OSMANLI TARİHİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 18

Bu bağlamda adadaki sorunları ve sebeplerini çeşitli safhalara ayırabiliriz: Birinci safha Halepa antlaşmasına kadar geçen dönem. Bu dönem Yunanistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarihten itibarendir. Çünkü aynı tarihten itibaren adanın Yunanistan’a ilhak çalışmaları başlamıştı. İkinci safha ise 1876 Halepa fermanından, Osmanlı Devleti tarafından sözleşmenin yenilenip geliştirilmesine kadar geçen süredir. Üçüncü safha diye adlandırabileceğimiz dönem ise, Halepa fermanındaki maddelerin icraya konulup Girit Rumları ve Yunanistan’ın “istediğimizi aldık veya alıyoruz” düşüncesi ile Osmanlı-Yunan savaşının çıkışına sebep olan gelişmelerin yaşandığı 1896 yılına kadar geçen süredir. Yeni bir safha diye adlandırabileceğimiz dördüncü dönem ise, General Vassos kumandasında adaya Yunanların asker çıkarmasıdır. Bu dönem kısa bir dönem ise de, Osmanlı Devleti, Yunanistan ve üçüncü devletlerin soruna yaklaşımlarını baştan sona değiştirdiği dönemdir. Beşinci safha ise, “Bağımsız Girit adası” ilanına geçiştir. Bu dönemde toprak sınırları olarak Osmanlı Devleti’nde görünse bile Yunan bir prensin genel valilik yapması ile karşılaşıldı. Adadaki Müslüman halk, planlı olarak adadan canlı ya da cansız olarak çıkartılmaya başlandı. Bu dönemde adanın Yunanistan’a katılma isteği olsa bile zayıf Yunan hükümetleri yeni bir Osmanlı-Yunan savaşını göze alamadıkları için bu dönem diğer dönemlere nazaran uzun sürdü. Son safha ise, Balkan savaşları sonrası adanın Yunanistan’a terkine kadar geçen dönemdir. Adanın Yunanistan’a terki ile Girit adası sorununu tam olarak tanımlamış olamayız. Daha sonraki yıllarda, adada kalmayı başaran Türk-Müslüman ahalinin zor koşullarda bir şekilde tehcire tâbi tutulmaları ve ardından Cumhuriyet dönemindeki Mübadele anlaşmasıyla adada neredeyse Rumlar dışında kimsenin kalmamasına yol açan gelişmeleri de Girit adası sorununa ilave etmeliyiz. Ancak Girit sorununda en ciddi safha, Osmanlının hem batılı devletler nezdinde hem de Balkanlardaki bütün dengelerini alt üst eden 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 harbi) ve ardından yapılan 1878 Berlin anlaşmasıdır. Bu antlaşmanın maddeleri arasına konulan Girit halkı lehine nizamname yapılacağı ifadesiyle, sorun artık uluslararası bir boyut almıştır. Doğru cevap D’dir.

II. Abdülhamid’in ihtiyatlı yaklaşımları adada bir sükûnet hali getirmiş olsa bile, 1890’lı yıllardan itibaren Girit, Yunanistan’ın artık doğrudan hedefi haline gelmişti. Bundan sonra, ada Yunan generallerin işgal rüyalarını süslemeye başladı. Aslında 1885’te Doğu Rumeli’nin Bulgaristan’a ilhakından sonra adadaki konsoloslar vasıtasıyla 1878 Halepa fermanının sağladığı özerkliğin genişletilmesi isteği ayyuka çıkmıştı. Sürekli adanın ilhakını isteyen ve bu doğrultuda faaliyet gösteren Yunanların tavrı Osmanlı-Yunan savaşının çıkmasına neden olmuştu. 1896 yılı baharında Kandiye ve Hanya’da Müslüman ve Hıristiyan halk arasında çatışmalar çıktı. Halepa misakının yenileneceği vaadi, Hıristiyanları tatmin etmezken Müslüman ahalinin de öfkesine neden oldu. Bir nevi ada içi savaş, hem İstanbul’da hem Atina’da heyecan yarattı. Yunanistan’ın adaya asker çıkarma isteği, Osmanlı Devleti’nin vereceği tepkiyi bilen Rusya’nın araya girip itidal tavsiye etmesiyle de sorun yatışmadı. Ardından Yunan General Vassos, adaya asker çıkarıp işgali gerçekleştirdiği gibi adanın Yunanistan’a ilhakını da ilan etti. Yunanistan’ın bu davranışı, İngiltere, Rusya, Fransa ve İtalya’nın Akdeniz ve ada üzerindeki dengeleri açısından çatışmaktaydı. Yunan hükümetine nota vererek adanın Osmanlı Devleti’ne kalacağını bildirdiler. Ancak ada halkına da muhtariyet verileceği müjdesini verdiler. Yunanistan’ın tutumundan vazgeçmemesi üzerine söz konusu büyük devletler adayı önce ablukaya aldılar. Sonra da fiilen el koydular. Ada tarihinde ilginç bir durum ortaya çıktı. Ada bir yandan Yunanlılarca işgal edilmiş ancak kazanılamamıştı. Diğer yandan ada işgal edilmiş, ancak Osmanlı Devleti’nin toprağı olduğu halde elinden çıkmıştı. Bu iki yönlü durum, adada gelecekti sorunların da habercisi idi. Doğru cevap B’dir.

