OSMANLI TARİHİ (1789-1876)

Kabakçı Mustafa İsyanı ile III. Selim tahttan indirilirken Nizâm-ı Cedîd programı da son buluyor ve Osmanlı tahtına IV. Mustafa çıkıyordu.

Kabakçı Mustafa İsyanı ile III. Selim tahttan indirilirken Nizâm-ı Cedîd programı da son buluyor ve Osmanlı tahtına IV. Mustafa çıkıyordu. Bu taht değişikliği, Osmanlı ıslahatında kısmî bir duraklamayı ifade etse de aslında III. Selim’in hatırasını içtenlikle sahiplenecek ve daha da ileriye götürecek olan II. Mahmud’un yaklaşan saltanatını haber vermekten başka bir anlam taşımıyordu.

İsyancılar, Nizâm-ı Cedîd hareketine son verildiğini ilân ettiler. Özellikle reform çabaları için gerekli olan maddi kaynağın sağlanması amacıyla oluşturulan İrâd-ı Cedîd hazinesi ortadan kaldırıldı. Bu hazine için yürürlüğe konulan yeni vergilerin de geçersiz olduğu belirtilerek halktan alınan fazla verginin iptal edileceği propagandası yapıldı. Böylece kamuoyunun isyana ve isyancılara karşı duyabileceği öfkenin önüne geçilmesi planlanıyordu. İrâd-ı Cedîd hazinesi dışında III. Selim’in ıslahat programı çerçevesinde oluşturulan diğer kurumlar da kaldırıldı. Ordudan ihraç edilenler yeniden askere alındı.

Rusya başta Eflâk ve Boğdan olmak üzere savaş sırasında kazandığı toprakları 35 gün içinde boşaltacaktı. Ancak boşaltılan bölgelere barış antlaşması imzalanıncaya kadar hiçbir Osmanlı askeri de giremeyecekti. Osmanlılar yalnızca İsmail, İbrail ve Yergöğü kalelerinde sınırlı sayıda asker bulundurabilecekti. Bununla birlikte Rus askerleri çekildikçe Osmanlı kuvvetleri Tuna’nın karşı yakasına geçebilecekti. Osmanlı Devleti açısından bu ateşkes anlaşmasının sağladığı en önemli avantaj ise Boğazların güvenliği ile ilgiliydi. Anlaşmaya göre Rus donanması Bozcaada’daki işgaline son verecek ve Boğazlara dönük ablukayı da kaldıracaktı. Görüşmeler sırasında Osmanlı ve Rus delegelerini en çok zorlayan konu isyancı Sırplarla ilgiliydi. Ruslar, Bâbıâli’nin Sırp isyancılarla da bir ateşkes imzalamasını istiyorlardı. Ancak Osmanlı sultanının kendi tebaası ile bir ateşkes imzalaması söz konusu olamazdı. Bu aynı zamanda devletler hukuku açısından da imkânsızdı. Fakat bu engel çok uzun süre devam etmedi. Ruslar bu hukukî ve siyasî gerçeği dikkate alarak isyancı Sırplar arasında bir miktar Rusya vatandaşının da bulunduğunu ileri sürdüler. Böylece bu mesele kısa sürede aşıldı ve barış antlaşması imzalanıncaya kadar Sırplarla da bir ateşkese varılmış oldu.

Metin kısmında yer alan maddeler kısaca şu şekilde özetlenebilir:
Padişahın ve vekili olarak sadrazamın emirlerine uyulacaktı. Ancak sadrazam kanun dışı uygulamalara kalkışırsa âyanların buna itiraz etme hakkı saklı kalacaktı.Âyanlar, yönetimi altında    bulunan bölgelerde devletin           asker toplamasına yardımcı olacak; karşı çıkanlara müdahale edecekti. Ordunun yeniden örgütlenmesi     ve ıslahat çalışmalarına, özellikle yeniçerilerle diğer ocaklar muhalefet ederse âyanlar devleti destekleyecek; ayrıca bir başkaldırı olması durumunda padişahın iznini beklemeksizin İstanbul’a hareket edeceklerdi. Vergiler adil   ve eşit salınacaktı. Âyanlar bölgelerinde adil bir yönetim sağlayacak ve birbirlerinin        toprağına       ve özerkliğine saygı gösterecekti. Ayrıca devlete hizmet ve bağlılıklarına karşılık devlet de onların kazanımlarını tanıyacaktı.

