OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

Okullarının çevresinde ve bahçelerinde gündelik tartışmalarında ülkenin geleceğini konuşan bir gurup Tıbbiyeli (Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye) 1889 yılında (ilginç bir tesadüf veya bilinçli bir tercihle Fransız devriminin yüzüncü yılında) İnkılab-i Osmanî adı ile gizli bir hareket başlatırlar. Hareketin kurucuları, Konyalı Hikmet Emin, Diyarbekirli İshak Sukûtî, Ohrili İbrahim Edhem, Arapgirli Abdullah Cevdet ve Bakülü Mehmet Reşit’dir

Selanik, III. Ordu mensuplarının dünyaya açılan kapısı idi. Aynı sıralarda Balkanlar da kaynamaktaydı. Türklerin dışında kimi bağımsızlık arayışı içinde olan kimisi de Bulgaristan ile Makedonya’yı birleştirmek isteyen birçok komite faaliyet gösteriyordu. Osmanlı Devleti’ne yöneltilmiş olan bu tehdit III. Ordu subaylarını endişelendirdiği kadar, teşkilatlanma açısından da onlara örnek teşkil ediyordu. Bir taraftan ülkenin içindeki gelişmeleri, diğer taraftan da dünyada ve özellikle dışarıdaki muhalefetin faaliyetlerini takip eden bir kısım subay ve sivil 1906 yılında Selanik’te bir araya gelerek “Osmanlı Hürriyet Cemiyeti”nin kurdu.

Basında da yer alan ve büyük fırtınalar koparan hatt-i hümayun on beş maddeden oluşmaktaydı. Buna göre bütün teb’a şahsî hürriyetine, hak ve görev eşitliğine sahip olacaktı. Hiç kimse kanunsuz tutuklanmayacak, sorguya çekilmeyecek ve cezalandırılmayacaktı. Herkesin mesken dokunulmazlığı olacaktı. Hiç kimse hakkında, kanunun emrettiği usulden başka türlü kovuşturma yapılmayacaktı. Seyahat, toplantı, eğitim ve öğretim özgürlüğünün yanı sıra, basından sansür kaldırılacaktı. Askerler dışındaki memurlar istekleri dışında başka yerlere tayin edilemeyeceği gibi, istifa hakkına sahip olacaklardı. Rütbe ve derecesi ne olursa olsun, her memur ancak ilgili bakanlık tarafından tayin edilecekti. Memurlar müracaatlarında hiyerarşiyi takip edecekler, aynı şekilde her memur kendi amirine karşı sorumlu olacak, başka amirler onlara karışmayacaktı. Memurların tayininde usulsüzlüğün yapıldığı anlaşılırsa alınacak tedbirlere doğrudan Sadaret bakacaktı. Devletin gelir ve giderleri her malî yılbaşında açıklanacaktı. Bakanlıklar ve vilayetlerin teşkilâtlarında ihtiyaçlara göre, açılacak meclis (meclis-i mebusan) tarafından yeni düzenlemeler yapılabilecekti. Ordunun güçlenmesi için her türlü imkân seferber edilecekti.

Meşrutiyetin ilanının yarattığı sevinç ve coşku biter bitmez, bu sefer gözler bu maksatla kurulan Said Paşa kabinesine çevrildi.  Meşrutiyete “geçiş kabinesi” veya “ara kabine” sayılan hükümetin ömrü sadece iki hafta oldu. Zira hâlâ gerçek iktidarı kontrol eden Abdülhamid, İttihatçıların gücü hakkında yeterli fikre sahip değildi. Aynı şekilde Padişah’ın aşırı tepkisinden korkan İttihat ve Terakki, doğrudan Abdülhamid’e muhalefet etmek yerine, yeni kurulan kabineyi hedef alarak gücünü göstermeye çalışıyordu. Said Paşa kabinesini bu kadar kısa zamanda düşüren veya en azından sebepleri hazırlayan İttihatçıların kendilerine güvenleri arttı.

İttihat ve Terakki henüz partileşmemişti ama bir cemiyet olarak seçimlerin toplumsal ve ordu desteğine sahip en popüler gurubuydu. Diğer önemli gurup ise Avrupa’dan dönen Prens Sabahattin’in başkalığındaki liberal eğilimli “Osmanlı Ahrar Fırkası” idi ve muhalefeti temsil ediyordu. Mizancı Murad, Ali Kemal ve Arnavut İsmail Kemal gibi popüler isimler bu parti içinde yer aldı.

