OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

13 Nisan 1897 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından Yunanistan’a savaş ilan edildi. Önce Atina elçisi geri çağırıldı. İstanbul’daki Yunan elçilik mensupları da sınır dışı edildi. Ancak Osmanlı Devleti’nde faaliyet gösteren Yunan uyruklu tüccarlar meselesi ortaya çıktı. Devletler 80 bine yaklaşan tüccarın sınır dışı edilmesi durumunda, Yunan ekonomisine büyük bir zarar vereceğini bildirdiler ve Yunan hükümetinin bu zararı karşılamasını istediler. Zira bu durumdan sorumlu olan kendi hükümetleri idi. Bu kadar çok tüccarın sınır dışı edilmesi, Yunan tüccarlarla iş yapan İngilizleri de kızdırmıştı. Osmanlı hükümetinin sınır dışı etmekteki kararlı tutumu üzerine İngiltere, bu tüccarları bir gecede kendi vatandaşlığına geçirdi.

Yunanistan’ın bu davranışı, İngiltere, Rusya, Fransa ve İtalya’nın Akdeniz ve ada üzerindeki dengeleri açısından çatışmaktaydı. Yunan hükümetine nota vererek adanın Osmanlı Devleti’ne kalacağını bildirdiler. Ancak ada halkına da muhta riyet verileceği müjdesini verdiler. Yunanistan’ın tutumundan vazgeçmemesi üzerine söz konusu büyük devletler adayı önce ablukaya aldılar. Sonra da fiilen el koydular. Ada tarihinde ilginç bir durum ortaya çıktı. Ada bir yandan Yunalılarca işgal edilmiş ancak kazanılamamıştı. Diğer yandan ada işgal edilmiş, ancak Osmanlı Devleti’nin toprağı olduğu halde elinden çıkmıştı. Bu iki yönlü durum, adada gelecekti sorunların da habercisi idi.

Etnik-i Eterya: Soliatis ve Likudis adlı Yunan Subaylar ile A. Sophianos adlı bir tüccarın, Makedonya ve Girit’i Yunanistan’a katmak amacıyla 1894 yılında kurdukları örgütün adıdır. Kısa bir sürede büyük gelişme gösteren örgütün belkemiğini Yunan subayları oluşturuyordu. Cemiyet, Yunan hükümeti üzerindeki etkisinin yanı sıra, 1896 Girit Ayaklanması sırasında bölgeye yardım gönderilmesini de sağladı. Makedonya’da çeteler halinde düzenledikleri silahlı eylemler neticesinde, 1897 yılında Osmanlı-Yunan savaşının başlamasına neden oldu. Ancak, Yunanistan'ın aldığı ağır yenilgi neticesinde, 1899’da dağıldı. Doğru cevap A’dır.

Yunanlılar harekete geçerek Teselya sınırında ihlal ve tahrik eylemlerine başvurdu. Osmanlı Devleti ile harp isteyen Yunan kamuoyunu Makedonya üzerinden harekete geçirmek istediler. 1897 yılı Nisan ayının başlarında Kalabaka’da Osmanlı sınırlarını ihlal ederek 10 km kadar içeri girdiler. Bu hareketi Osmanlı askerleri geri püskürtmüştü, ancak bu durum bir savaş sebebi idi. Ancak Sultan II. Abdülhamid savaş taraftarı değildi. Yunanistan'ın diplomatik yollardan kontrol altına alınmasından yana idi. Bu nedenle ilk önce İstanbul'daki bütün elçilerle durumun müzakere edilmesi yoluna gidildi. Sadece Avusturya elçisi, Avusturya'nın Balkanlardaki çıkarları için savaş yanlısı tutum sergiliyordu.

