OSMANLI TARİHİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 16

Osmanlı Devleti Girit’i kontrol altına almak için adadaki ileri gelenlerle, daha doğrusu asilerle bir antlaşma yaptı. Bu antlaşma maddeleri bugün bile ilginç denilebilecek hükümleri ihtiva ediyordu. Örneğin, atanacak genel vali ve yardımcısının mensup olacağı din tespit edilmişti. Genel vali Müslüman ise yardımcısı Hıristiyan olacak, Vali Hıristiyan ise yardımcısı Müslüman olacaktı. 80 kişilik vilayet meclisinin 49’u Hıristiyan, 31’i de Müslümanlardan oluşacaktı. Memurlar yerlilerden tercih edilecekti. Adada yaşayanların çoğunun Hıristiyan olması nedeniyle memur kadrolarını ele geçirecekleri düşüncesi yaygındı. Rumca, Türkçe gibi resmi dil olacaktı. Kağıt para kullanılmayacaktı. Basın hürriyeti sağlanacaktı. Bu maddenin propaganda amaçlı kullanılmak için konulduğu ortada idi. Gümrük ve vergi gelirlerinin yarısı doğrudan adaya tahsis edilecekti. Bu madde de adanın kendi maliyesini oluşturma çabasına destek idi. Jandarma ve adliye teşkilatının kurulması maddesiyle de, bağımsız devletin asayişi sağlama noktasındaki temelleri atılmış oluyordu.

1877-78 Osmanlı Rus harbi ve ardından yapılan Ayastefenos (Yeşilköy) antlaşması Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda hem büyük ölçekli toprak kaybı, hem de çok ciddi anlamda güç kaybının en büyük kırılma noktası olmuştur.

1887’de Alman Prensi Ferdinand, Bulgaristan Prensliği’nin tacını taktı. Böylece, Bulgaristan devletinin temeli atılmış oldu. Osmanlı Devleti bu oldu-bitti karşısında bir şey yapamadı. Nitekim, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu iç karışıklıkların sağladığı fırsatı değerlendiren Bulgar Prensliği, 1908’de bağımsızlığını ilan ederek İstanbul’dan tamamen ayrıldı.

Avrupalı güçlerin her biri Makedonya ile kendi çıkarları çerçevesinde ilgileniyordu. İngiltere, bölge ile siyasi ve ekonomik çıkarları doğrultusunda ilgilenmekte idi. Osmanlı toprakları, Uzak Doğudaki sömürgelerine ulaşmak ve pazarlama yapmak için kestirme bir yoldu. Bu sebeple de, siyasi ve askeri açıdan zayıflamış bir Osmanlı Devleti işine geliyordu. Fransa, ulusçuluk akımlarının doğduğu ülke olarak Osmanlı toprakları ve özellikle Balkanlar’da dengenin diğer önemli bir parçasıydı. Rusya ise, savaşı ve din kozunu (özellikle Ortodoksluğu) en çok kullanan kuzeydeki temel güçtü. Osmanlı Devleti’nin batı bölgelerindeki topraklarını sürekli tehdit ediyordu. Rusya’nın Slav unsurlar ile olan etnik ve dini bağlantısı ile diğer siyasî çıkarları, bölgeye baskı uygulamasının en önemli araçlarıydı. Avusturya-Macaristan ise, Makedonya’yı doğal genişleme alanı olarak görmesi yanında, Osmanlı gibi çok uluslu olması nedeniyle bölgeyle yakından ilgilenmekteydi. Bölgedeki her ulusçu çıkar kavgasında bir refleks olarak Avusturya-Macaristan’ın da müdahalesi olmaktaydı.

21 Eylül 1902’de Cumâ-i Bâlâ’da çıkan ayaklanma, Osmanlı birliklerini uğraştırmış olmasına rağmen bastırıldı. Babıâli, Kasım 1902’de “Rumeli Vilayetleri Hakkında Talimat” adıyla bölgede bir takım idari düzenlemeleri başlattı. Bu talimattaki en önemli unsurlardan biri, jandarma ve polis teşkilatının yeniden düzenlenmesiydi. Bir başka önemli madde de, Müslümanların yanı sıra Hıristiyanların da jandarma teşkilatına alınmasına ilişkindi. 8 Aralık 1902’de Selanik’te göreve başlayan Hüseyin Hilmi Paşa, Avrupalı devletlerin de olumlu bulmasıyla, Rumeli’deki reformları uygulamaktan sorumlu Rumeli Genel Müfettişliğine tayin edildi.

Batılı devletler, kendi aralarındaki ihtilaflarda bile her zemin ve şartta Yunanistan’dan yana tercihlerini kullanmak için birbirlerini iknaya çalışmaktaydı. Özellikle 1878 Berlin konferansı esnasında İngiltere’nin Yunanistan’dan yana tavır takınması ve bu amaçla, Rusya ve Bulgaristan’ı dizginlemesi, Atina’daki idarecileri oldukça cesaretlendirmiştir.

