OSMANLI TARİHİ (1789-1876) - Deneme Sınavı - 12

Osmanlı topraklarında mali uygulamalardan kaynaklanan isyanlardan biri de 1841 Niş İsyanı’dır. Tanzimat’ın herkesin geliri üzerinden belirli bir oranda vergi ödemesi esası ile angaryaların ve iltizam usulünün ilgası, Sırbistan’a sınır komşusu olan Niş bölgesinde özel bir fermanla, reaya çorbacılarının hazır bulunduğu bir toplantıda, ilan edildi. Zengin Hristiyanlar ve çorbacılar da vergi oranlarının artması üzerine harekete geçtiler. Vergi reformu aleyhine propagandaya giriştiler ve türlü iddialarla reayayı tahrik ederek ayaklanmalar çıkardılar. Müslümanlar, Avrupa tüccarları, Yahudi ve Kıptiler de vergiye tabi tutulduklanndan gerçekte köylünün ödeyecegi miktar eskisine göre yarıya inmekteydi. Reaya’nın çoğunluğu memnundu. Fakat bağ sahibi olan çorbacılar ve zengin Hristiyan köylüler şarap ve rakıdan alınan vergiye itiraza devam ettiler. Balkanlarda Hristiyan ahalinin hamisi olduğunu göstermek için her fırsattan istifadeye kalkışan Rusya, müdahalede gecikmedi. Babıâli’ye durumu protesto eden bir nota verdi. Çar hükümetinin, gereken tedbirleri alması için bir memur göndermeye karar verdiği bildiriliyordu. Babıâli telaşa düştü. Meselenin kapanmış olduğunu ileri sürerek bunu önlemeye çalıştı. Nihayet bu memurun, reaya arasında soruşturmada bulunmaksızın Niş bölgesine gelmesini kabul etti. Diğer büyük devletler de Rusya’dan geri kalmak istemediler. Fransa da harekete geçti. Bir nota verdi ve o da bölgede
soruşturma yapmak istediğini bildirdi.

Avrupa devletleri, sorununun çözümü noktasında farklı görüşlere sahipti. Görüş ayrılığı özellikle İngiltere ile Fransa arasındaydı. İngiltere’ye göre, Mehmed Ali Suriye’den çıkarılmalıydı. Fransa ise Mehmed Ali’nin Suriye’yi elinde tutmasına taraftardı. Rusya politika değişikliğine giderek özel elçisini 15 Eylül 1839’da Londra’ya gönderdi. Rusya, Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın kapalılığının, uluslararası bir antlaşma ile kabul edilmesini teklif etti. İngiltere bu teklifi memnuniyetle karşıladı. Rusya, Hünkar İskelesi Antlaşması ile elde ettiği üstünlükten vazgeçtiği gibi Çanakkale dışında İstanbul Boğazı’nın da kapalılığını kabul ediyordu. Gelişen bu durum karşısında İngiltere, uzlaşmaya yanaşmayan Fransa’yı bu işin dışında bırakma şansını elde etti. İngiliz Dışişleri Bakanı Palmerston, Mehmed Ali Paşa’ya bir ultimatom gönderilmesini ve kabul etmediği takdirde kuvvet kullanılmasını teklif etti. Fransa dışında diğer devletler teklifi kabul ettiler. Fransız kamuoyu ve hükümeti Mehmed Ali Paşa’ya sempati besliyordu. Fransa’nın bu tavrı karşısında İngiltere, Mısır meselesini Fransa olmadan çözmeye karar verdi. 15 Temmuz 1840’ta İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya devletleri arasında Londra’da dörtlü bir antlaşma yapıldı. Buna göre, Mısır’ın yönetimi babadan oğula geçmek üzere Mehmed Ali’ye verilecek ve Akkâ Valiliği ile sınırları belirtilen Güney Suriye de kayd-ı hayat şartıyla yine Mehmed Ali’ye bırakılacaktı. Mehmed Ali bu şartları on gün içinde kabul etmezse Akkâ’yı kaybedecek ve sadece Mısır’la yetinmek zorunda kalacaktı. Takip eden on gün içinde babadan oğula geçmek üzere Mısır’ın idaresini kabul etmezse o zaman Osmanlı Devleti babadan oğula geçme şartını geri alacaktı. Yine bu senede göre, Mehmed Ali bunların hepsini ilk on gün içinde kabul ettiği takdirde Osmanlı Devleti’nin imzaladığı bütün antlaşmalar Mısır’da da geçerli olacak ve vergiler Osmanlı padişahı adına toplanacaktı. Bunların gerçekleşmesi amacıyla imzacı devletler, Mehmed Ali’ye yapılan teklifi kabul ettirmek için iş birliği yapacaklardı. Ayrıca, Mehmed Ali bu teklifleri kabul etmeyecek olursa Suriye ile Mısır’ın bağlantısını kara ve denizden kesmek için Osmanlı Devleti’ne yardım edecekleri gibi Mehmed Ali’nin kuvvetlerini, karadan ve denizden İstanbul’a yönlendirmesi halinde de Osmanlı Devleti’ne her türlü askeri yardımı yapacaklardı.

