OSMANLI TARİHİ (1876-1918) - Deneme Sınavı - 9

Osmanlı Devleti’nin büyük bir bozgunla karşılaştığı Doksanüç harbi sonunda, Ruslar’la Ayestefanos Antlaşması imzalanmıştır. Çok ağır şartlar içeren bu antlaşmayla, Balkanların büyük bir kısmı kaybedilmekle kalınmamış, Doğu Anadolu topraklarından da önemlişehirler Ruslara terk edilmiştir.

1856 Paris Antlaşması’nda esas olarak kabul edilen “Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü” ilkesi, Berlin Antlaşması’yla bozulmuştur.

Ayastefanos Antlaşması sonucunda ortaya çıkan büyük Bulgaristan üç bölgeye
ayrılmak suretiyle önemli ölçüde daraltılıyordu. Bunlardan toprakları
daraltılan Bulgaristan Prensli¤i, Osmanl› Devleti’ne vergi vermek ve ba¤l›
kalmakla birlikte özerk bir yap›da olacakt›.

Berlin Antlaşması, daha önce imzalanan Ayestefanos’a göre, Osmanlı Devleti açısından biraz daha hafifletilmiş maddeleri içermekteydi. şöyle ki, Avrupalı devletlerin itiraz ettiği temel noktalardan biri olarak Ege Denizi’ne kadar ulaşan büyük Bulgaristan üçe ayrılmak suretiyle Rusya’nın Ayestefanos Antlaşması’yla elde ettiği statü ve menfaatler
dengelenmiştir. Bu durum, güneye doğru sarkmaya başlayan Rus tehdidinin de
o dönem için zayıflatılması anlamına geliyordu. Bulgaristan’ın küçültülerek özellikle
Ege Denizi ve Makedonya’dan uzaklaştırılması, İngiltere ile birlikte Avusturya’nın da arzuladığı bir husustu.

Berlin Kongresi’nde Rusya, daha önce ifade edildiği üzere, Ermenilerin özerklik
talebine sıcak bakmazken, İngiltere ise ıslahat yapılmasına taraftardı. Nitekim,
imzalanan Berlin Antlaşması’nın 61. maddesi bu konuya ayrılmıştır. Buna göre, Ermenilerin bulunduğu bölgelerde yapılacak ıslahatlar konusunda; Rus askerinin
tahliyesi, Osmanlı Devleti’nin zaman zaman büyük devletlere bilgi vermesi ve bu
devletlerin de ıslahatlara nezaret etmesi ilkesi kabul edilmiştir.

Berlin Kongresi ve Antlaşması’nın bir diğer sonucu da, Doksanüç harbinin ilk belirtilerinin
ortaya çıktığı Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan’ın himayesine bırakılmasıydı. Antlaşmaya göre, Bosna ve Hersek, geçici olmak kaydıyla Avusturya’nın işgali ve yönetimine verilmiştir.

Ayestefanos Antlaşması’yla belki de zirveye ulaşan Panislavizm,
Berlin Antlaşması’yla artık etkisiz bir hâle getirilmişti.

İki maddeden oluşan savunma antlaşmasI, Layard ile Saffet Pşla arasında, 4 Haziran
1878’de imzalandı. Buna göre, Rus saldırısına karşı İngiltere, Osmanlı Devleti’ni
askeri açıdan savunacaktı. Buna karşılık Osmanlı Devleti de, Anadolu topraklarındaki Hıristiyanlar’la ilgili olmak üzere, Avrupalı devletler tarafından belirlenecek reformları yapmayı ve ayrıca bütün bunların gerçekleşebilmesi için de Kıbrıs’ın İngiltere’ye “tahsisini ve asker ikamesiyle adayı idare etmesine muvafakatı” kabul edecekti. Böylece Kıbrıs İngilizler’e devredilmiş oluyordu.

61. madde ile antlaşmaya dâhil edilen “Ermenilerin yaşadığı yerlerde ıslahat yapılması” konusu da, özellikle II. Abdülhamit dönemi ve sonrasında bir “Ermeni sorunu”nun ortaya çıkmasında, bir dönüm noktası teşkil etmiştir.

Doksanüç Savaşı’na ve hatta Berlin Kongresi’ne katılmadığı halde Yunanistan,
Girit ile bütün Teselya ve Epir’i istemişitir.