Yunanistan, bu konferans sonrasında Girit konusunu yeniden ısıtarak Batılı ülke­lerin gündemine getirdi. Hatırlamak gerekirse, geçmişte 20 Kasım 1878 Halepa fermanı ile Girit adasına verilen geniş yetkiler daha doğrusu muhtariyetler, hem adadaki Rumları cesaretlendirmiş, hem de Yunanistan’ın ada ile birleşme arzusunu körüklemiştir. Yunan milliyetçilerinin oluşturduğu “Etnik-i Eterya” gibi örgütler, bu amaçla çalışmalarını hızlandırmıştı. Bu nedenle bölgede olaylar durulmamış, adada yaşayan Müslümanlar üzerinde baskılar artmıştı. Tabii olarak, Müslüman-Türk halk da gelişmelerden rahatsız olmuş ve tepkilerini ortaya koymuşlardı.

Osmanlı-Yunan savaşı fiilen başlamıştı. Fakat her iki ülkenin de deniz savaşı yapacak donanma gücü zayıftı, askerini denizden sevk edecek imkânları yoktu. Bu yüzden savaş daha başından beri kara savaşına dönüşmüştü. Üstelik cereyan noktası Yunanların da tahriki ile Teselya bölgesi idi. Yunanistan’ın olayları Bal­kanlara taşımasında iki niyeti vardı; birincisi Girit adasındaki ilhak kararını ve çıkarmasını unutturmak, ikincisi Teselya bölgesinden bir şekilde Selanik’e ilerle­me fırsatı bulmaktı.

Osmanlı-Yunan Savaş 18 Nisan 1897’de başladı, 15-17 Mayıs 1897’de Dömeke Meydan Savaşı oldu ve 20 Mayıs 1897’de ateşkes anlaşması imza­landı.

Bu harbin özellikle de Dömeke Meydan Savaşının Osmanlı Devleti açısından birçok önemli neticeleri olmuştur. En başta Osmanlı Devleti kendi topraklarını savaşarak muhafaza edeceği hissini hem kendi toplumuna hem de üçüncü devletle­re göstermiş oldu. Kısmen “hasta adam” imajı ortadan kalktı. Osmanlı Devleti’nin savaş başlamadan önce gösterdiği diplomasi başarılı oldu. Ancak ateşkes sonrası masa başında aynı başarı sağlanamadı. Batılı devletlerin Yunanistan’a ne denli sahip çıktıklarını Osmanlı Devleti masada görmüş oldu. Zira savaş esnasında elde ettiği yerleri iade etmek zorunda kaldı. Buna ilaveten, Girit’in elden çıkmasına da ramak kalmıştı. Girit’te bundan sonra yaşanan süreç, ya göç ya ölüm şeklinde gerçekleşti.

Osmanlı Devleti ile Yunanistan ara­sında savaşa yol açan süreçte inisiyatif almakta geci­ken Avrupalı güçler, savaş sonrası görüşülecek barış şartlarının tespiti için hemen devreye girmişlerdi. Dört ay süren görüşmeler, büyük devletlerin Yuna­nistan yanlısı tutumlarına sahne oldu. Teselya böl­gesinde bazı stratejik bölgelerin Osmanlı Devleti’ne bırakılması gibi göstermelik toprak terki ile toprak kaybı veya kazanılmaması esası üzerine görüşmeler sürdürüldü. Savaş öncesi statüko için büyük devlet­ler bastırıyordu. Kesin barış antlaşması 13 Kasım’a kadar sarktı. Girit yüzünden çıkan bu savaşta, Girit ile ilgili hiç bir madde yoktu.

Girit adası, diğer Akdeniz adalarına nazaran Osmanlı yönetimine geç katılmıştı (1669). Fetihten hemen sonra kurulan idare biçimiyle, bir şekilde ayrıcalıklı statüsü korundu. Bu bağlamda Tanzimat’ın bile dışında tutulmuştu

1898’de kurulan Bağımsız Girit Devleti 1. Balkan Savaşı sırasında Yunanistan tarafından ilhak edilmiştir.

Rumeli Genel Müfettişliği görevinde altı yıl kalan Hüseyin Hilmi Paşa (1855- 1923), kariyerinin en parlak başarılarını buradaki hizmet yıllarında kazandı. Müfettişlik bölgesindeki karışıklıkları tam olarak önleyemese de şiddet ve anar­şi yaratan çetelere karşı başarılı bir idare gösterdi.

II. Meşrutiyet’tin ilanın­dan sonra Rumeli Müfettişliği kaldırılmış ve Hüseyin Hilmi Paşa’nın görevi de bitmiştir. Ancak Paşa, üç ay kadar daha Rumeli’de kalmıştır.

