hareketin gerçekleştiği, olduğu yeri gösterirler. Dört vezinle türetilirler:
• Mef ’al مفعل : Bu vezindeki baştaki mim (م) harfi ekleme harftir.

• Mef ’il مفعل : Bu vezinde de baştaki mim (م) harfi ekleme harftir.

• Mef ’alet مفعلة : Bu vezinde baştaki mim (م) harfi ve sondaki (ة) ekleme harftir. Sondaki (ة) harfi Osmanlı Türkçesinde açık te ت veya ٥ /e/ şeklinde yazılır ve okunur.

• Mef ’ilet مفعلة :Bu vezinde baştaki mim (م) harfi ve sondaki (ة) ekleme harftir.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

A, C, D ve E şıklarındaki sözcükler mef'alet vezniyle türemişken, B şıkkındaki sözcük mef'ilet vezniyle türemiştir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

A, B, D ve E şıklarındaki sözcükler Mif'âl vezniyle türetilmişken, C şıkkındaki sözcük mif'al vezniyle türetilmiştir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

D şıkkındaki sözcüğün sonunda bulunan ی ye harfi sözcüğün kökünde yer alan bir harftir. Bu nedenle nispet eki olamaz. Doğru cevap D şıkkıdır.

tefâ'ül bâbı nâkıs kelimelerde illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle tefâ'î تفاعی durumuna gelir: ulüvv ّعلو” yücelik → te'âlî تعالی ”yükselme”; devâ دوا → tedâvî تداوی 

Bu bilgi dahilinde bakıldığı zaman doğru cevap E şıkkıdır.

الشمس

dârü’l-fünûn:  “fenler evi”

Mim harfi ay harflerindendir.

Tuhfetü'l-Haremeyn

سيف الدين: Seyfe'd-din

Bu edatlar bir tamlamanın başına geldiğinde tamlanan kelimenin sonu ötreli değil esreli okunur.

düvelü’l-muazzama : “büyük devletler”

bakiyyetü's-seyf: "Kılıç artığı" anlamına gelen bir isim tamlamasıdır.

Lafzî izafetler, esas olarak birleşik sıfat anlamı taşıdıkları için söz diziminde sıfat fonksiyonunda kullanılırlar.

hakîr-i kesîrü't-taksîr: kusuru çok (olan) hakir (ben)