Yukarıdaki gelişmeler neticesinde, 13 Nisan 1897 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından Yunanistan'a savaş ilan edildi. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı ordusu taarruza geçtiği günün ertesinde önce Milano geçidini, sonra Yenişehir’i ardından da Tırhala’yı ele geçirdi. Bu üç mühim yeri bir hafta içinde almıştı. Üstelik bu süre zarfında Yunanistan içlerinde ilerlemeye de başlamıştı. Yunanlar geniş bir alana yayılarak hata yaptıklarını düşündükleri için bütün güçlerini Dömeke’ye topladılar. Bunun üzerine Müşir Ethem Paşa Osmanlı ordusunu bu bölgeye sevk etti. Böylece savaş, bir meydan muharebesi haline dönüştü. 40 bin kişilik Yunan ordusu karşısında Osmanlı ordusu bariz bir zafer kazandı (17 Mayıs 1897). Savaş 18 Nisan 1897’de başladı, 15-17 Mayıs 1897’de Dömeke Meydan Savaşı oldu ve 20 Mayıs 1897’de ateşkes anlaşması imzalandı. Doğru cevap B’dir.

Savaş 18 Nisan 1897’de başladı, 15-17 Mayıs 1897’de Dömeke Meydan Savaşı oldu ve 20 Mayıs 1897’de ateşkes anlaşması imzalandı. Öyle ki, toplam süre bir aydır. Bu bir aylık dönem sonucunda Osmanlı ordusunun nihai kazancı; 93 (1877-78) harbinden sonra alınan parlak bir zafer idi. Bu harbin özellikle de Dömeke Meydan Savaşının Osmanlı Devleti açısından birçok önemli neticeleri olmuştur. En başta Osmanlı Devleti kendi topraklarını savaşarak muhafaza edeceği hissini hem kendi toplumuna hem de üçüncü devletlere göstermiş oldu. Kısmen “hasta adam” imajı ortadan kalktı. Osmanlı Devleti’nin savaş başlamadan önce gösterdiği diplomasi başarılı oldu. Ancak ateşkes sonrası masa başında aynı başarı sağlanamadı. Batılı devletlerin Yunanistan’a ne denli sahip çıktıklarını Osmanlı Devleti masada görmüş oldu. Zira savaş esnasında elde ettiği yerleri iade etmek zorunda kaldı. Buna ilaveten, Girit’in elden çıkmasına da ramak kalmıştı. Girit’te bundan sonra yaşanan süreç, ya göç ya ölüm şeklinde gerçekleşti.

Yunanistan karşısında elde edilen bu başarı birçok açıdan önemli idi. Müslüman dünya içinde Sultan II. Abdülhamid’e halife olarak bağlılık ve güven arttı. Dünyanın çeşitli bölgelerindeki Müslümanlar bağlılıklarını ve tebriklerini bildiren telgraflar çekti. Ancak bu durum karşısında İngiltere, zaten kuşku ile baktığı hilafet kurumuna bakış açısını değiştirdi. 93 harbinden sonra kazanılan Dömeke meydan muharebesi Osmanlı ordusu için de büyük bir moral oldu. Diğer taraftan Alman nüfuzu, askeriyenin içinde ve devletin kademelerinde arttı. Alman İmparatorunun İstanbul’u ziyareti bu durumu daha da pekiştirdi. Hatta Babıâli’ye göre bu sonuçla, Alman sistemine göre dizayn edilmiş askerler ve ordu iyi bir sınav verdi. Doğru cevap E’dir.

Yunanistan ile yapılan İstanbul konferansı aslında batılı veya büyük devletlerin ikiyüzlülüğünün bir göstergesi idi. Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında savaşa yol açan süreçte inisiyatif almakta geciken Avrupalı güçler, savaş sonrası görüşülecek barış şartlarının tespiti için hemen devreye girmişlerdi. Dört ay süren görüşmeler, büyük devletlerin Yunanistan yanlısı tutumlarına sahne oldu. Teselya bölgesinde bazı stratejik bölgelerin Osmanlı Devleti’ne bırakılması gibi göstermelik toprak terki ile toprak kaybı veya kazanılmaması esası üzerine görüşmeler sürdürüldü. Savaş öncesi statüko için büyük devletler bastırıyordu. Kesin barış antlaşması 13 Kasım’a kadar sarktı. Girit yüzünden çıkan bu savaşta, Girit ile ilgili hiç bir madde yoktu. Bu, Yunanistan’ı açıkça koruma anlamına gelmekteydi. Yunanistan Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı ödemeyi kabul etti. Yüz bin frank olan bu tazminatı, Osmanlı Devleti’nin bu savaşta harcadığının beşte üçü kadardı. Yunanistan bu sonuçla büyük bir darbe yemekten kolayca kurtuldu.

