OSMANLI TARİHİ (1789-1876) - Deneme Sınavı - 6

Kuvvetler birliği temelinde padişahın danışma kurulu olarak ve onun yasama, yargı ve yürütme erklerini kullanmak üzere 1838’de faaliyete geçirilen Meclis-i Vâlâ’nın iş yükünün artmasıyla 1854 Eylül’ünde Meclis-i Âli-i Tanzimat ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye olmak üzere iki meclisli bir yapı oluşturulmuştu.

Söz konusu Nizamname  " Vilayet" nizamnamesi dir.

Kalkınma sorunlarını en üst düzeyde görüşme yetkisini elinde bulunduran Şûrâyı Devlet, adli ve idari işlerin birbirlerinden ayrılması anlamına gelen Divan-ı Ahkâm-ı Adliye ve kamu harcamalarını denetleyecek olan Divan-ı Muhasebât onun döneminde Osmanlı hukuk sistemindeki yerini almıştı. Osmanlı eğitim sisteminin dönüm noktası olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi dönemin önemli icraatlarındandı.

III. Selim, Avusturya ile yapılan barışın (1791) hemen ardından dönemin belli başlı devlet adamlarından ülke sorunları ve çözüm yollarına dair raporlar istemiş, ıslahat erkânı denilebilecek bir grubun desteğinin alınmasından sonra, Nizam-ı Cedit adı verilen bir dizi ıslahata teşebbüs etmişti. Doğru cevap A şıkkıdır.

İlk resmî gazete olan Takvim-i Vekayi’nin yayın hayatına girmesi, III. Selim’in sistemli bir şekilde başlattığı yeniliklerin II. Mahmut tarafından daha ileri aşamaya taşındığını göstermektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

1856 tarihli Islahat Fermanı’na göre, Müslüman ve gayrimüslimler arasında veya herhangi iki mezhep arasındaki ticaret ya da ceza hukukuna dair davalar karma (muhtelit) divanlarda; gayrimüslim tebaa arasında özel hukuka dair davalar ise Cemaat Mahkemelerinde görülebilecekti. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bölgedeki asayişsizliğin sona erdirilmesi konusunda içinde Osmanlı Devleti’nin de olduğu bir Avrupa Komisyonu kurulmuş ve bu komisyonun tavsiyeleri ile 9 Haziran 1861’de Cebel-i Lübnan Nizamnamesi ilan edilmişti. Doğru cevap C şıkkıdır.

Hâkimler Müfettişi anlamına gelen "Müfettiş-i Hükkâm" unvanı, ilk defa Tuna’da uygulanan 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi’yle karşımıza çıkmaktadır. Kadılar arasından şeyhülislamın teklifi ve padişahın onayı ile atanan bu görevli, temyiz-i hukuk ve cinayet meclisine başkanlık yapmasının yanı sıra, şer’i belgelerin usulüne uygun düzenlenip düzenlenmediğini inceliyor, vilayette görev yapan naiplerin davranış ve çalışmalarını denetliyordu. Bu unvan daha sonra Merkez Naibi olarak değiştirilmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

1860’lı yıllardan itibaren ve özellikle özel matbaaların yaygınlaşma sürecinde Yeni Osmanlılar denilen bir grup, siyasal muhalefete başlamışlardı. Namık Kemal, Ziya Paşa, Şinasi, Agâh Efendi ve Ali Suavi gibi isimlerden oluşan, belli ölçüde dil bilen ve Batı’yı tanıyan bu aydınlar, Mustafa Reşit, Âli ve Fuat Paşaların keyfî ve mutlakıyetçi tutumunu eleştiriyorlardı. Doğru cevap C şıkkıdır.

Büyük ülkü ya da hedef anlamına gelen "Megali İdea" terimi, Bizans İmparatorluğu’nu bir Helen İmparatorluğu olarak kabul eden Yunan milliyetçilerinin İstanbul başta olmak üzere, Bizans’ın etkin olduğu tüm yerleri ele geçirerek Helen İmparatorluğu’nu yeniden kurma hayallerini ifade eder. Doğru cevap C şıkkıdır.

