OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

İngiltere'nin Mısır'ı işgalinde Almanya'nın beklentisi, Fransız-İngiliz düşmanlığını kızıştırıp artırmak ve bunun bir sıcak çatışmaya dönüşmesini sağlamaktır.

Tunus 1881 yılında Fransızlar tarafından işgal edilmiştir

Tunuslu Hayrettin Paşa 1871 fermanıyla Tunus'un Osmanlı Devleti'ne doğrudan doğruya bağlı hale getirmesinin altında yatan sebep Fransızların Tunus üzerinde etkisini kaldırmaktır.

Fransa ile Tunus arasında imzalanan Kasr-ı Said Antlaşması'na göre;

Maltız Olayı sonrasında İngiltere'nin kendi vatandaşlarının hukukunu korumak iddiasıyla Mısır'ı işgalinin meşruiyet kazanmıştır.

1878 Berlin Kongresi’nde alınan kararlara göre, Bosna-Hersek eyaleti Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak, ancak idare Avusturya Macaristan ile ortaklafla üstlenilecekti: Savunma, yargı, posta, para politikası ise Avusturya-Macaristan’a bağlı olacaktı.

Mısır eyaletine bağlı Sudan'da isyan, 1881 yılında başlamıştır.

Sudan'da görülen Mehdi hareketi, Muhammed Ahmed tarafından başlatılmıştır. Dini karakter taşır. Uluslararası hukuk nezdinde gerçek egemenlik sahiplerine karşı düzenlenmiştir. Osmanlı egemenliğinden kurtulmaktan çok, Mısır Hıdiviyeti'ne karşı çıkan bir harekettir.

İngilizler W. Hicks’in yerine daha önce burada görev yapmış olan General Charles George Gordon’u görevlendirdiler. General Gordon, Sudan’ı kontrol etmek ve Mehdi’yi yenmek gibi çok tehlikeli bir görev üstlendi.

Rusum-ı Sitte, tuz, ipek, içki, balık avı, tütün ve damga vergileridir.

Norveç bu ülkelerden biri değildir. 

İngiltere Avrupa’da Viyana Kongresi ile sağladığı faydaların etkisiyle 1815 yılından sonra denizcilik, ticaret ve sömürgecilik alanlarında dünyada üstünlüğü elde etmeye başlamıştı. Kadim rakibi Fransa’nın bölgedeki ihtiraslı hareketleri İngiliz donanmasını alarma geçirmişti. Bu yüzden Fransızların 1830’daki Cezayir seferine şiddetli bir şekilde muhalefet ettiler.

III. Napolyon ise, Cezayir ile yetinip İtalyanların Tunus’a, İspanyolların da Fas’a sahip olmaları için ikna olabilirdi. Ancak III. Cumhuriyet’in devlet adamları o kadar da duygusal değildiler. Onlar Tunus’u işgal edip Cezayir’e katmak ve Kuzey Afrika’nın bütününe sahip olmak istiyorlardı. Bu yüzden iki ulus arasındaki rekabet kaçınılmazdı.

Bismarck önderliğinde birliğini sağlayan Almanya’nın o sıralarda izlediği politika, genel olarak Fransa’nın izole edilmesine yönelikti. Bu politik tavırdaki amaç, Avrupa’da nüfuzunu arttırırken herhangi bir Avrupalı gücün kendisi aleyhinde davranmasını önlemekti. 1881 yılına kadar Bismarck, Mısır sorununu uzaktan izleyen bir siyaset güdüyordu. Kendi başına Mısır’a müdahale imkânı olmayan Almanya, eğer herhangi bir güçle ittifak kurarak soruna müdahale ederse, diğer güçlerin kendisini Avrupa’da sıkıştıracağı öngörüsünde bulunuyordu. Bu yüzden Bismarck 1876 ve 1878 yıllarında İngiltere’ye, Mısır’ı niçin işgal etmediklerini sorarak, eğer böyle bir durum gerçekleşirse de ülkesinin karşı çıkmayacağı garantisini sözlü olarak verdi. İngiltere’nin Mısır’ı işgal etmesinden Almanya’nın beklentisi, Fransız-İngiliz düşmanlığını kızıştırıp artırmak ve bunun sıcak bir çatışmaya dönüşmesini sağlamaktı. Böylece, batıdaki düşmanı Fransa’nın dikkatlerini ve gücünü başka bir alana kaydırmayı başaracaktı. 1882 yılına kadar İngiltere’yi Mısır’ı işgal etmesi konusunda ikna edemeyen Almanya, işgal sonrasında da onları Fransız-Rus işbirliğine karşı sürekli uyararak Londra hükümetlerinin güvenini kazanmaya çalıştı.

1881 yılında Alman Başbakanı Bismarck, birincisi 1872 yılında kurulan ancak 1875 yılında dağılan “Üç İmparator Ligi”ni yeniden kurdu. Avusturya-Macaristan, Rusya ve Almanya arasında kurulan ikinci “Üç İmparator Ligi” en azından İngiltere’ye karşı olumsuz amaçlar taşıyordu.