Büyük devletlerin ardına gizlenmese Osmanlı ordusunun Atina’ya kadar ilerlemesi zor değildi. Ancak buna rağmen, Yunanistan tarafı daha sonra da söylemde ve eylemde yayılmacı politikalarını sürdürdü. Bu barış antlaşması ile savaş sebebi olan adada sorun hâlâ devam ediyordu. Sadece Teselya bölgesindeki kara savaşı sona ermişti. Doğru cevap D’dir.

Bu bağlamda adadaki sorunları ve sebeplerini çeşitli safhalara ayırabiliriz: Birinci safha Halepa antlaşmasına kadar geçen dönem. Bu dönem Yunanistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarihten itibarendir. Çünkü aynı tarihten itibaren adanın Yunanistan’a ilhak çalışmaları başlamıştı. İkinci safha ise 1876 Halepa fermanından, Osmanlı Devleti tarafından sözleşmenin yenilenip geliştirilmesine kadar geçen süredir. Üçüncü safha diye adlandırabileceğimiz dönem ise, Halepa fermanındaki maddelerin icraya konulup Girit Rumları ve Yunanistan’ın “istediğimizi aldık veya alıyoruz” düşüncesi ile Osmanlı-Yunan savaşının çıkışına sebep olan gelişmelerin yaşandığı 1896 yılına kadar geçen süredir. Yeni bir safha diye adlandırabileceğimiz dördüncü dönem ise, General Vassos kumandasında adaya Yunanların asker çıkarmasıdır. Bu dönem kısa bir dönem ise de, Osmanlı Devleti, Yunanistan ve üçüncü devletlerin soruna yaklaşımlarını baştan sona değiştirdiği dönemdir. Beşinci safha ise, “Bağımsız Girit adası” ilanına geçiştir. Bu dönemde toprak sınırları olarak Osmanlı Devleti’nde görünse bile Yunan bir prensin genel valilik yapması ile karşılaşıldı. Adadaki Müslüman halk, planlı olarak adadan canlı ya da cansız olarak çıkartılmaya başlandı. Bu dönemde adanın Yunanistan’a katılma isteği olsa bile zayıf Yunan hükümetleri yeni bir Osmanlı-Yunan savaşını göze alamadıkları için bu dönem diğer dönemlere nazaran uzun sürdü. Son safha ise, Balkan savaşları sonrası adanın Yunanistan’a terkine kadar geçen dönemdir. Adanın Yunanistan’a terki ile Girit adası sorununu tam olarak tanımlamış olamayız. Daha sonraki yıllarda, adada kalmayı başaran Türk-Müslüman ahalinin zor koşullarda bir şekilde tehcire tâbi tutulmaları ve ardından Cumhuriyet dönemindeki Mübadele anlaşmasıyla adada neredeyse Rumlar dışında kimsenin kalmamasına yol açan gelişmeleri de Girit adası sorununa ilave etmeliyiz. Ancak Girit sorununda en ciddi safha, Osmanlının hem batılı devletler nezdinde hem de Balkanlardaki bütün dengelerini alt üst eden 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 harbi) ve ardından yapılan 1878 Berlin anlaşmasıdır. Bu antlaşmanın maddeleri arasına konulan Girit halkı lehine nizamname yapılacağı ifadesiyle, sorun artık uluslararası bir boyut almıştır. Doğru cevap D’dir.