Meclis-i Vâlâ’nın iş yükünün artmasıyla 1854 Eylül’ünde Meclis-i Âli-i Tanzimat ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye olmak üzere iki meclisli bir yapı oluşturulmuştu. Başkanlığını Âli Paşa’nın yapacağı Meclis-i Tanzimat, üst düzey memurları yargılayabiliyor, tanıklık için çağırabiliyor, nezaret arşivlerini inceletebiliyor ve Tanzimat’ın uygulanma sorunlarına müdahale ediyordu. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye ise, yasa yapma dışında cezai ve idari yargılama yapıyordu. Doğru cevap D şıkkıdır.

Cevdet Paşa’nın etkin katkısıyla 1851 madde ve 16 Kitap şeklinde yayımlanan Mecelle, bir İslam Medeni Kanunu el kitabı olarak Nizamiye Mahkemeleri için hazırlanmıştı. Doğru cevap A şıkkıdır.

Viyana Kongresi’yle (1815) farklı yönetim bölgelerine ayrılmış olan İtalya’da mevcut hükümetlerden ekonomik ve siyasi açıdan uluslararası arenada hareket kabiliyeti olanı, Kont Cavour’un başbakan olduğu Piyemonte, yani Sardinya Krallığı idi. Doğru cevap E şıkkıdır.

Fransa’nın N­ice şehri Fuad Paşa gibi Osmanlı bürokrasisi ve aydınlarından pek çok ismi ağırlamıştır. Hâriciye Nâzırı Keçecizâde Mehmed Fuad Paşa henüz 54 yaşında iken 12 Şubat 1869’da bu şehirde hayatını kaybetmiştir.

Âlî Paşa’nın ölümünden sonra sadâret mührü, 8 Eylül 1871 tarihinde Mahmud Nedim Paşa’ya verilmiştir. Mahmud Nedim Paşa’nın Sadâreti ile birlikte, devlet işleri Bab-ı Âlî’den saraya intikal etmiş ve keyfi idare etkisini göstermeye başlamıştır.

Sultan Abdülaziz’in sadrazamlığını yapan Mahmud Nedim Paşa 30 Temmuz 1872 tarihinde görevden alınmıstır. Bu tarihten sonra Sultan Abdülaziz’in sıklıkla sadrazam değiştirdiği görülür. Nitekim Mahmud Nedim Paşa’nın azli ile yerine getirilen Mithat Paşa 19 Ekim 1872’de görevden alınarak Mütercim Rüşdü Paşa göreve üçüncü defa getirilmiştir. Rüşdü Paşa’nın sadâreti de uzun sürmemiş ve 15 Subat 1873 tarihinde azledilerek Sakızlı Ahmed Esad Paşa yerini almıştır. 2 aya yakın görevde kalan Esad Paşa, 15 Nisan 1873’te azledilmiş ve Sirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa sadrazam olmuştur.

Panslavist emellerle kıskırtılan Balkanlar’daki Osmanlı tebaası Hristiyanların isyanları, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı tetikleyen en önemli unsurdur.

1856 Paris sonrası, Osmanlı-Rus ilişkilerinde ilk önemli adım, “Rusya Yakın Şark Masası” şubesinin başındaki Ignatiyev’in İstanbul elçisi olarak 1864 yılında İstanbul’a gelişidir. Ignatiyev, “Yakın Şark Masası”nın başındayken şu üç hususun gerçekleştirilmesini temel politika olarak belirlemiştir ve İstanbul’a gelişinden sonra da bu politikayı devam ettirmiştir. Bu politikalar; 1. 1856 Paris Barışı ile kabul edilen Karadeniz’in tarafsızlığının kaldırılması, 2. İstanbul ve Boğazlar’da Rus nüfuzunun tesisi, 3. Balkanlar’daki Slav kavimlerinin Rus nüfuzuna alınması şeklinde sıralanmıştır.

Rusların Türkistan’da ilerledikleri 1860 sonrası dönemde, Türkistan’ın yardım isteklerini dile getirmek üzere defalarca İstanbul’a elçiler gönderilmiş olmasına rağmen, bu talepler karşılanamamıştır. Mesafenin uzaklığı ve doğrudan sınır olmaması, devletin iç ve dışta devam eden problemleri ve Rusya karşısında yürütülen ihtiyatlı siyaset, yardım taleplerine cevap verilememesinde etkili olmuştur.

Yemen, Kızıldeniz ve Hindistan Yolu için son derece stratejik bir konumda yer almaktadır. Bölge bu özelliği ile ‘Coğrafi Keşifler Çağı’nda Portekiz ve Osmanlı Devleti arasında rekabet sahası olmuştur.