OSMANLI TARİHİ (1789-1876)

Bu gelişmeler bir yana asıl önemli olan isyanın ardından III. Selim’in başlattığı reform çabalarının tamamen ortadan kaldırılmasıydı. İsyancılar, Nizâm-ı Cedîd hareketine son verildiğini ilân ettiler. Özellikle reform çabaları için gerekli olan maddi kaynağın sağlanması amacıyla oluşturulan İrâd-ı Cedîd hazinesi ortadan kaldırıldı. Bu hazine için yürürlüğe konulan yeni vergilerin de geçersiz olduğu belirtilerek halktan alınan fazla verginin iptal edileceği propagandası yapıldı. Böylece kamuoyunun isyana ve isyancılara karşı duyabileceği öfkenin önüne geçilmesi planlanıyordu. İrâd-ı Cedîd hazinesi dışında III. Selim’in ıslahat programı çerçevesinde oluşturulan diğer kurumlar da kaldırıldı. Ordudan ihraç edilenler yeniden askere alındı. Nizâm-ı Cedîd askerleri görüldükleri yerlerde yakalanarak öldürüldüler. Kısacası III. Selim’in başlattığı ıslahat hareketini destekleyenler açısından tam bir felaket dönemi yaşanıyordu

Osmanlı Devleti’nde, 18. yüzyılın ilk çeyreği ile birlikte gündeme gelen batıyı anlamaya dönük çabalar, aynı yüzyılın sonuna gelindiğinde farklı bir anlam ve içeriğe kavuştu. Özellikle III. Selim’in tahta çıkmasıyla başlayan ve Nizâm-ı Cedîd olarak isimlendirilen ıslahat programı, öncekilerden farklı olarak nispeten daha geniş bir alanda yapılacak yenilikleri kapsıyordu.

Kabakçı Mustafa İsyanı ile III. Selim tahttan indirilirken Nizâm-ı Cedîd programı da son buluyor ve Osmanlı tahtına IV. Mustafa çıkıyordu.

İsyanın ardından III. Selim’in başlattığı reform çabalarının tamamen ortadan kaldırılmasıydı. İsyancılar, Nizâm-ı Cedîd hareketine son verildiğini ilân ettiler. Özellikle reform çabaları için gerekli olan maddi kaynağın sağlanması amacıyla oluşturulan İrâd-ı Cedîd hazinesi ortadan kaldırıldı.

Napoleon ile Rus Çarı I. Alexander arasındaki diplomatik uzlaşmanın da zeminini hazırladı. İki imparator 1807 yılı Temmuz ayında Niemen Nehri üzerinde bir salda buluştular. Bu mülakat Tilsit Anlaşması (9 Temmuz 1807)’nın imzalanmasıyla sonuçlandı. Bu anlaşma ile Rus Çarı, Napoleon’u, Batının İmparatoru olarak kabul ederken Fransız İmparatoru da I. Alexander’ı, Doğunun İmparatoru olarak selamlıyordu.

Osmanlı Devleti’nin otuzuncu padişahı olarak 28 Temmuz 1808’de tahta çıkan II. Mahmud’un iktidara yürüyüşü Osmanlı siyaset tecrübesi açısından pek de bilinen yöntemlerle gerçekleşmemişti.

Alemdar’ın davetine bütün âyanlar katılmasa da İstanbul’a gelenler oldukça önemli bir gücü temsil etmekteydi. Alemdar Mustafa Paşa’nın başkanlığında âyanlar, devlet adamları ve askeri temsilciler Kâğıthane’deki Çağlayan Köşkü’nde 29 Eylül 1808 günü bir araya geldiler. Müzakereler sonucunda devlet adamları ile âyanlar arasında Osmanlı tarihinde Sened-i İttifak (7 Ekim 1808) olarak anılacak bir metin kaleme alındı

Nizâm-ı Cedîd’in izinden gidilerek yeni bir ordu kuruldu ve Yeniçeri Ocağı içindeki sekbân ortalarının adından esinlenilerek Sekbân-ı Cedîd ismi verildi.

İngiltere’nin, açıkça Osmanlı ile yeniden anlaşma isteği, kamuoyunda Fransa’ya duyulan tepki ile bir araya gelince iki devlet arasında barışın tekrar kurulmasının önü açıldı. İki tarafın da uzlaşma konusunda sergiledikleri istekli tutum sonuç verdi ve Osmanlı temsilcisi Vahid Efendi ile İngiliz elçisi Robert Adair Çanakkale’de, Boğazhisarı Kalesi civarında buluştular. Avusturya elçisi Baron Stürmer’in de katkısı ile taraflar kısa süre içinde görüşmeleri sonuçlandırarak 5 Ocak 1809’da Kala-i Sultaniye Antlaşması’nı imzaladılar.

Osmanlı-Rus Savaşı (1806-1812)’nın, Bükreş Antlaşması ile sona ermesi, devletin kendi topraklarındaki asayişi sağlaması ve merkezî yönetimin denetimini güçlendirmesi için önemli bir fırsat sundu.