1878 Berlin antlaşmasına göre, Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldu. Bulgaristan sınırları küçültülerek üç bölgeye ayrıldı: Birinci bölge, Bulgaristan adıyla Osmanlı Devletine vergi veren bir prenslik yapıldı. İkinci bölge Doğu Rumeli adı ve başına Hıristiyan bir vali atamak şartıyla Osmanlı Devleti’ne bağlı özerk bir bölge yapıldı. Üçüncü bölge ise Makedonya idi. Makedonya da ıslahat yapılmak şartıyla Osmanlı Devleti’ne bırakılıyordu. Doğru cevap E’dir.

1887’de Alman Prensi Ferdinand, Bulgaristan Prensliği’nin tacını taktı. Böylece, Bulgaristan devletinin temeli atılmış oldu. Doğru cevap A’dır.

Bütün bu olayların yaşanması, Makedonya sorununu Avrupa diplomasisinde en öncelikli konu yaptı. Neticede Mürzsteg reform programının ortamını hazırladı. Osmanlı Devleti bölgede kontrolü sağlamış olsa bile, 1903 yılı Eylül ayı sonlarında Rus Çarı II. Nikola ve Avusturya Macaristan İmparatoru Franz Josef, Viyana yakınlarındaki Mürzsteg kentinde buluşarak aralarında olmayan İngiltere, Fransa ve İtalya’nın da bölgesel çıkarlarını gözeten bir antlaşmaya imza attılar. Bu antlaşmanın maddeleri çok ilginç hükümler içeriyordu. Çok yönlü çıkarları yansıtan, siyasi ve askeri açılardan vesayetler içeren ve çok sayıda muğlâk ifadeleri barındıran bu antlaşmanın bazı maddeleri şöyledir:

Doğru cevap E’dir.

Yunanistan'ın Girit'e müdahalesinden sonra Osmanlı-Yunan Savaşı 13 Nisan 1897 tarihinde başlamıştır.

Yunanlılar Teselya sınırını ihlal etmiştir yanıtı doğru cevaptır.

Osmanlı Devleti savaş esnasında elde ettiği yerleri masa başında da güçlü diplomasi ile kendi topraklarına kattı seçeneği Dömeke Meydan Savaşı'nın Osmanlı Devleti açısından sonuçlarından birisi değildir.

II. Abdülhamid

Mürzsterg Antlaşması

Yunanistan Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı olarak Yüz bin frank  ödemeyi kabul etmiştir.

8 Aralık 1902’de Rumeli’deki reformları uygulamaktan sorumlu Rumeli Genel Müfettişliğine Hüseyin Hilmi Paşa tayin edilmiştir.

Osmanlı Devleti reformları bir uygulamamakta serbesttir.

Girit olaylarında  gerek batılı devletler ve gerekse Osmanlı Devleti mevcut statükoyu korumak istiyordu. Alman imparatorunun “adayı abluka edelim” teklifi İngiltere tarafından reddedilmiştir.

Olayların büyük bir savaşı tetikleme ihtimalinin olması.

Bağımsız Yunanistan’ın kurulması ile ilgili kararların alınması, 1827 yılındaki
Londra protokolüne dayanmaktadır. Bu fikrin hayatiyet bulması ise, 1830 yılındadır. Bütün bu sürece İngiltere, Rusya ve Fransa dahil oldu.

Dömeke Meydan Savaşının Osmanlı Devleti açısından birçok önemli neticeleri olmuştur. En başta Osmanlı Devleti kendi topraklarını savaşarak muhafaza edeceği hissini hem kendi toplumuna hem de üçüncü devletlere göstermiş oldu. Kısmen “hasta adam” imajı ortadan kalktı. Osmanlı Devleti’nin savaş başlamadan önce gösterdiği diplomasi başarılı oldu. Ancak ateşkes sonrası masa başında aynı başarı sağlanamadı. Batılı devletlerin Yunanistan’a ne denli sahip çıktıklarını Osmanlı Devleti masada görmüş oldu. Zira savaş esnasında elde ettiği yerleri iade etmek zorunda kaldı. Buna ilaveten, Girit’in elden çıkmasına da ramak kalmıştı. Girit’te bundan sonra yaşanan süreç, ya göç ya ölüm şeklinde gerçekleşti.

Girit adası, diğer Akdeniz adalarına nazaran Osmanlı yönetimine geç katılmıştı
(1669). Fetihten hemen sonra kurulan idare biçimiyle, bir şekilde ayrıcalıklı statüsü korundu.

Adadaki sorunları ve sebeplerini çeşitli safhalara ayırabiliriz: Birinci safha Halepa antlaşmasına kadar geçen dönem. Bu dönem Yunanistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarihten itibarendir. Çünkü aynı tarihten itibaren adanın Yunanistan’a ilhak çalışmaları başlamıştı. İkinci safha ise 1876 Halepa fermanından, Osmanlı Devleti tarafından sözleşmenin yenilenip geliştirilmesine kadar geçen süredir. Üçüncü safha diye adlandırabileceğimiz dönem ise, Halepa fermanındaki maddelerin icraya konulup Girit Rumları ve Yunanistan’ın “istediğimizi aldık veya alıyoruz” düşüncesi ile Osmanlı-Yunan savaşının çıkışına sebep olan gelişmelerin yaşandığı 1896 yılına kadar geçen süredir. Yeni bir safha diye adlandırabileceğimiz dördüncü dönem ise, General Vassos kumandasında adaya Yunanların asker çıkarmasıdır. Bu dönem kısa bir dönem ise de, Osmanlı Devleti, Yunanistan ve üçüncü devletlerin soruna yaklaşımlarını baştan sona değiştirdiği dönemdir.

Sırp, Hırvat, Sloven, Bulgar, Makedon, Arnavut, Rum, Bulgar, Pomak, Roman, Türk gibi çok sayıda millete mensup topluluklar Makedonya Bölgesi'nde bulunmaktadır.