Sened-i İttifak, Osmanlı Sultanının âyanların varlığını kabul ettiği dolayısıyla iktidarını hiç de alışılmadık biçimde başka güç odaklarıyla paylaşmayı kabul ettiğini gösterir. Böylece padişahın yetkileri ve otoritesinin sınırlandığı gibi bir izlenimin doğmasına yol açar. Bu içeriği ile Sened-i İttifak, zaman zaman Magna Carta’ya benzetilmiştir. Sened-i İttifak, 17.yüzyılın sonları ve 18.yüzyılın başlarından itibaren uzun bir dönem boyunca devletin taşra üzerindeki denetimini yitirmesinin bir sonucu olarak doğmuştur.

Bu yeni ordunun çekirdeğini Kadı Abdurrahman Paşa’nın, kısa süre önce İstanbul’da âyanlarla yapılan toplantıya getirdiği askerler oluşturmaktaydı. Sekbân-ı Cedîd, sekizinci kapıkulu ocağı sayılarak ayrı bir tuğ ve sancak verildi. Ocağın askerleri tek tip kıyafet giymeye ve Avrupa yöntemlerine göre eğitilmeye başladılar. Ayrıca Nizâm-ı Cedîd’in finansmanı için kurulan İrâd-ı Cedîd benzeri ayrı bir gelir kalemi oluşturulmasa da yeni ordu için gerekli olan gelirleri toplamak amacıyla Umûr-ı Cihâdiye Nezareti kuruldu.

Kala-i Sultaniye Antlaşması’nın önemli maddeleri şunlardı:
Antlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren iki devlet arasındaki düşmanlık son bulacak ve taraflar ellerindeki esirleri karşılıklı olarak değiştirecektir.Antlaşmanın imzalanmasından 31 gün sonra İngiltere’nin hâlâ elinde tuttuğu Osmanlı toprağı varsa bu yerler derhal iade edilecektir.
Osmanlı Devleti’nin elinde, İngiliz tüccarlarına ait mal ve eşya varsa bunlar hemen iade edilecektir.
İngiltere’nin, 1675 yılında Osmanlı Devleti ile imzaladığı anlaşmanın esasları ve Karadeniz ticareti gibi daha önce elde ettiği ayrıcalıklar (mesela Kapitülasyonlar gibi) aynen muhafaza edilecektir.
İngiliz tüccarlarının, Osmanlı toprak ve limanlarında ticaret yapmasına izin verildiği gibi Osmanlı vatandaşları ve tüccarlarına da İngiliz topraklarında dostça muamele edilecektir.
Osmanlı tebaasından birine, İngiliz pasaportu ve izinsiz elçi ve konsolos pasaportu verilemeyecektir.
Eskiden olduğu gibi İngiliz mallarına Osmanlı gümrüklerinde yüzde üç gümrük vergisi uygulanacaktır.
Osmanlı tüccarının işlerini halletmek ve sıkıntılarını çözmek üzere Malta ve diğer İngiliz topraklarında şehbenderlikler açılacaktır.

Bükreş Antlaşması, karşılıklı olarak Temmuz ortasında mübadele edildiğinde Napoleon da çoktan Rusya seferine başlamıştı. Antlaşmanın önemli maddeleri aşağıdaki gibidir; Yedinci Madde: Rusya’ya bırakılan bölgelerdeki Müslüman ve Türk ahali, mallarını, bedeli karşılığında satarak Osmanlı topraklarına göç edebilecek; aynı haktan Osmanlı tarafında kalan Hristiyanlar da yararlanabilecekti.