Kabakçı Mustafa’nın başlattığı isyan, Sadaret Kaymakamı Köse Musa Paşa ve Şeyhülislam Topal Ataullah Efendi’nin başını çektiği muhalif grupların desteği ile bir anda büyüdü. 25 Mayıs 1807 tarihinde başlayan başkaldırı, kısa sürede Osmanlı başkentini tehdit eden bir ayaklanmaya dönüştü. Ayaklanmanın başlamasından sadece birkaç gün sonra III. Selim tahttan indirildi ve IV. Mustafa, Osmanlı tahtının yeni sahibi oldu. Doğru cevap C’dir.

Kaldı ki IV. Mustafa’nın tahta oturmasını takip eden ilk günlerde yaşanan olaylar da bu tespiti doğrulamaktadır. İsyanın liderliğini yapan Kabakçı Mustafa, kendisine Turnacıbaşılığı layık görürken yakın arkadaşları da başka önemli makamlara getirilmişti. Köse Musa Paşa ile Şeyhülislam Ataullah Efendi’nin verdiği destek, isyanın başarıya ulaşmasını sağlayan temel faktördü. Böylece isyanı meşru hâle getirmek için ana gerekçe olan din ve devletin muhafazası iddiası sağlam bir zemine kavuşuyordu. Nitekim her iki isim de katkılarının karşılığını fazlasıyla aldılar. Musa Paşa ve Ataullah Efendi, isyan sırasında öldürülen devlet adamlarının hazineye devredilmesi gereken mallarına el koyarak aralarında paylaştılar. Bu gelişmeler bir yana asıl önemli olan isyanın ardından III. Selim’in başlattığı reform çabalarının tamamen ortadan kaldırılmasıydı. İsyancılar, Nizâm-ı Cedîd hareketine son verildiğini ilân ettiler. Özellikle reform çabaları için gerekli olan maddi kaynağın sağlanması amacıyla oluşturulan İrâd-ı Cedîd hazinesi ortadan kaldırıldı. Bu hazine için yürürlüğe konulan yeni vergilerin de geçersiz olduğu belirtilerek halktan alınan fazla verginin iptal edileceği propagandası yapıldı. Böylece kamuoyunun isyana ve isyancılara karşı duyabileceği öfkenin önüne geçilmesi planlanıyordu. İrâd-ı Cedîd hazinesi dışında III. Selim’in ıslahat programı çerçevesinde oluşturulan diğer kurumlar da kaldırıldı. Ordudan ihraç edilenler yeniden askere alındı. Doğru cevap A’dır.

İhtilal Harpleri: 20 Nisan 1792’de başlayan Birinci Koalisyon Savaşı’nda Fransa; Avusturya, Hollanda, İngiltere, İspanya, Napoli, Portekiz, Sardunya ve Sicilya ile savaşmıştır. Bu savaş, 1797 yılında imzalanan Campo Formio Antlaşması ile son bulmuştur. 1798 yılında başlayan İkinci Koalisyon Savaşı’nda Fransa, Danimarka, Helvetya (İsviçre), İspanya ve Norveç’ten oluşan ittifak; Avusturya, İngiltere, Malta, Osmanlı Devleti, Portekiz, Rusya ve Toskana ittifakına karşı savaşmıştır. 1802 yılında imzalanan Amiens Antlaşması ile sadece İkinci Koalisyon Savaşı değil İhtilal Savaşları olarak bilinen süreç de sona ermiştir. Doğru cevap C’dir.

Haziran 1807’de Fransız ordusu, bu defa Friedland’da Rus ordusunu mağlup ederek kesin bir zafere imza attı. Bu galibiyet, Fransa’ya karşı oluşturulan Üçüncü Koalisyon’un sonu anlamına geldiği gibi Napoleon ile Rus Çarı I. Alexander arasındaki diplomatik uzlaşmanın da zeminini hazırladı. İki imparator 1807 yılı Temmuz ayında Niemen Nehri üzerinde bir salda buluştular. Bu mülakat Tilsit Anlaşması (9 Temmuz 1807)’nın imzalanmasıyla sonuçlandı. Bu anlaşma ile Rus Çarı, Napoleon’u, Batının İmparatoru olarak kabul ederken Fransız İmparatoru da I. Alexander’ı, Doğunun İmparatoru olarak selamlıyordu. Doğru cevap B’dir.

Osmanlı Devleti’nin otuzuncu padişahı olarak 28 Temmuz 1808’de tahta çıkan II. Mahmud’un iktidara yürüyüşü Osmanlı siyaset tecrübesi açısından pek de bilinen yöntemlerle gerçekleşmemişti. Doğru cevap D’dir.