Yunanlar geniş bir alana yayılarak hata yaptıklarını düşündükleri için bütün güçlerini Dömeke’ye topladılar.
Bunun üzerine Müşir Ethem Paşa Osmanlı ordusunu bu bölgeye sevk etti. Böylece
savaş, bir meydan muharebesi haline dönüştü. 40 bin kişilik Yunan ordusu karşısında Osmanlı ordusu bariz bir zafer kazandı (17 Mayıs 1897).

.......Özellikle Rus çarı bu çağrıdan sonra Sultan II. Abdülhamid nezdinde özel
teşebbüste bulundu. Yapılan barış çağrılarına zaten savaş istemeyen Osmanlı Devleti olumlu yanıt verdi ve 20 Mayıs 1897’de ateşkes imzalandı. Rus çarının Sultan
II. Abdülhamid’e yaptığı ateşkes ve barış çağrısında iki temel esas vardı. Birincisi,
Osmanlı Devleti’nin toprak kaybı olmayacaktır. İkincisi ise Girit’te muhtariyet
kurulacaktı. Ancak, bu muhtariyet daha sonra geliştiği gibi Osmanlı askerlerinin
adadan çıkarılmasını içermiyordu. Savaş 18 Nisan 1897’de başladı, 15-17 Mayıs
1897’de Dömeke Meydan Savaşı oldu ve 20 Mayıs 1897’de ateşkes anlaşması imzalandı. Öyleki, toplam süre bir aydır. Bu bir aylık dönem sonucunda Osmanlı ordusunun nihai kazancı; 93 (1877-78) harbinden sonra alınan parlak bir zafer idi.
Bu harbin özellikle de Dömeke Meydan Savaşının Osmanlı Devleti açısından
birçok önemli neticeleri olmuştur.

En başta Osmanlı Devleti kendi topraklarını savaşarak muhafaza edeceği hissini hem kendi toplumuna hem de üçüncü devletlere göstermiş oldu. Kısmen “hasta adam” imajı ortadan kalktı. Osmanlı Devleti’nin
savaş başlamadan önce gösterdiği diplomasi başarılı oldu. Ancak ateşkes sonrası
masa başında aynı başarı sağlanamadı. Batılı devletlerin Yunanistan’a ne denli sahip
çıktıklarını Osmanlı Devleti masada görmüş oldu. Zira savaş esnasında elde ettiği
yerleri iade etmek zorunda kaldı. Buna ilaveten, Girit’in elden çıkmasına da ramak
kalmıştı. Girit’te bundan sonra yaşanan süreç, ya göç ya ölüm şeklinde gerçekleşti.

Yunanistan ile yapılan İstanbul konferansı aslında
batılı veya büyük devletlerin ikiyüzlülüğünün bir
göstergesi idi. Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında savaşa yol açan süreçte inisiyatif almakta geciken Avrupalı güçler, savaş sonrası görüşülecek barış
şartlarının tespiti için hemen devreye girmişlerdi.
Dört ay süren görüşmeler, büyük devletlerin Yunanistan yanlısı tutumlarına sahne oldu

Dört ay süren görüşmeler, büyük devletlerin Yunanistan yanlısı tutumlarına sahne oldu. Teselya bölgesinde bazı stratejik bölgelerin Osmanlı Devleti’ne bırakılması gibi göstermelik toprak terki ile toprak kaybı veya kazanılmaması esası üzerine görüşmeler sürdürüldü. Savaş öncesi statüko için büyük devletler bastırıyordu. Kesin barış antlaşması 13 Kasım’a kadar sarktı. Girit yüzünden çıkan bu savaşta, Girit ile ilgili hiç bir madde yoktu. Bu, Yunanistan’ı açıkça koruma anlamına gelmekteydi. Yunanistan Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı ödemeyi kabul etti. Yüz bin frank olan bu tazminatı, Osmanlı Devleti’nin bu savaşta harcadığının beşte üçü kadardı. Yunanistan
bu sonuçla büyük bir darbe yemekten kolayca kurtuldu. Büyük devletlerin ardına gizlenmese Osmanlı ordusunun Atina’ya kadar ilerlemesi zor değildi. Ancak buna rağmen, Yunanistan tarafı daha sonra da söylemde ve eylemde yayılmacı politikalarını sürdürdü. Bu barış antlaşması ile savaş sebebi olan adada sorun hâlâ devam ediyordu. Sadece Teselya bölgesindeki kara
savaşı sona ermişti.

Ancak Girit sorununda en ciddi safha, Osmanlının hem batılı devletler
nezdinde hem de Balkanlardaki bütün dengelerini alt üst eden 1877-78 OsmanlıRus Savaşı (93 harbi) ve ardından yapılan 1878 Berlin anlaşmasıdır. Bu antlaşmanın maddeleri arasına konulan Girit halkı lehine nizamname yapılacağı ifadesiyle,
sorun artık uluslararası bir boyut almıştır.