OSMANLI TARİHİ (1789-1876) - Deneme Sınavı - 5

Berlin’de alınan kararlar mucibince Kont Andraşi tarafından hazırlanan nota; İngiltere, Fransa ve İtalya’nın da onayı alındıktan sonra 31 Ocak 1876’da Osmanlı Devleti’ne iletildi.  Bu nota ile: 1. Hristiyan halk için din ve mezhep serbestliğinin verilmesi, 2. İltizam usulünün kaldırılması, 3. Toplanan vergilerin doğrudan burada harcanması, 4. Çiftçilerin topraklarına sahip olabilmeleri için önlem alınması, 5. Islahatları kontrol için Müslüman ve Hristiyan temsilcilerden oluşan bir komisyon kurulması, Osmanlı Devleti’nden istenmekteydi.

11 Mayıs 1876 tarihinde, Berlin’de Rus Başbakanı Gorçakof, Avusturya Başbakanı Andraşi ve Alman Başbakanı Bismark, tarafından Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslimlerin can ve mal emniyetlerinin kalmadığı iddiasıyla yapılan toplantı tarihe Berlin Memorandumu olarak geçmiştir.

Sultan Abdülaziz, “Erkân-ı Erba’a” olarak adlandırılan; Mütercim Rüşdü Paşa, Hüseyin Avni Paşa, Midhat Paşa ve Hayrullah Efendi’den oluşan dört kişinin şahsi kin ve nefreti sebebiyle tahttan indirilmiştir.

Osmanlı Devleti 19. yüzyılın ikinci yarısında büyük problemlerle karşı karşıya kalmıştır.

Fuad ve Âlî Paşaların art arda ölümleri, özellikle Balkanlar’da yaşanan sorunların büyümesine neden olduğu söylenebilir

Tanzimat devrinde yetişen büyük devlet adamlarından sonuncusu olan Âlî Paşa 7 Eylül 1871 tarihinde Bebek’teki yalısında hayatını kaybetmiştir.

Âlî ve Fuad Paşalar devlet idaresinde olaylara yaklaşımları açısından birbirlerini tamamlayan özellikleri ile de dikkat çekmişlerdir.

Rusya, Karadeniz’in statüsünde yıllardır yapmak istediği değişikliği ancak 1871 yılında gerçekleştirir.

1856 Paris Barışı ile önü alınan Rus tehdidi bu dönemde tekrar başlar.

Osmanlı Devleti’nin Don-Volga Projesinden vazgeçmesi ve ardından Rusların Asya istikametindeki genişleme hareketlerine ilgisiz kalması üzerine, Ruslar Türkistan’a doğru ilerleyişlerini devam ettirmişlerdir.

1853-56 Kırım Savaşı, Rusların Türkistan ilerlemeleri açısından dönüm noktası olmuştur. Paris Antlaşması ile Avrupa ve Balkanlar yönünde ilerlemesi durdurulan Rusya, Türkistan’ı yayılma sahası olarak tekrar ilk plana almıştır.

Yakup Han, Osmanlı Devleti’nden aldığı yardım ve İngilizlerle yürüttüğü dostane ilişkilerle devletini geliştirirken, Çin tehditini uzakta tutmayı başaramamıştır.

1804 yılında Sırbistan’da başlayan bağımsızlık yanlısı isyanlar, 19. yüzyıl boyunca Balkanlar’da etkisini devam ettirmiş ve nihayetinde önce Yunanistan’ın ve sonrasında da Sırbistan, Romanya ve Karadağ’ın bağımsızlıklarını kazanmaları ile Osmanlı Devleti aleyhine bir seyir izlemiştir. Bu gelişmelerin sebebi olarak “Milliyetçilik” cereyanları ve Rusların tahrikleri ön planda yer alırken; Osmanlı Devleti’nin siyasî ve askerî zaafları da etkili olmuştur. Bâb-ı Âlî, Tanzimat ve Islahat fermanları ile Balkanlar’daki ayrılıkçı hareketleri sona erdirmede yeterli olamamıştır. Paris Barışı sonrası Balkanlar’da Rusların tahrik ve tazyikleri ile kaynaşmalar artmış ve bu bölgede bulunan Rus konsoloslukları, bu isyanları teşvik ve organize etmek suretiyle Panslavizm’in hayata geçirilmesi için çalışmalarını hızlandırmışlardır.

Fransa’nın Nice şehri Fuad Paşa gibi Osmanlı bürokrasisi ve aydınlarından pek çok ismi ağırlamıştır. Osmanlı Hanedanı’nın Türkiye’den sınır dışı edilmesi ile ekseriyetinin Nice şehrine gittiği ve burada hayatlarına devam ettiği görülür.

Avrupa’da Alman İmparatorluğu’nun kurulması ile yaşanan politik belirsizlik ve dengelerin tekrar kurulması süreci; Rusya’ya Karadeniz’in kapalılığı ilkesini kaldırtması için bir fırsat olur. Diğer taraftan, Rusların faaliyetleri yalnız bu saha ile sınırlı kalmayıp Balkanlar’da da kendini hissettirir.

Mehmed Ali Paşa’nın, Mısır’dan uzaklaştırılarak Selanik ve Kavala’ya vali olarak tayini düşünülmüş ancak gerçekleştirilememiştir. Mehmed Ali Paşa’nın 1812’de Hicaz’da çıkan Vehhabi isyanını bastırması gücünü büsbütün arttırmıştır.

Suriye’nin merkezî hükümetin zayıflığı dolayısıyla birtakım yarı müstakil ve birbirlerinin aleyhinde çalışan gruplara bölünmesinden faydalanarak bu grupları çeşitli yöntemlerle birbirine kırdırma ve kendini destekleyebilecekleri bir koruma politikası izlemiştir. Ayrıca Hristiyan ahaliyi de bazı vaatler ile kendi tarafına çekmeyi başarmıştır.

İbrahim Paşa’nın Anadolu harekâtı sırasında kendisine destek verenler affedilecek ve İbrahim Paşa, Sultandağı’nın gerisine çekilecektir. Mehmed Ali Paşa veraset ve tazminat şartlarından vazgeçecekti.

Ruslar, Kenasarı Han’ın ölümünden sonra Kazak mukavemetini kırarak 1846 yılında Aral Gölü’ne inmişler ve Hokandlılar tarafında Sir- Derya’nın Aral’a döküldüğü yerde bulunan Kazalinsk Kalesini ele geçirmişlerdir.

Kavalalı Mehmed Ali Paşa bir ordu göndererek Yemen’i Mısır’a bağlamak istemişse de bu girişiminden olumlu netice alamamıştır. Yemen’in bu siyasi durumundan bir süre sonra İngiltere istifade etmiş ve 1839 yılında Aden’i ele geçirmiştir.