Alemdar Mustafa Paşa’nın başkanlığında âyanlar, devlet adamları ve askeri temsilciler Kâğıthane’deki Çağlayan Köşkü’nde 29 Eylül 1808 günü bir araya geldiler. Müzakereler sonucunda devlet adamları ile âyanlar arasında Osmanlı tarihinde Sened-i İttifak (7 Ekim 1808) olarak anılacak bir metin kaleme alındı. Doğru cevap E’dir.

İngiltere’nin, açıkça Osmanlı ile yeniden anlaşma isteği, kamuoyunda Fransa’ya duyulan tepki ile bir araya gelince iki devlet arasında barışın tekrar kurulmasının önü açıldı. İki tarafın da uzlaşma konusunda sergiledikleri istekli tutum sonuç verdi ve Osmanlı temsilcisi Vahid Efendi ile İngiliz elçisi Robert Adair Çanakkale’de, Boğazhisarı Kalesi civarında buluştular. Avusturya elçisi Baron Stürmer’in de katkısı ile taraflar kısa süre içinde görüşmeleri sonuçlandırarak 5 Ocak 1809’da Kala-i Sultaniye Antlaşması’nı imzaladılar.

Antlaşma, aslında Osmanlı Devleti’nin, 1806’dan beri Fransa ile kurduğu ittifakın da sonunu haber vermekteydi. Dolayısıyla Fransa’nın, böyle bir metne tepki göstermesi kaçınılmazdı. Nitekim Fransa’nın reaksiyonu düşünülerek Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir ittifak da kaleme alındı. Doğru cevap B’dir.

1797’de imzalanan Campo Formio Antlaşması’yla Fransa’nın, Preveze ve Parga sahilleri ile birlikte Yunan adalarını da ele geçirmesi, tarihte ilk defa Osmanlı Devleti ile Fransa’yı sınır komşusu hâline getirdi. Doğru cevap A’dır.

Napoleon Savaşları: Napoleon’a karşı beş koalisyon kurulmuştur. İhtilal Savaşları’na son veren Amiens Antlaşması’nda sonra Napoleon’a karşı Üçüncü Koalisyon (1803-1806) oluşturuldu. 1806 yılında Fransa’nın zaferinden sonra imzalanan Pressburg Antlaşması ile koalisyon dağıldı. 1806-1807 yıllarında ortaya çıkan Dördüncü Koalisyon’da da Napoleon galip taraftı. Schönbrunn Antlaşması (1809) ile kurulan Beşinci Koalisyon da Napoleon’u mağlup edemedi. Nihayet Altıncı Koalisyon (1812-1814) ile müttefikler, Napoleon’u yenerek Elbe adasına sürgün ettiler. Ancak sürgünden kaçmayı başaran Napoleon ile müttefikler bir defa daha karşılaşmak zorunda kaldılar. 1815 yılında kurulan Yedinci Koalisyon, müttefiklerin kesin zaferi ile sonuçlandı ve Napoleon, Atlas Okyanusu’ndaki St. Helena adasına sürgün edildi. Doğru cevap E’dir.

Bilecik ve civarındaki toprakları kontrol eden Kalyoncu Ali Ağa ortadan kaldırıldı. Benzer şekilde, Divriği bölgesinde hüküm süren Yusuf Paşa ile Rumkale’de hâkimiyet kuran Bekir Bey de sahne dışına itildi. Trabzon valisi Süleyman Paşa, 1812-1813 yıllarında bölgedeki âyanı ortadan kaldırdığı gibi Rize’yi etkisi altına alan Tuzcuoğlu Memiş Ağa’yı da tasfiye etti. 1814 yılında Çapanoğlu Süleyman Bey’in ölümünden yararlanılarak Orta Anadolu’nun bir bölümüne hâkim hâle gelmiş önemli bir ailenin egemenliğine son verildi. Aynı şekilde 1816 yılı başlarında Karaosmanoğlu Hüseyin Ağa’nın ölümü fırsata çevrilerek Saruhan ve Aydın bölgesi, tekrar merkezî otoritenin kontrolü altına alındı. Halep eyaletinde hüküm süren yerel otoriteler de devre dışı bırakıldı ve kontrol sağlandı. Anadolu’da merkezî otoritenin güçlendirilmesine benzer şekilde Rumeli’de de bölgesel iktidar sahipleri tasfiye edildi. Hasköylü Emin Ağa mağlup edilerek ortadan kaldırıldı. Vidin ve Niğbolu bölgelerini nüfuzu altına almış olan İdris Paşa’nın ölümüyle bu bölgelerde merkezin kontrolü yeniden kuruldu. Alemdar Mustafa Paşa’nın ardından Rusçuk âyanı olan Yılıkoğlu Süleyman, Şumnu’dan gönderilen kuvvetlerle yok edildi. Hazergrad’ı hâkimiyeti altında tutan Hasan Ağa, Silistre valisi Rüştü Paşa ve bölgedeki diğer âyanların yardımı ile mağlup edildi ve ortadan kaldırıldı. Dimetoka’da etkinlik kazanan Çelebi Hamid Paşa da idam edildi. Doğru cevap D’dir.