Derviş Vahdeti, İttihatçılar ile ilişkisi olan bir kişiydi, fakat şahsi tatminsizlikler yüzünden onlardan yüz çevirerek Volkan gazetesini çıkarıp bağımsız muhalefet yapmaya başladı. Gazetesinde hem II. Abdülhamid’e ve hem de İttihatçılara muhalefet ediyordu. Net bir fikir dünyası yoktu. Ancak kendince gördüğü yanlış uygulamaları bazı eklektik düşünceler ile (bazen muhafazakâr, bazen de yenilikçi) sert bir şekilde eleştiriyordu. Onun bu tavrını gören ulemaya mensup bazı muhalifler İttihad-i Muhammedî Cemiyeti adı altında bir cemiyet kurup Volkan gazetesinin de bu cemiyetin sözcüsü olmasını Derviş Vahdeti’ye teklif ettiler. Bir süre onlar ile görüşen Vahdeti, karanlık ilişkilerini dikkate alıp onlardan uzaklaştı ve kendi başına İttihad-i Muhammedî Cemiyeti’ni kurup gazetesini de cemiyetin resmi sözcüsü ilan etti. Volkan gazetesi kısa zamanda cemiyetin geniş kabul gördüğünü iddia ediyordu.

Almanya ile de anlaşan Avusturya, 5 Ekim 1908’de Bosna Hersek’i ilhak ettiğini Berlin Anlaşmasında imzası olan devletlere bildirdi.

Uşi Antlaşmanın ilan edilen açık hükümleri  şunlardır:
1- Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi'den askerlerini çekecektir. Buna
karşılık İtalya da on iki adayı boşaltacaktı. (Balkan Savaşlarını bahane eden
İtalya adaları boşaltmadı).
2- Esirler karşılıklı serbest bırakılacak, bütün siyasi suçlular affedilecekti.
3- İki devlet arasındaki bütün eski anlaşmalar yürürlükte olacaktı.
4- Diğer devletlerin de kabul etmesi halinde İtalya kapitülasyonların ve yabancı postaların kalkmasını, Osmanlı Devleti için gümrük bağısızlığının
tanınmasını kabul edecek ve destekleyecekti.
5- Savaş sırasında Osmanlı topraklarında işlerinden çıkarılmış İtalyanlara işleri geri verilecek ve çalışmadıkları sürenin ücretleri ödenecektir.
6- İtalya Duyûn-i Umûmiye’den Trablusgarp ve Bingazi’ye düşen kısmı (bin
altını) üstlenecektir.

7 Ekim 1912’de Sırbistan ve Bulgaristan, ertesi gün de Yunanistan Osmanlı Devletine savaş ilan ettiler. Amaçları, zayıflamış olan Osmanlı Devleti’ni Balkan topraklarından tamamen söküp atmaktı.

23 Ocak 1913 günü Enver Bey, ve İttihatçıların fedailerinden sekiz on kişi ve onları görenlerin katılımı ile meydana gelen kalabalık bir gurup Babıâlî’yi (hükümet) bastı. Küçük bir arbededen sonra Kamil Paşa’nın yanına varan Talat ve Enver Beyler ona bir istifa mektubu yazdırarak hükümetin düşmesini sağladı. Ardından Padişah’a giden Enver Bey, bütün partilerin katılacağı bir hükümetin kurulmasını talep ettiklerini bildirdi. Bu talep bile İttihatçıların darbe yapmalarına rağmen sorumluluğu tek başlarına almaya hazır olmadıklarını göstermektedir. İttihatçılar,  Padişah’tan hükümeti Mahmud Şevket Paşa’nın kurmasını istediler ve bunu sağladılar. Aslında İttihatçılar II. Meşrutiyetin ilanından beri iktidarı ilk defa bir darbe ile kontrolleri ele alıyorlardı. Bu yüzden yeni kurulan hükümetleri muhalefet ile de işbirliği yaparak milli birlik oluşturmaya gayret etti. Hatta bu maksatla Padişah’ın başkanlığında Müdafa-i Milliye Cemiyeti kurularak bütün muhalefetin birleştirilmesi öngörüldü. Ancak istenilen başarı sağlanamadığı gibi, Sadrazam Mahmud Şevket Paşa’ya 11 Haziran 1913 tarihinde düzenlenen bir suikast ile öldürülmesi bütün bu girişimleri ters yüz etti. Trablusgarp ve Balkanlar’da yaşanan felaketler Arap toplumunda da çalkantılara neden oldu.

Kamil Paşa 13 Ocak 1909’da İttihatçı çoğunluğa rağmen güvenoyu alınca, hükümet  işlerini yine bildiği gibi yürütmeye başladı. Hatta İttihatçıların daha önce büyük bir kavga ile tayin ettirdikleri Harbiye ve Bahriye nazırlarını değiştirdi. Bunun üzerine Meclis’te İttihatçılar “istizah” yani soru sorma hakkını kullandılar. Kamil Paşa ise cevabı geciktirme hakkını kullanınca bu sefer Meclis onun hakkında 8 e karşı 198 oyla güvensizlik kararı vererek onu istifa ettirdi. Doğru cevap E seçeneğidir.