OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

Bağımsız Yunanistan’ın kurulması ile ilgili kararların alınması, 1827 yılındaki Londra protokolüne dayanmaktadır.

Etnik-i Eterya: Soliatis ve Likudis adlı Yunan Subaylar ile A. Sophianos adlı bir tüccarın, Makedonya ve Girit’i Yunanistan’a katmak amacıyla 1894 yılında kurdukları örgütün adıdır

13 Nisan 1897 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından Yunanistan’a savaş ilan edildi.

Osmanlı hükümetinin sınır dışı etmekteki kararlı tutumu üzerine İngiltere, bu tüccarları bir gecede kendi vatandaşlığına geçirdi.

Yunanistan Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı ödemeyi kabul etti. Yüz bin frank olan bu tazminatı, Osmanlı Devleti’nin bu savaşta harcadığının beşte üçü kadardı

Girit adası, diğer Akdeniz adalarına nazaran Osmanlı yönetimine geç katılmıştı (1669).

1877-78 OsmanlıRus Savaşı (93 harbi) ve ardından yapılan 1878 Berlin anlaşmasıdır.

Ada için 1899 yılında bir anayasa bile hazırlandı.

1877-78 Osmanlı Rus harbi ve ardından yapılan Ayastefenos (Yeşilköy) antlaşması Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda hem büyük ölçekli toprak kaybı, hem de çok ciddi anlamda güç kaybının en büyük kırılma noktası olmuştur.

1878 Berlin antlaşmasına göre, Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldu.

Bağımsız Yunanistan'ın kurulması ile ilgili kararların alınması, 1827 yılındaki Londra protokolüne dayanmaktadır. Bu fikrin hayatiyet bulması ise, 1830 yılındadır. Bütün bu sürece İngiltere, Rusya ve Fransa dahil oldu. Bu nedenle, bu tarihten sonra Yunanistan batılı güçlerin kontrolünde olup, davranışları da çoğu
kere onların onayına bağlıydı.

Etnik-i Eterya: Soliatis ve Likudis adlı Yunan Subaylar ile A. Sophianos adlı bir tüccarın, Makedonya ve Girit’i Yunanistan’a katmak amacıyla 1894 yılında kurdukları örgütün adıdır. Kısa bir sürede büyük gelişme gösteren örgütün belkemiğini Yunan subayları oluşturuyordu. Cemiyet, Yunan hükümeti üzerindeki etkisinin yanı sıra, 1896 Girit Ayaklanması sırasında bölgeye yardım gönderilmesini de sağladı. Makedonya’da çeteler halinde düzenledikleri silahlı eylemler neticesinde, 1897 yılında Osmanlı-Yunan savaşının başlamasına neden oldu. Ancak, Yunanistan’ın aldığı ağır yenilgi neticesinde, 1899’da dağıldı.

16 Nisan 1897 tarihinde, Milano geçidi Koz köyündeki karakola ilk saldırılar düzenlendi. Bu saldırıda Yunan askerleri ve İtalyan gönüllüleri de vardı. Akşam vaktinde başlayan taarruzda Osmanlı karakolları savunmada kaldı. Bu bir tecavüzdü ve durumu Müşir Edhem Paşa telgrafla İstanbul’a bildirdi. Aynı şekilde Çamtepe mevkiinde de Yunan ordusunun topçu askerleri ateş açmaya başladılar. Bu tür sınır tecavüzleri yaşanırken Yunan hükümeti ve batılı gazeteciler, bunların çete olduğunu iddia ederek zaman kazanmaya çalışıyordu. Yavaş hareket eden Osmanlı tarafının savaşa geç başlamasının iki sebebi vardı: Birincisi Yunanların yaptığı bu propagandaların uluslararası alanda yanlış ve haksız olduğunun tespiti, diğeri de Osmanlı ordusunun son sevkiyatlarını tamamlaması idi. Diğer taraftan bu süreç içerisinde Osmanlı Devleti diplomatik girişimlerini de artırdı. Yunan tarafında sadece çetelerin savaş isteklisi olmadıklarını, aynı zamanda hükümet ve askerinin de bu savaşı tahrik ettiğini tespit ettirdi. Meclis-i Vükela da savaş kararı aldı. Bu karar bütün devletlere gerekçeleri ve tespitleri ile bildirildi. Yunan hükümeti ise, savaşı kendilerinin çıkarmadığını iddia ediyordu. Yunanların bu tutumu üzerine Osmanlı Devleti de bölgeye yerli ve yabancı gazeteciler göndererek yerinden tespitler yaptırdı.

