OSMANLI TARİHİ (1789-1876)

Osmanlı-Rus Savaşı sonrası 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması’yla Yunanistan bağımsızlığını elde etmişti.

Tanzimat Fermanı’nın ilanından kısa bir süre önce Mısır Meselesi’nin baskısı altındaki Osmanlı Devleti, 16 Ağustos 1838’de İngiltere ile Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzalamıştı.

1876’da ilk anayasa (Kanûn-ı Esâsî), 1879’da Ceza ve Hukuk Yargılama Usul Kanunları da yayımlandı.

Niş İsyanı 1841 yılında olmuştur?

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’yla da Rus Ticaret gemileri için Boğazlardan serbestçe geçiş hakkını kazandılar.

Osmanlı Devleti ve Fransa’nın da katılımı ile 13 Temmuz 1841’de Londra’da, Boğazlar Sözleşmesi veya 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi adını alan bir antlaşma imzalandı.

Kırım Savaşı’nı sonuçlandırmak ve barış antlaşmasını hazırlamak üzere Paris Kongresi, 25 Şubat 1856’da Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya ve Piyemonte’nin katılımıyla toplandı.

18 Şubat 1856 tarihiyle ilân edilen Islahât Fermanı, Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslimlerle Müslümanları eşit haklara kavuşturmayı esas almaktaydı.

Genellikle 1839-1876 yılları “Tanzimat Dönemi” olarak ifade edilmiştir. Bu bakımdan biz de bu dönemlendirmeyi esas aldık. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

18. yüzyıl boyunca batılılarla ilişki kurma eğilimi, I. Mahmud devrinde (1730-1745) aslen bir Fransız olan Kont Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) ve III. Mustafa Devrinde (1757-1773) Baron de Tott gibi şahsiyetlerin, Osmanlı ordusuna hizmet etmelerini sağladı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

1787-1792 yılları arasında yapılan savaşlarda Rusya’nın Osmanlı Devleti’ni yıkma ve özellikle Boğazları ele geçirme arzularını gören İngiltere, 1791 yılından itibaren Rusya’nın Akdeniz’e inmesini engellemek için Osmanlı Devleti’nin bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü koruma politikasını benimsedi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Rusya, Napoleon’un Mısır’dan sonra Suriye’yi işgal etmesi ve kuzeye doğru çıkarak Osmanlı Devleti’ni yıkmasından korktu. Rusya, zayıf bir Osmanlı Devleti’nden boğazları alabilirdi. Fakat güçlü bir Fransa’nın elinden alması kolay değildi. Bu yüzden hem İngiltere hem de Rusya, Osmanlı Devleti’yle ittifak yaparak Napoleon’u Mısır’dan çıkardılar. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

İngiltere, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikasını 1878’e kadar devam ettirdi. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Tanzimat’ı hazırlayan ekonomik gelişmeler arasında Mısır Meselesi özel bir yer tutmaktadır. Tanzimat Fermanı’nın ilanından kısa bir süre önce Mısır Meselesi’nin baskısı altındaki Osmanlı Devleti, 16 Ağustos 1838’de İngiltere ile Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzalamıştı. İngilizlere iç ticarette geniş imtiyazlar verildi. İngilizler Osmanlılar üzerinde daha fazla iktisadi nüfuz kurdular. 1838 Osmanlı-İngiliz ticaret antlaşmasının benzerleri aynı yıl içinde Fransa ile daha sonra 1840’ta İsveç, Norveç, İspanya, Hollanda, Belçika, 1841’de Danimarka, 1843’te Portekiz ile imzalanmıştır. Böylece Osmanlı toprakları üzerinde serbest ticaretin koşulları için gereken diğer idari, mali, hukuki vb. reformları yapmak kaçınılmaz hâle geldi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Tanzimat Fermanı’nda Müslüman ve gayrimüslim bütün tebaanın ırz, namus, can ve mal güvenliğinin sağlanması taahhüt edilmekteydi. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Kanunlaştırma adını verdiğimiz bu çabaların ilk adımlarını, II. Mahmud devrinde görmekteyiz. II. Mahmud’un son dönemlerine doğru Tarik-i İlmiyeye Dair Ceza Kanûnnâmesi yanında yine 1838’de Memûrine Mahsûs Ceza Kanûnu yayımlanmıştı. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Tanzimat Fermanı’nın ilanından kısa bir süre sonra da 3 Mayıs 1840’ta bu kez tüm Osmanlı toplumunu içeren genel bir ceza kanunu yayımlandı. Bu genel ceza kanunu, suçların kanuniliği ilkesini getirmesi ve keyfi ceza vermeyi engelleyici hükümleri içermesi bakımından ilk kanun olma özelliğini taşır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1840 tarihli ilk genel ceza kanununu, 1850 yılında Kara Ticareti Kanunu, 1858’de Arazi Kanunnamesi, 1863’te Deniz Ticaret Kanunu, 1876’da tamamlanan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye isimli medeni kanunun yayını takip etmiştir. 1876’da ilk anayasa (Kanûn-ı Esâsî), 1879’da Ceza ve Hukuk Yargılama Usul Kanunları da yayımlandı. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Osmanlı reform tarihi içerisinde, dönüm noktalarından birini oluşturan Tanzimat Dönemi 3 Kasım 1839’da Tanzimat Fermanı’nın okunmasıyla başlamıştır.

Ferman metnini, beş bölüm şeklinde özetleyebiliriz. Birinci ve ikinci bölümde, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren Kur’an hükümlerine ve şeriat kanunlarına saygı gösterildiğinden, devletin kuvvetli ve halkın refaha sahip olduğu ifade edildikten sonra yüz elli yıldan beri türlü sebeplerle ne şeriata, ne de kanunlara saygı gösterilmediği, bu yüzden de devletin eski güç ve refahını kaybettiği vurgulanmaktaydı. Üçüncü bölümde, devlet idaresini iyileştirmek için bazı yeni kanunlar koymak gerekliliğine işaret edilmekte; dördüncü bölümde de yeni kanunların hangi konuları esas alacağı gösterilmekteydi. Buna göre; 1-Müslüman ve gayrimislim bütün tebaanın ırz, namus, can ve mal güvenliğinin sağlanması, 2-Verginin düzenli bir usule göre ayarlanması ve toplanması, 3- Askerlik ödevinin düzenli bir usule bağlanmasını esas alan düzenlemeler yapılacaktı. Beşinci bölümde ise yeni kanunların dayandırılacağı genel prensipler belirtilmekteydi. Padişah da, hatt-ı hümâyuna ve yapılacak kanunlara saygı göstereceğine dair ant içti.