Sened-i İttifak, sultanın iktidarına âyanların ortak olması anlamına geldiği için Osmanlı devlet geleneğinde kabul edilmesi neredeyse imkânsız bir belgeydi. Ancak âyanların desteği, III. Selim’in kesintiye uğrayan ıslahat programının devam etmesi bakımından önemli bir güvence sağlıyordu. Bu sayede Nizâm-ı Cedîd ile başlayan askerî modernleşme çabaları yeniden canlanmaya başladı. Nizâm-ı Cedîd’in izinden gidilerek yeni bir ordu kuruldu ve Yeniçeri Ocağı içindeki sekbân ortalarının adından esinlenilerek Sekbân-ı Cedîd ismi verildi.

20 Nisan 1792’de başlayan Birinci Koalisyon Savaşı’nda Fransa; Avusturya, Hollanda, İngiltere, İspanya, Napoli, Portekiz, Sardunya ve Sicilya ile savaşmıştır.

1802 yılında imzalanan Amiens Antlaşması
ile sadece İkinci Koalisyon Savaşı değil İhtilal Savaşları olarak bilinen süreç de sona ermiştir.

Özellikle Nizâm-ı Cedîd tara arı olmakla suçlanan yetkililer, hem İstanbul’dan hem de Rumeli’deki ordudan kaçarak bu şartlar altında Alemdar Mustafa Paşa’ya sığındılar. Osmanlı tarihinde Alemdar Mustafa Paşa’ya sığınan III. Selim ve Nizâm-ı Cedîd taraftarları Rusçuk Yârânı olarak anılacaktı. Ülke içindeki bu siyasi ayrışmaya ve III. Selim’in Fransızlarla yaptığı ittifaka güvenerek Ruslara karşı giriştiği savaşa, Tilsit’ten gelen havadisler eşlik edecekti.

Tilsit Anlaşması ile Rus Çarı, Napoleon’u, Batının İmparatoru olarak kabul ederken Fransız İmparatoru da I. Alexander’ı, Doğunun İmparatoru olarak selamlıyordu.

Karadağ’dan Romanya’ya kadar Slav kökenli milletlerin yaşadığı topraklarda, Osmanlı idaresi ile yerel halk arasındaki ilişkilerde aracılık yapan resmî temsilci’ye Knez denir.

Bükreş Antlaşması ile 1806 yılında başlayan; 1807 yılı Ağustos ayında fiilen bir ateşkes dönemine girilse de 1809 baharı ile birlikte yeniden devam eden Osmanlı-Rus Savaşı sona erdi.

Osmanlı Devleti, Metternich Sistemi olarak adlandırılan yeni düzenin bu ilkesinden, özellikle Sırp ve Rum İsyanları sırasında yeterince faydalandı.

Sened-i İttifak, sultanın iktidarına âyanların ortak olması anlamına geldiği için Osmanlı devlet geleneğinde kabul edilmesi neredeyse imkânsız bir belgeydi. Ancak âyanların desteği, III. Selim’in kesintiye uğrayan ıslahat programının devam etmesi bakımından önemli bir güvence sağlıyordu.

Nizâm-ı Cedîd’in izinden gidilerek yeni bir ordu kuruldu ve Yeniçeri Ocağı içindeki sekbân ortalarının adından esinlenilerek Sekbân-ı Cedîd ismi verildi.

Magna Carta: İngiltere’de,Kral ile Feodal Beyler arasında 1215 tarihinde imzalanan belge. Magna Carta ile birlikte İngiltere’de parlamento, giderek Kralın gücünün üstüne çıkarak iktidarın asıl sahibi konumuna yükselecektir. Magna Carta İngiltere’de, yüzyıllar içinde demokrasiye doğru gelişen bir yönetim biçiminin doğmasının başlangıcını oluşturur.