Adadaki sorunları ve sebeplerini çeşitli safhalara ayırabiliriz: Birinci safha Halepa antlaşmasına kadar geçen dönem. Bu dönem Yunanistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarihten itibarendir. Çünkü aynı tarihten itibaren adanın Yunanistan’a ilhak çalışmaları başlamıştı. İkinci safha ise 1876 Halepa fermanından, Osmanlı Devleti tarafından sözleşmenin yenilenip geliştirilmesine kadar geçen süredir. Üçüncü safha diye adlandırabileceğimiz dönem ise, Halepa fermanındaki maddelerin icraya konulup Girit Rumları ve Yunanistan’ın “istediğimizi aldık veya alıyoruz” düşüncesi ile Osmanlı-Yunan savaşının çıkışına sebep olan gelişmelerin yaşandığı 1896 yılına kadar geçen süredir. Yeni bir safha diye adlandırabileceğimiz dördüncü dönem ise, General Vassos kumandasında adaya Yunanların asker çıkarmasıdır. Bu dönem kısa bir dönem ise de, Osmanlı Devleti, Yunanistan ve üçüncü devletlerin soruna yaklaşımlarını baştan sona değiştirdiği dönemdir. Çünkü bu politika değişikliğiyle Girit’e muhtariyet verilip, adadan Osmanlı askerleri çıkartıldı. Bu sırada, Osmanlı Devleti’nin Yunan savaşını kazanmasına rağmen, kazanç beklentisinin boşa çıkacağına dair görüşler kuvvet buldu. Batılı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı ikircikli tutumu bariz bir şekilde bu süreçte müşahede edildi. Beşinci safha ise, “Bağımsız Girit adası” ilanına geçiştir. Bu dönemde toprak sınırları olarak Osmanlı Devleti’nde görünse bile Yunan bir prensin genel valilik yapması ile karşılaşıldı. Adadaki Müslüman halk, planlı olarak adadan canlı ya da cansız olarak çıkartılmaya başlandı. Bu dönemde adanın Yunanistan’a katılma isteği olsa bile zayıf Yunan hükümetleri yeni bir Osmanlı-Yunan savaşını göze alamadıkları için bu dönem diğer dönemlere nazaran uzun sürdü. Son safha ise, Balkan savaşları sonrası adanın Yunanistan’a terkine kadar geçen dönemdir.

Girit sorununda en ciddi safha, Osmanlının hem batılı devletler nezdinde hem de Balkanlardaki bütün dengelerini alt üst eden 1877-78 OsmanlıRus Savaşı (93 harbi) ve ardından yapılan 1878 Berlin anlaşmasıdır. Bu antlaşmanın maddeleri arasına konulan Girit halkı lehine nizamname yapılacağı ifadesiyle, sorun artık uluslararası bir boyut almıştır.