II. Abdülhamid’in ihtiyatlı yaklaşımları adada bir sükûnet hali getirmiş olsa bile, 1890’lı yıllardan itibaren Girit, Yunanistan’ın artık doğrudan hedefi haline gelmişti. Bundan sonra, ada Yunan generallerin işgal rüyalarını süslemeye başladı. Aslında 1885’te Doğu Rumeli’nin Bulgaristan’a ilhakından sonra adadaki konsoloslar vasıtasıyla 1878 Halepa fermanının sağladığı özerkliğin genişletilmesi isteği ayyuka çıkmıştı. Sürekli adanın ilhakını isteyen ve bu doğrultuda faaliyet gösteren Yunanların tavrı Osmanlı-Yunan savaşının çıkmasına neden olmuştu. 1896 yılı baharında Kandiye ve Hanya’da Müslüman ve Hıristiyan halk arasında çatışmalar çıktı. Halepa misakının yenileneceği vaadi, Hıristiyanları tatmin etmezken Müslüman ahalinin de öfkesine neden oldu. Bir nevi ada içi savaş, hem İstanbul’da hem Atina’da heyecan yarattı. Yunanistan’ın adaya asker çıkarma isteği, Osmanlı Devleti’nin vereceği tepkiyi bilen Rusya’nın araya girip itidal tavsiye etmesiyle de sorun yatışmadı. Ardından Yunan General Vassos, adaya asker çıkarıp işgali gerçekleştirdiği gibi adanın Yunanistan’a ilhakını da ilan etti. Yunanistan’ın bu davranışı, İngiltere, Rusya, Fransa ve İtalya’nın Akdeniz ve ada üzerindeki dengeleri açısından çatışmaktaydı. Yunan hükümetine nota vererek adanın Osmanlı Devleti’ne kalacağını bildirdiler. Ancak ada halkına da muhtariyet verileceği müjdesini verdiler. Yunanistan’ın tutumundan vazgeçmemesi üzerine söz konusu büyük devletler adayı önce ablukaya aldılar. Sonra da fiilen el koydular. Ada tarihinde ilginç bir durum ortaya çıktı. Ada bir yandan Yunanlılarca işgal edilmiş ancak kazanılamamıştı. Diğer yandan ada işgal edilmiş, ancak Osmanlı Devleti’nin toprağı olduğu halde elinden çıkmıştı. Bu iki yönlü durum, adada gelecekti sorunların da habercisi idi. Doğru cevap B’dir.

1878 Berlin antlaşmasına göre, Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldu. Bulgaristan sınırları küçültülerek üç bölgeye ayrıldı: Birinci bölge, Bulgaristan adıyla Osmanlı Devletine vergi veren bir prenslik yapıldı. İkinci bölge Doğu Rumeli adı ve başına Hıristiyan bir vali atamak şartıyla Osmanlı Devleti’ne bağlı özerk bir bölge yapıldı. Üçüncü bölge ise Makedonya idi. Makedonya da ıslahat yapılmak şartıyla Osmanlı Devleti’ne bırakılıyordu. Doğru cevap E’dir.

1887’de Alman Prensi Ferdinand, Bulgaristan Prensliği’nin tacını taktı. Böylece, Bulgaristan devletinin temeli atılmış oldu. Doğru cevap A’dır.

Bütün bu olayların yaşanması, Makedonya sorununu Avrupa diplomasisinde en öncelikli konu yaptı. Neticede Mürzsteg reform programının ortamını hazırladı. Osmanlı Devleti bölgede kontrolü sağlamış olsa bile, 1903 yılı Eylül ayı sonlarında Rus Çarı II. Nikola ve Avusturya Macaristan İmparatoru Franz Josef, Viyana yakınlarındaki Mürzsteg kentinde buluşarak aralarında olmayan İngiltere, Fransa ve İtalya’nın da bölgesel çıkarlarını gözeten bir antlaşmaya imza attılar. Bu antlaşmanın maddeleri çok ilginç hükümler içeriyordu. Çok yönlü çıkarları yansıtan, siyasi ve askeri açılardan vesayetler içeren ve çok sayıda muğlâk ifadeleri barındıran bu antlaşmanın bazı maddeleri şöyledir:

Doğru cevap E’dir.