II. Abdülhamid, Ayestefanos Antlaşması imzalanmadan önce, Hariciye Nazırlığı’na Saffet Paşa’yı getirmişti. Saffet Paşa, Doksanüç Harbi sonundaki nihai barış antlaşmasını imzalamak üzere, daha önce mütarekenin yapıldığı Edirne’ye gitti. Bu sırada, Rus başkomutanı Grandük Nikola da karargâhını 24 fiubat’ta Ayestefanos’a (Yeşilköy) nakletmişti. Antlaşma müzakerelerine burada devam edildi. Rusya tarafından ileri sürülen son şartlar, Sadullah Bey’in katıldığı bir vükela meclisinde görüşüldükten sonra, istenmeyerek de olsa kabul edildi. Nihayet, barış antlaşması 3 Mart 1878 tarihinde imzalandı. Doğru cevap A'dır.

Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsız birer devlet olacak ve Osmanlı Devleti de bu devletlerin bağımsızlıklarını kabul edecekti. Bulgaristan, Osmanlı Devleti’ne vergi veren özerk bir prenslik haline getirilecekti. Ekli bir haritaya göre Bulgaristan prensliğinin sınırları, Tuna nehrinden Ege Denizi’ne ve Arnavutluk’tan Karadeniz’e kadar uzanacaktı. Manastır ve Selanik Vilayetleri de (Makedonya, Batı Trakya ve Doğu Rumeli dahil) bu sınırların içinde olacaktı. Bu devletin yüzölçümü 3 bin milkare ve nüfusu da 5 milyon olarak hesaplanmıştı.

Rusya’nın güneye, yani Akdeniz’e inmesi, birinci derecede İngiltere’yi etkileyecekti. Zira, Rusya eğer bu amaca ulaşırsa İngiltere’nin Uzakdoğu, Ortadoğu ve Akdeniz’e giden stratejik yolları tehlikeye girecek ve İngiliz menfaatleri böylece büyük zarar görebilecekti. İngiltere, Rusya’nın güneye inme siyaseti önündeki en ciddi engelin ise, Osmanlı İmparatorluğu olduğunu düşünmekteydi. Bu sebeple de -Doksanüç Savaşı’na kadar 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünden, yani statükonun korunmasından yana bir politika izlemiştir. Nitekim, İngiltere savaşın çıkmaması için de gayret sarf etmesine rağmen bu savaşı önleyememişti. Doğru cevap D'dir.

Berlin Kongresi, 13 Haziran 1878’de Almanya Başbakanı Prens Bismarck’ın başkanlığında toplandı ve tam bir ay sürdü. Kongrede Osmanlı Devleti’ni Berlin Sefiri Sadullah Bey, Müşir Mehmed Ali Paşa ve Nâfia Nâzırı Kara Todori Paşa temsil etmiştir. Almanya’yı Prens Bismarck, Von Bülow ve Prens Hohenlohe; Avusturya- Macaristan’ı Kont Andreassy, Kont Karoly ve Baron Haymerle; İngiltere’yi Lord Beaconsfield, Lord Salisbury ve Lord Odo Ruselli; İtalya’yı Kont Corti, Kont de Laumag; Fransa’yı Waddington, Kont de Saint-Vallier, F. Desprez ve Rusya’yı ise Prens Gorçakof, Kont fiuvalov ve Baron d’Ubril temsil etmekteydi. Alman Başbakanı Prens Otto Von Bismarck, 1870’te Fransa’ya karşı kazanılan savaştan sonra, 1871 yılında Alman milli birliğinin kurulmasında büyük bir paya sahip oldu. Bu birliği güçlendirmek için büyük çaba sarf eden Bismarck, Berlin Kongresi’nde de örneğini gördüğümüz üzere, Avrupa diplomasisinde “arabulucu” rolüyle ün saldı. Doğru cevap B'dir.

Ayastefanos Antlaşması sonucunda ortaya çıkan büyük Bulgaristan üç bölgeye ayrılmak suretiyle önemli ölçüde daraltılıyordu. Bosna ve Hersek geçici olarak Avusturya’nın işgal ve idaresine bırakılıyordu. Sırbistan’ın bağımsızlığı tanınacak ve Osmanlı borçlarından bir kısmını üzerine alacaktı. İstanbul ve Çanakkale Boğazları, 1841 Londra ve 1856 Paris antlaşmalarında belirlenen statüye bağlı olacaktı. Osmanlı Devleti, ödemesi gereken harp tazminatının bir bölümüne karşılık olmak üzere Kars, Ardahan ve Batum’u (elviye-i selâse) Rusya’ya bırakırken, Doğubayazıt ve Eleşkirt vadisi kendisinde kalacaktı. Batum, serbest liman olacaktı. Doğru cevap E'dir.

