OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

1887

1892

1876

1899

II. Abdülhamid dönemi dış politikasında takip edilen prensipleri şöyle sıralayabilir:

1. Bloklardan uzak durup, tarafsız kalmak,

2. Devletler arası rekabetlerden istifade etmek,

3. Savaştan uzak, diplomasi ve savunma eksenli politika yürütmek,

4. İç ve dış politikayı birlikte yürütmek.

İslam Birliği siyasetini sadece II. Abdülhamid’in şahsına bağlamak doğru değildir. Zira bu düşünce kendisinden önce özellikle II. Mahmud, Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinde de “İttihad-i İslam/İslam Birliği” şeklinde sık sık gündeme geldi. Ancak 1876-1909 yılları arasındaki uygulanış biçimi tamamen II. Abdülhamid’e özgüdür.

II. Abdülhamid döneminde padişah ve Osmanlı Devleti aleyhinde yapılan yayınlar ve çizilen karikatürler hayli arttı. Osmanlı Hariciye Nezareti, 1882 yılı sonlarında Sultanın dikkatini konuya bir kere daha çekerek yeni düzenlemelerin yapılmasını istedi. Nitekim 1883 yılı başlarında dış basını takip edecek, devletin ve padişahın imajını zedeleyici yayınları tekzip edecek olan Hariciye Nezareti’ne bağlı Matbuat-i Ecnebiye Müdürlüğü kuruldu.

Osmanlı-Amerikan ilişkileri esas olarak II. Abdülhamid zamanında gelişme gösterdi. Zira O, -Almanya hariç- Avrupa’da meydana gelen olumsuz havayı Amerika ve Japonya’ya yönelerek kırmaya çalıştı. Amerika ile yapılan ticaret hacmi 1872’lerde iki milyon doların biraz üstünde iken 1882 yılında beş milyonu aştı ve bu rakam giderek her yıl arttı.

II. Abdülhamid,Japonya Prensi Kumatsu’nun ziyaretine karşılık, İstanbul tersanelerinde yapılan bir gemi ile iade-i ziyaret planlanması talimatını verdi. Bu amaçla hem yelkenli ve hem de makineli bir gemi olan yirmi beş yaşındaki Ertuğrul fırkateyni seçildi. Geminin bu uzun yolculuğa tahammül edip edemeyeceği tartışılırsa da, bir yıl önce yapılan tamir ve bakımına güvenildi.

Osmanlı-Alman ilişkileri II. Wilhelm’in 1888 yılında imparator olması ile hız kazandı. Yeni imparator, Bismarck’ın Avrupa merkezli politikalarına karşılık dünya politikaları/weltpolitik takip etmeyi tercih ediyordu. Üstelik bu politikalarda doğuya doğru yayılmayı esas alan II. Wilhelm, II. Abdülhamid’in de diplomatik girişimleri ile Alman sermayesinin Osmanlı topraklarında yatırım yapmasını hararetle destekledi. Bu durumun farkında olan II. Abdülhamid, II. Wilhelm’i İstanbul’a davet etti ve ilk ziyareti 1889 yılında gerçekleşti. Bu ziyaretten kısa bir süre önce Osmanlı hükümeti İzmit-Ankara demiryolu inşa ve işletme imtiyazını Deutsche Bank’a verdi. Bu maksatla kurulan şirket hızla inşa faaliyetine girişerek 1890 yılı ortalarında İzmit-Adapazarı hattını hizmete soktu. Bu hattın açılış töreninde ilk defa Osmanlı hükümetinin demiryolunun Almanlar eliyle Bağdat’a kadar uzatılması dile getirildi. Bu husus kuşkusuz II. Abdülhamid’in arzusu ile gündeme getirildi. Zira O, bu konuda devletlerin tepkisini ölçmek istiyordu. Beklenen oldu ve bu proje hem yabancı şirketlerin iştahını kabarttı, hem de uluslar arası rekabeti harekete geçirdi. 1890 yılında Almanlar ile bir ticaret anlaşması imzalandı. Artık Osmanlı toprakları Alman sermayesinin her türlü ticari ve yatırım faaliyetlerine açıldı. Eskişehir-Konya demiryolu hattının yapım imtiyazı da Almanlara verildi.

