OSMANLI TARİHİ (1876-1918)

Ayestefanos Antlaşması için yapılan görüşmelerde, Osmanlı Devleti’ni Hariciye Nazırı Saffet Paşa ve Berlin Sefiri Sadullah Bey temsil ederken, Rusya’yı ise General İgnatiyef ve Nelidof temsil etmekteydi. Ancak, Panislavizmin koyu savunucusu olan İgnatiyef’in sürekli olarak ileri sürdüğü yeni teklifler, müzakerelerin tıkanmasına ve uzamasına neden oluyordu. Bu isteklerinden biri de, Rus askerlerinin İstanbul’a girmesi ve Osmanlı donanmasının teslimini öngörmekteydi. Ancak bu istek, büyük tepki çekmiş ve kesin
bir şekilde reddedilmişti.

Ayestefanos antlaşmasının Ermenilere dönük 16. maddesi, Ermeni sorununun
milletler arası bir nitelik kazanması konusunda önemli bir adımı teşkil eder.

Rusya’nın güneye, yani Akdeniz’e inmesi, birinci derecede İngiltere’yi etkileyecekti. Zira, Rusya eğer bu amaca ulaşırsa, İngiltere’nin Uzakdoğu, Ortadoğu ve Akdeniz’e giden stratejik yolları tehlikeye girecek ve İngiliz menfaatleri böylece büyük zarar görebilecekti. İngiltere, Rusya’nın güneye inme siyaseti önündeki en ciddi engelin ise, Osmanlı İmparatorluğu olduğunu düşünmekteydi. Bu sebeple de -Doksanüç Savaşı’na kadar- 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünden, yani statükonun korunmasından yana bir politika izlemiştir.

Ayestefanos Antlaşması’na Balkanlar’da yeni kurulan devletlerin itirazları söz konusuydu. Zira, kendilerine bekledikleri kadar toprak verilmemişti. Öyle ki, bağımsızlık kazanan devletlerden Sırbistan, Bosna-Hersek ile Makedonya topraklarının bazı kısımlarına sahip olmak isterken, Dobruca’yı alan Romanya ise Romenler’in yaşadığı Besarabya’yı da Rusya’ya vermek istemiyordu. Ayrıca, Balkan devletleri büyük bir Bulgaristan’ın ortaya çıkmasından hiç hoşnut değildi.

19. yüzyıl sonlarında İngilizler, Osmanlı Devleti’nin artık bir dağılma dönemine girdiğini ve bu durumda toprak bütünlüğünü korumaya çalışmanın anlamsız olduğunu düşünmekteydiler. Nihayet İngiltere, Kıbrıs (1878) ve Mısır (1882) örneğinde olduğu gibi, Uzakdoğu’daki sömürgelere giden yolları bizzat kontrol altına almak suretiyle, geleneksel politikasındaki değişimi açık bir şekilde göstermiştir. Diğer bir deyişle İngiltere artık, Osmanlı Devleti üzerinden değil de “kendi işini kendi görme” davranışını benimsemiştir. İngiliz politikasının değişmesinde, Osmanlı aleyhtarlığıyla ön plana çıkan ve eski politikayı şiddetle eleştiren Liberal Parti ve başkanı Gladstone’un da ciddi etkisi vardır.

Osmanlı dış politikasında İngiltere’den boşalan yeri Almanya doldurmaya başlayacaktır. II. Abdülhamid’in dış politikada uyguladığı “denge siyaseti”nin de bir sonucu olarak, İmparator II. Wilhelm döneminde, 1890’lardan itibaren belirgin bir Osmanlı-Alman yakınlaşması kendini gösterecektir. Görüldüğü üzere, İngiliz siyasetinin değişmesiyle başlayan bu süreç, I. Dünya Savaşı’na giden yolda üçlü itilaf ve üçlü ittifak bloklarının ortaya çıkmasıyla sonuçlanacaktır.

Berlin Antlaşması sonucu ortaya çıkan sorunlar:

Ayestefanos Antlaşması’nda Girit ile ilgili de hüküm bulunmaktaydı. Şöyle ki, Girit’e özerklik veren 1868 nizamnamesi adada kesin olarak uygulanacak, yönetim de yine bu nizamnameye göre ve Rusya’ya danışılarak düzenlenecekti.

Rusya, 19. yüzyıl sonlarına kadar Boğazların -Akdeniz’e inmek için- sadece kendisine açık olmasını istiyordu. Rusya bu kez mevcut statükoyu yani Boğazların kapalılığı ilkesini savunmak suretiyle, İngiltere’nin Karadeniz’e girişine karşı kendini güvence altına almaya çalışıyordu. Bunun nedenini ise Kırım Savaşı’nda aramak gerekir. Bilindiği üzere Rusya, Kırım Savaşı’nda Karadeniz’de müttefik donanmasına karşı savaşmak zorunda kalmış ve bunun acı bir tecrübesini yaşamıştı.