Osmanlı Devleti Girit’i kontrol altına almak için adadaki ileri gelenlerle, daha doğrusu asilerle bir antlaşma yaptı. Bu antlaşma maddeleri bugün bile ilginç denilebilecek hükümleri ihtiva ediyordu. Örneğin, atanacak genel vali ve yardımcısının mensup olacağı din tespit edilmişti. Genel vali Müslüman ise yardımcısı Hıristiyan olacak, Vali Hıristiyan ise yardımcısı Müslüman olacaktı. 80 kişilik vilayet meclisinin 49’u Hıristiyan, 31’i de Müslümanlardan oluşacaktı. Memurlar yerlilerden tercih edilecekti. Adada yaşayanların çoğunun Hıristiyan olması nedeniyle memur kadrolarını ele geçirecekleri düşüncesi yaygındı. Rumca, Türkçe gibi resmi dil olacaktı. Kağıt para kullanılmayacaktı. Basın hürriyeti sağlanacaktı. Bu maddenin propaganda amaçlı kullanılmak için konulduğu ortada idi. Gümrük ve vergi gelirlerinin yarısı doğrudan adaya tahsis edilecekti. Bu madde de adanın kendi maliyesini oluşturma çabasına destek idi. Jandarma ve adliye teşkilatının kurulması maddesiyle de, bağımsız devletin asayişi sağlama noktasındaki temelleri atılmış oluyordu.

1877-78 Osmanlı Rus harbi ve ardından yapılan Ayastefenos (Yeşilköy) antlaşması Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda hem büyük ölçekli toprak kaybı, hem de çok ciddi anlamda güç kaybının en büyük kırılma noktası olmuştur.

1887’de Alman Prensi Ferdinand, Bulgaristan Prensliği’nin tacını taktı. Böylece, Bulgaristan devletinin temeli atılmış oldu. Osmanlı Devleti bu oldu-bitti karşısında bir şey yapamadı. Nitekim, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu iç karışıklıkların sağladığı fırsatı değerlendiren Bulgar Prensliği, 1908’de bağımsızlığını ilan ederek İstanbul’dan tamamen ayrıldı.

Avrupalı güçlerin her biri Makedonya ile kendi çıkarları çerçevesinde ilgileniyordu. İngiltere, bölge ile siyasi ve ekonomik çıkarları doğrultusunda ilgilenmekte idi. Osmanlı toprakları, Uzak Doğudaki sömürgelerine ulaşmak ve pazarlama yapmak için kestirme bir yoldu. Bu sebeple de, siyasi ve askeri açıdan zayıflamış bir Osmanlı Devleti işine geliyordu. Fransa, ulusçuluk akımlarının doğduğu ülke olarak Osmanlı toprakları ve özellikle Balkanlar’da dengenin diğer önemli bir parçasıydı. Rusya ise, savaşı ve din kozunu (özellikle Ortodoksluğu) en çok kullanan kuzeydeki temel güçtü. Osmanlı Devleti’nin batı bölgelerindeki topraklarını sürekli tehdit ediyordu. Rusya’nın Slav unsurlar ile olan etnik ve dini bağlantısı ile diğer siyasî çıkarları, bölgeye baskı uygulamasının en önemli araçlarıydı. Avusturya-Macaristan ise, Makedonya’yı doğal genişleme alanı olarak görmesi yanında, Osmanlı gibi çok uluslu olması nedeniyle bölgeyle yakından ilgilenmekteydi. Bölgedeki her ulusçu çıkar kavgasında bir refleks olarak Avusturya-Macaristan’ın da müdahalesi olmaktaydı.

21 Eylül 1902’de Cumâ-i Bâlâ’da çıkan ayaklanma, Osmanlı birliklerini uğraştırmış olmasına rağmen bastırıldı. Babıâli, Kasım 1902’de “Rumeli Vilayetleri Hakkında Talimat” adıyla bölgede bir takım idari düzenlemeleri başlattı. Bu talimattaki en önemli unsurlardan biri, jandarma ve polis teşkilatının yeniden düzenlenmesiydi. Bir başka önemli madde de, Müslümanların yanı sıra Hıristiyanların da jandarma teşkilatına alınmasına ilişkindi. 8 Aralık 1902’de Selanik’te göreve başlayan Hüseyin Hilmi Paşa, Avrupalı devletlerin de olumlu bulmasıyla, Rumeli’deki reformları uygulamaktan sorumlu Rumeli Genel Müfettişliğine tayin edildi.