Berlin Kongresi ve nihayetinde imzalanan Berlin Antlaşması, getirdiği sonuçlar açısından, 19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk çeyreğindeki siyasi ve askeri gelişmeleri doğrudan etkilemiştir. Bu bakımdan, pek çok devlet ve imparatorluk için olduğu kadar, dünya tarihi için de önemli dönüm noktalarından biridir. Öyle ki, antlaşma ile ortaya çıkan yeni düzen, I. Dünya Savaşı’na giden yolu da hazırlamıştır. Kongreye katılan devletler -Osmanlı Devleti hariç olmak üzere- kendi çıkarları doğrultusunda istediklerini elde etmişlerdir. Bununla birlikte, savaştan büyük bir zaferle çıkan Rusya, Ayestefanos’a göre kazançlarının önemli bir kısmını kaybetmişti. En önemlisi, Ayestefanos Antlaşması’yla belki de zirveye ulaşan Panislavizm, Berlin Antlaşması’yla artık etkisiz bir hâle getirilmişti. Rusya’nın kongrede umduğunu bulamamasının önemli bir sebebi de, Almanya’nın Rusya yerine Avusturya’yı desteklemesiydi. Böylece, Rusya’nın her iki devletle olan ilişkileri bozulmaya başlamıştır. Doğru cevap C'dir.

Bir çeşit anayasa özelliği taşıyan ve Girit’in yönetimini düzenleyen bu sözleşme, 1868 tarihli Girit Nizamnamesi’nin kesin olarak uygulanmasını öngörmek suretiyle adada özerk bir idarenin kurulmasını sağlamıştır. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı birlikleri, vâkî olan saldırıları püskürttüğü gibi, Yunan toprakları içine doğru ilerlemeye başlayınca, Avrupa devletlerinin araya girmesi Osmanlı harekâtını durdurdu. Müteakiben başlayan müzakerelerin sonunda, 24 Mayıs 1881’de sadece Narda kazasının Yunanistan’a verilmesi, buna karşılık Preveze ve Yanya’nın ise Osmanlılar’da kalması kararlaştırıldı. Bu karar, Yunanistan’da büyük tepki doğurdu. Aşırı kesimler, gösteriler yaparak söz konusu toprakların savaşla Osmanlılar’dan alınmasını istiyordu. Fakat Yunanistan antlaşmayı onaylamıştı. Böylece Yunanistan, hiç savaşmadan bir kısım toprak elde etmiş, fakat Osmanlı Devleti de gösterdiği sert tepki ve uyguladığı politika sayesinde daha fazla toprak kaybını önlemişti. Öte yandan, Narda’nın Yunanistan’a verilmesi, Arnavut Birliği Komitesi’nin harekete geçmesine neden olmuş, ancak alınan tedbirlerle Arnavutluk ve civarında çıkabilecek karışıklıklar önlenmiştir. Doğru cevap D'dir.

Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan ve piskoposlardan oluşan Ermeni yetkililer, hazırladıkları 13 fiubat 1878 tarihli dilekçeleri de “büyük kurtarıcıları” olarak gördükleri Rus Çarı ile Başbakan Gorçakof’a göndermişlerdi. Patrik Nerses’in başında bulunduğu Ermeni Patrikliği Meclisi, bu ziyaret esnasında, Çar’dan “Ermenistan’a özerklik verilmesini ve ayrıca Rus askerlerinin bir süre burada kalmalarını” istemiştir. Ermenilerin talepleri özetle şöyleydi:

Doğru cevap A'dır.

Ayestefanos Antlaşması’nın imzalandığı sıralarda İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na Lord Salisbury geçmişti ki kendisi, Kıbrıs’ın bir üs olarak İngiltere’nin yönetimine geçmesi gerektiğini savunmaktaydı. Bu sırada, Henry Layard da İstanbul’daki İngiliz elçisiydi. İngiltere bu dönemde, Rusya’ya karşı dengeyi sağlayabilecek sürekli bir üs arıyordu. Osmanlı topraklarındaki çeşitli yerleri öngören tekliflerden sonra, İngiliz hükümeti, Hint yolunun güvenliğini sağlamak için Kıbrıs adasının iyi bir üs olabileceği kararına vardı. Sözü edilen kararda, İngiliz istihbaratının 8 Şubat 1877 tarihli raporu da önemli bir rol oynamıştı.