OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

30 Mayıs 1915 tarihli ve 15 maddelik bir talimatnamede Ermenilerin iskân
ve iaşe meselesi düzenlenmekteydi. Buna göre özetle, nakledilen Ermeniler taşınabilir mallarını yanlarında götürebilecekler, iskân yerlerinde yeni köyler tesis
edilecek, her aileye ihtiyaçları oranında arazi verilecek, tarımla uğraşanlara ve
zanaatkârlara gerekli alet edevat temin edilecekti. Ermenilerin sevki esnasında
her türlü güvenliğin sağlanması kamu görevlilerince sağlanacaktı. Ermenilerin
geride bıraktıkları malları koruma altına alınmaktaydı.

Kafkaslarda Haziran 1918’de kurulan Ermenistan, Mondros Mütarekesi’ni
kendisi için bir fırsat olarak görmüş ve Doğu Anadolu’da faaliyete geçmişti. XV.
Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın 1920 sonbaharında icra ettiği Doğu
harekâtıyla Ermeni hükümeti barış istemek zorunda kalmış ve 3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşması ile Doğu bölgesi büyük ölçüde güvence altına alınmıştır.

Çanakkale’de bir cephe açma fikri, henüz Osmanlı Devleti savaşa girmeden önce, Ağustos 1914’te İngiliz Deniz Bakanı Churchill tarafından Savaş Konseyi’nde gündeme getirilmiş ve komutanların bir rapor ve plan hazırlamaları istenmiştir. Aslında bu düşünce Churchill’in gençliğinden beri kafasında olan ve zaman zaman da resmi gayri resmi yazılarına taşıdığı bir hayali idi.

Boğazlar ve İstanbul’un alınmasıyla Osmanlı Devleti ikiye bölünmek suretiyle saf dışı edilecekti böylece müttefiklerden ayrılacaktı. Üçlü ittifakın (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı Devleti) Baltık-Boğazlar-Basra eksenindeki jeostratejik kuşağının Boğazlar-Basra kanadından koparılarak, Alman bloğu tek başına orta Avrupa’da sıkıştırılacaktı. Böylece tarafsızlıklarını korumakta olan Balkan Devletleri, İtilaf devletleri (Fransa, İngiltere, Rusya) saflarına çekilecek ve
Tuna nehri yolu açılacaktı. Ayrıca Kafkas Cephesi’nde Rusya karşısındaki Türk kuvvetlerinin bir kısmının bu cepheden çekilmesi sağlanarak, Rusya’nın rahatlaması da amaçlanmıştı. Boğazların açılmasıyla Rus ordusuna daha çabuk ve daha rahat şekilde malzeme akışı sağlanacak, durma noktasına gelmiş olan Rus ticareti canlandırılacaktı. Rusya’nın ihraç edemez hale geldiği Rus buğdayının ihracının sağlanmasıyla Batı ülkelerindeki buğday fiyatları makul bir seviyeye çekilecek ve yiyecek sıkıntısı önlenecekti. Çanakkale cephesinin asıl mimarları olan İngiliz ve Fransızların ana hedefi ise Akdeniz’in stratejik güvenliğini garanti altına almak idi.

İngilizler savaştan önce asker yığmaya başladığı Irak cephesinde Hint Deniz Yolunun güvenliğini sağlamak ve petrol bölgelerini kontrolleri altına almak istiyorlardı.

İngilizlerin asker, mühimmat ve malzeme sevkıyatında can damarı olan Süveyş Kanalı savaş sırasında Osmanlı Devletinin öncelikli hedefleri arasında idi. Bu kanalın ele geçirilerek Mısır’ın geri alınması hedeflenmiş idi. Böylece İngilizler, Osmanlı Arap vilayetlerinde ilerleyemeyecek, Hindistan ile de irtibatı büyük ölçüde kopacaktı. Bu da Hindistan, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerden asker getirmesini zorlaştıracaktı. Almanlar da bu cephenin açılarak İngilizlerin meşgul edilmesi fikrinde idi.

Osmanlı Devleti savaş içinde müttefiklerine yardım için askeri birlikler gönderip
onlarla birlikte 1916-17 yıllarında savaşmışlardı. Dolayısıyla bu cepheler doğrudan kendi cepheleri değildi. Avrupa’da yer alan bu cepheler Galiçya, Romanya/Dobruca ve Makedonya cephelerinde müttefikleriyle birlikte Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı mücadele etmişlerdir. Bu cephelerde toplam 115 bin kişilik üç Türk kolordusu 40 bin kayıp vermiştir.

Sykes-Picot anlaşmasını öğrenen İtalya kendi haklarını artırmak istedi. Bunun üzerine İngiltere, Fransa ve İtalya arasında 19 Nisan 1917’de Saint-Jean de Maurienne Anlaşması imzalandı. Buna göre, Antalya, Konya, Aydın ve İzmir İtalya’nın payı olarak kabul edildi. Anlaşmanın Rusya tarafından da kabul edilmesi gerekiyordu. Ancak Rusya’daki ihtilal dolayısıyla bu eksik kaldı. Bu yüzden İngiltere ve Fransa bu anlaşmayı geçerli saymadılar.