21 Nisan 1879’da imzalanan antlaşmaya göre; “Osmanlı padişahının işgal edilen bölgedeki egemenlik hakları aynen devam edeceği gibi, hutbelerde halife sıfatıyla adı da okunacaktı. Dini kurumlara müdahale edilmeyecek; Avusturya, belirli bir süre tayin etmeksizin Bosna Hersek’i yönetecek; bölgeden elde edilen gelir, yerel ihtiyaçlar için sarf edilecek; eski memurlardan uygun olanlar istihdam edilmeye devam edeceği gibi yeni kadrolara da mümkün mertebe mahalli halktan atama yapılacak; arda kalan savaş malzemesi Osmanlı Devleti’ne iade edilecek; Yenipazar Sancağı’nda üç bölge Avusturya tarafından işgal edilecek, ancak buralarda Osmanlı askeri de bulunacaktı.”

Osmanlı Devleti’nin büyük bir bozgunla karşılaştığı Doksanüç harbi sonunda, Ruslar’la Ayestefanos Antlaşması imzalanmıştır. Çok ağır şartlar içeren bu antlaşmayla, Balkanların büyük bir kısmı kaybedilmekle kalınmamış, Doğu Anadolu topraklarından da önemlişehirler Ruslara terk edilmiştir.

1856 Paris Antlaşması’nda esas olarak kabul edilen “Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü” ilkesi, Berlin Antlaşması’yla bozulmuştur.

Ayastefanos Antlaşması sonucunda ortaya çıkan büyük Bulgaristan üç bölgeye
ayrılmak suretiyle önemli ölçüde daraltılıyordu. Bunlardan toprakları
daraltılan Bulgaristan Prensli¤i, Osmanl› Devleti’ne vergi vermek ve ba¤l›
kalmakla birlikte özerk bir yap›da olacakt›.

Berlin Antlaşması, daha önce imzalanan Ayestefanos’a göre, Osmanlı Devleti açısından biraz daha hafifletilmiş maddeleri içermekteydi. şöyle ki, Avrupalı devletlerin itiraz ettiği temel noktalardan biri olarak Ege Denizi’ne kadar ulaşan büyük Bulgaristan üçe ayrılmak suretiyle Rusya’nın Ayestefanos Antlaşması’yla elde ettiği statü ve menfaatler
dengelenmiştir. Bu durum, güneye doğru sarkmaya başlayan Rus tehdidinin de
o dönem için zayıflatılması anlamına geliyordu. Bulgaristan’ın küçültülerek özellikle
Ege Denizi ve Makedonya’dan uzaklaştırılması, İngiltere ile birlikte Avusturya’nın da arzuladığı bir husustu.

Berlin Kongresi’nde Rusya, daha önce ifade edildiği üzere, Ermenilerin özerklik
talebine sıcak bakmazken, İngiltere ise ıslahat yapılmasına taraftardı. Nitekim,
imzalanan Berlin Antlaşması’nın 61. maddesi bu konuya ayrılmıştır. Buna göre, Ermenilerin bulunduğu bölgelerde yapılacak ıslahatlar konusunda; Rus askerinin
tahliyesi, Osmanlı Devleti’nin zaman zaman büyük devletlere bilgi vermesi ve bu
devletlerin de ıslahatlara nezaret etmesi ilkesi kabul edilmiştir.

Berlin Kongresi ve Antlaşması’nın bir diğer sonucu da, Doksanüç harbinin ilk belirtilerinin
ortaya çıktığı Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan’ın himayesine bırakılmasıydı. Antlaşmaya göre, Bosna ve Hersek, geçici olmak kaydıyla Avusturya’nın işgali ve yönetimine verilmiştir.

Ayestefanos Antlaşması’yla belki de zirveye ulaşan Panislavizm,
Berlin Antlaşması’yla artık etkisiz bir hâle getirilmişti.

İki maddeden oluşan savunma antlaşmasI, Layard ile Saffet Pşla arasında, 4 Haziran
1878’de imzalandı. Buna göre, Rus saldırısına karşı İngiltere, Osmanlı Devleti’ni
askeri açıdan savunacaktı. Buna karşılık Osmanlı Devleti de, Anadolu topraklarındaki Hıristiyanlar’la ilgili olmak üzere, Avrupalı devletler tarafından belirlenecek reformları yapmayı ve ayrıca bütün bunların gerçekleşebilmesi için de Kıbrıs’ın İngiltere’ye “tahsisini ve asker ikamesiyle adayı idare etmesine muvafakatı” kabul edecekti. Böylece Kıbrıs İngilizler’e devredilmiş oluyordu.

61. madde ile antlaşmaya dâhil edilen “Ermenilerin yaşadığı yerlerde ıslahat yapılması” konusu da, özellikle II. Abdülhamit dönemi ve sonrasında bir “Ermeni sorunu”nun ortaya çıkmasında, bir dönüm noktası teşkil etmiştir.

Doksanüç Savaşı’na ve hatta Berlin Kongresi’ne katılmadığı halde Yunanistan,
Girit ile bütün Teselya ve Epir’i istemişitir.