Tunus, tıpkı Cezayir gibi Garp ocakları sistemi ile Osmanlı Devleti’nin salyaneli eyaleti idi. Zamanla eyaletin idaresi dayıların ve beylerin eline geçti. 1864 yılında beylik makamında Mehmed Sadık Paşa bulunmaktaydı. Fransızlar ile frenlenemeyecek ilişkiler geliştirdi ve Fransız nüfuzu Tunus’ta etkin olmaya başladı. 1870 yılından sonra Tunuslu Hayrettin Paşa, Fransızların Tunus üzerindeki etkisini kaldırmak için burasını 1871 fermanıyla doğrudan doğruya Osmanlı Devleti’ne bağlı hale getirdi. Bu fermanın hükümleri aynı zamanda Tunus’un idaresini Mehmed Sadık Paşa’nın evladına veriyordu. Ancak, Sadık Paşa tam anlamıyla fermana uygun davranmadı ve Fransızların Tunus’taki etkisinin devamına izin verdi.

Fransızlar, 1881 yılı nisan ayında bazı Tunus kabilelerinin Cezayir sınırını ihlal etmeleri gibi sudan bahaneler ileri sürerek Osmanlı Devleti'ne bir nota vererek, işgal niyetlerini ortaya koydu. 24 Nisan’da ise Fransız askerleri Tunus’ta işgali başlattı.

Bu antlaşmaya göre Fransa, Tunus’ta istediği askeri bölgeleri işgal edecek, Tunus Beyi makamında kalacak, Tunus’un Fransa ve diğer devletlerle mevcut antlaşmaları aynen devam edecekti. Beylik, Fransa’dan izin almadan yeni dış antlaşma imzalamayacak, Fransa’nın yabancı devletlerdeki temsilcileri Tunus tebaasının da haklarını koruyacak, Tunus’un borçlarının ödemesi için mali reform yapılacak, tüm kabileler itaat altına alınıp askeri vergi vermeleri sağlanacak, Tunus’a silah ithali yasaklanacak ve Tunus’taki Fransa elçisi bu antlaşmanın uygulanmasını kontrol edecekti.

İngiltere, 20 Ağustos 1882’de önce Port Said’e asker çıkarmış, 15 Eylül 1882’de de Kahire’ye girerek Mısır'ı fiilen işgal etmiştir.

Mehdi hareketi kısa zamanda Sudan’da geniş bir toplumsal destek aldı. Mehdi’yi destekleyenleri üç gruba ayırmak mümkündür: a) Muhammed Ahmed’i yakından tanıyarak gerçekten onun Mehdi olduğuna inanan ve ona kayıtsız şartsız bağlanan dervişler; b) Nil kenarında yaşayan ve geçimleri kervan ve köle ticaretine bağlı olan kabileler; c) Her türlü devlet otoritesine karşı çıkan ‘Baggara’ ve ‘Bija’ gibi kabileler. Bu tür kabileler, vergi vermemek ve yüksek bir otoritenin düzenlemeleri karşısında bağımsız kalmak için bu harekete destek vermekte idiler. Diğer taraftan Sudan’da Hidiv İsmail devrinden kalan yabancı memurların yüksek maaşlarla çalışması, halkın tepkisini çekecek davranışlar sergilemeleri, ağır vergiler, Süveyş Kanalı ve yeni demiryollarının geleneksel kervan ticaretine darbe vurması gibi faktörler, Sudan halkında bir kızgınlık ve tepki birikmesine sebep oldu.

Kallay’ın 1903 yılında ölümünden sonra yerine gelen vali Stavan Burain ile yeni bir dönem başladı. Bu dönemde yeni bir toprak yasası çıkarıldı. Toprak devletin olacak, Müslümanlar bu toprakları ekip dikecekler yani, bir nevi tarım işçisi olacaklardı. Bu bağlamda, “kmet” adı verilen bir sistem kuruldu. İsteyen kişiler on yıllık peşin vergi verip toprağı işliyordu. Başlangıçta 6-7 aile kmet iken, 1908’e gelindiğinde 20 bin aileyi aşmıştı. Bu durum, Bosna’daki diğer iş kollarını da tetiklemiş ve ekonomik hayatta iyileşmeler görülmeye başlamıştı. Söz konusu gelişme, dini eğitim, ulusal eğitim, vakıf yönetimi, idare, spor, sanat gibi alanlarda Müslümanların sürekli dikkatli ve organize olmalarını sağlamıştır. Öyle ki Müslüman halk, 1905 yılındaki ek %5 götürü öşür vergisinin ve Müslümanların ülkede serbest dolaşım hakkının aynen Sırplar’da olduğu gibi verilmesini, dini yapılanmada Sırplara verilen özerkliğin kendilerine de sağlanmasını istediler.

Modern anlamda devlet bütçesi seklindeki bütçe hesaplamaları, Osmanlı Devleti’nin ilk dış borçlanmasından 5 yıl sonra, 1861 yılında yapılmıştır.

1854-1874 yılları arasındaki 20 yılda devlet 15 defa borçlanmıştır. Aldığı para 127 milyon Osmanlı altını iken, borçlanma faiziyle birlikte ödemekle yükümlü olduğu miktar ise 239 milyon Osmanlı altını idi.

Osmanlı Devleti, alacaklı tarafların temsilcilerini İstanbul’a çağırdı. 1 Eylül 1881’de başlayan toplantılar 22 oturum sonunda bir anlaşma ile tamamlandı. II. Abdulhamid tarafından onaylanıp hicri Muharrem ayında ilan edilen kararlar, Muharrem Kararnamesi adıyla tanındı. Aslında zor durumda olan Osmanlı Devleti, bu yaklaşımı ile biraz nefes alacaktı. Zira II. Abdülhamid idaresi, alacaklıların bağlı oldukları devletleri muhatap almak yerine, doğrudan alacaklıları muhatap alıp uluslararası baskıyı az da olsa hafifletebildi. Böylece, borçlar yüzünden devletlerin müdahaleleri en aza indirgendi.