Fransızlar 1863 yılında Beyrut-Şam karayolunu inşa ettiler. Bu tecrübeden hareketle 1888 yılında Yafa-Kudüs demiryolu, 1890’da Trablus-Şam, Şam-Beyrut buharlı tramvay hattı; 1893 yılında da Şam-Humus-Hama-Halep-Birecik demiryolu hatlarının da inşa imtiyazı Fransız’lara verildi. Bu hatların tamamlanması ile bir yandan bölgedeki ulaşım ağları genişletilirken diğer taraftan da 1882 yılından beri Mısır’a yerleşen İngiltere’nin Suriye taraflarına el atması engellendi.

1815 Viyana Kongresi’nden itibaren Avrupa’nın kendi içinde de yeni bir dönem başladı. Avrupa’nın eski dönem diplomasisi yani ittifaklar sistemi de dönüştü. Büyük devletlerin kendi veya daha küçük devletleri de yanlarına çekerek yaptıkları, saldırı veya savunma amaçlı mutabakat ya da anlaşmalara ittifak denilmekteydi ve eski Avrupa siyasetini temsil ediyordu. Viyana Kongresi’nden 1873 yılına kadar bu türden ittifaklar yapılmadı. Bu süreçte Avrupa iç sorunlara, ihtilallere, kısmen de ikili mücadelelere veya Almanya’da, İtalya’da oluşan birliklere sahne oldu. Bu dönemde eski “ittifaklar sistemi” yerine statükoyu korumayı amaçlayan “Avrupa Uyumu” diye isimlendirilen bir işbirliği ve istişare süreci başladı.

Dış politikada bir araç olarak kullanmakla birlikte gerçekte II. Abdülhamid,
İslam Birliği siyasetini Osmanlı hâkimiyetindeki Müslümanlar arasında birlik ve
beraberliği sağlamaya dönük olarak geliştirdi. Ancak, Osmanlı sınırları dışında
-belki de kendisinin de beklemediği- bir ilgiyi görmesi, onu o bölgelerde de bir
takım faaliyetler yapmaya sevk etti.  II. Abdülhamid, yaptırdığı propagandalar ile hilafet nüfuzunu etkili kıldı. Hac yollarının güvenliğine önem verildi, Müslümanların Hac ibadetini huzur içinde yapabilmeleri için dünyanın çeşitli yerlerinden Mekke ve Medine’ye gelen Müslümanların ağırlanması için birçok tedbirler alındı. Genellikle Rusya, İngiltere gibi hasım devletlerin vatandaşı olan Müslümanlar arasında Osmanlı hilafetinin yaygınlaşan bu nüfuzu, ilgili devletlere baskı aracı olarak kullanıldı. Onlar siyasetlerini belirlerken daima bu
faktörü dikkate almak zorunda kaldı.

Türkler, Kaşgarlı Mahmud’un Divan-i Lugâti’t-Türk’ü yazmasından itibaren Japonya'dan haberdar idiler. Aynı şekilde Katip Çelebi Cihannümâ adlı eserindeki haritalarında Japonya’yı da gösterdi. Fakat iki taraf arasında ne Osmanlı öncesi ve ne de ondokuzuncu yüzyıla kadar hiç bir ilişki kurulmadı.

Tümü doğrudur. Bu dönemde eski “ittifaklar sistemi” yerine statükoyu korumayı

amaçlayan “Avrupa Uyumu” diye isimlendirilen bir işbirliği ve istişare süreci

başladı. Avrupalılar bir taraftan içe dönük statükoyu koruma gayretleri göstermelerine

rağmen ondokuzuncu yüzyılda “büyük devlet” olma şartının hala Asya

ve Afrika’da sömürge edinmelerine bağlı hale gelir.

Almanya’nın Avrupa’da bir güç olarak ortaya çıkmasından sonra

da o güne kadar pek görülmeyen yeni bir süreci “bloklaşmaları” meydana getirdi

II,III,IV doğrudur. İngiltere hariç bütün devletler kısa ve uzun süreli bloklar oluşturmuşlardır. Rus Fransız İttifakı 1914 yılına kadar süren en uzun ittifak olacak ve o tarihte İngiltere’nin de katılması ile savaşın “itilaf gücünü” oluşturacaktır