1830’da başlayan ve 1840’ta sonuçlanan Mısır meselesi, bir iç isyan olarak ortaya çıktıysa da beş büyük Avrupa devletinin müdahalesiyle ciddi bir Avrupa sorununa dönüştü. Mehmed Ali Paşa, bu isyan ile elde etmek istediği Adana ve Suriye hakimiyetinden vazgeçmek zorunda kaldı. Ancak Mısır’ı babadan oğula geçirecek olan bir ferman elde etmeyi başardı. Rusya, isyanın ilk aşamasında Hünkar İskelesi Antlaşması ile Osmanlı üzerinde bir himaye kurmayı başardıysa da ikinci aşamada başta İngiltere olmak üzere Avrupalı büyük devletlerin baskısıyla bu avantaj kısa sürede etkisiz hâle geldi. İngiltere, Doğu Akdeniz ve Hindistan’ın güvenliğini tehdit edebilecek, Fransa’nın etkisi altındaki Mehmed Ali Paşa’nın büyük bir devlet kurmasını önlediği gibi Rusya’nın boğazlara yönelik girişimlerini de boşa çıkardı

18. yüzyılın sonlarına doğru Hindistan ile Avrupa arasındaki en kısa yol Akdeniz’den
geçtiğinden bu deniz, İngiltere için hayati önemdeydi. İngiltere, bu yolun ekonomik olduğu kadar jeo-politik değerini de kavramıştı. İstanbul ve Boğazlar dolayısıyla Akdeniz egemenliğini kimseye kaptırmamak İngiltere’nin temel politikasıydı.

Tanzimatın ilanından sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli eyaletlerinde isyanlar çıkmıştı. Arnavutluk, Girit, Bulgaristan, Suriye ve Lübnan’da patlak veren isyanlar, Tanzimat’a duyulan tepki, kötü yönetim, milliyetçiliğin yayılması ve yabancı devletlerin tahrikleri gibi nedenlere dayanmaktaydı. Vergi imtiyazlarının sağlanması değil kaybedilmesi zengin toplulukların işine gelmemiştir.

Amerikan Bağımsızlık Bildirisi” ve 1789 tarihli Fransız “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi” adını alan belgeler 1776’da Amerikan Kongresi tarafından kabul edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Pasarofça Antlaşması 1718 yılında imzalanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Lale Devri 1718-1730 yıllarını kapsayan bir süreçtir. Doğru cevap C’dir.

Osmanlı-Rus Savaşı sonrası 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması’yla Yunanistan bağımsızlığını elde etmiştir. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı Devleti, 16 Ağustos 1838’de İngiltere ile Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzalamıştır. Doğru cevap C’dir.

1838’de Memûrine Mahsûs Ceza Kanûnu yayımlanmıştır. Doğru cevap B’dir.

15 Temmuz 1840’ta İngiltere, Rus- ya, Avusturya ve Prusya arasında Londra Protokolü imzalanmıştır. Doğru cevap E’dir.

Kırım Savaşı’nı sonuçlandırmak ve barış antlaşmasını hazırlamak üzere Paris Kongresi, 25 Şubat 1856’da Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya ve Piyemonte’nin katılımıyla toplanmıştır. Doğru cevap D’dir.

Tanzimat Dönemi’nin, 3 Kasım 1839’da Topkapı Sarayı’nın Gülhane Bahçesi’nde Sultan Abdülmecid’in Hatt-ı Hümâyunu’nun okunması ile başladığı konusunda, konuyla ilgilenenler açısından, genellikle bir tereddüt yoksa da, ne zaman son bulduğu hakkında farklı görüşler vardır. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilali’nin doğurduğu “Milliyetçilik” akımının etkisiyle Osmanlı sınırları içindeki çeşitli ulusların bağımsızlık talepleriyle karşılaştı. Milliyetçilik etkisini öncelikle imparatorluğun gayrimüslim unsurları üzerinde göstermişti. Ayrılıkçı eğilimler taşıyan gayrimüslim unsurların çoğunlukla imparatorluğun Avrupa topraklarında yaşaması, milliyetçilik akımının etkisini kolaylaştırdığı gibi Avrupa devletlerinin müdahalelerine de gerekçe oluşturmaktaydı. Bu anlamda ilk büyük hareket Sırp İsyanları’ydı. 1812’de Bükreş Anlaşması ile Sırbistan özerklik kazandı. Benzer şekilde, Osmanlı-Rus Savaşı sonrası 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması’yla Yunanistan bağımsızlığını elde etmişti. Ayrıca Mısır’da Mehmed Ali Paşa’nın iki defa merkezi otoriteye isyan ederek Osmanlı Sultanı’nın varlığını tehdit etmesi de bir başka büyük sorundu. Giderek ağırlaşan bu sorunların üstesinden gelmenin yolu devletin yeniden organize edilmesinden geçiyordu. Böylece Osmanlı Devleti’ni modern bir devlet ve toplum yapısına dönüştürürken Müslüman ve gayrimüslim bütün unsurları da eşit haklar ve eşit yurttaşlık temelinde bir arada tutmayı amaçlayan Tanzimat Fermanı ilan edilmişti. Doğru cevap C'dir.

Fermanın en önemli özelliği, çıkarılacak kanunların bütün tebaanın ırz, namus, can ve mal güvenliğinin sağlanması hususuydu. Özellikle 1776 tarihli Amerikan “Bağımsızlık Bildirisi” ve 1789 tarihli Fransız “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi”nde yer alan ve birey haklarını vurgulayan maddelerden esinlenildiği açıktır. Öte yandan fermanın bir diğer özelliği, bu yeni kanunların iki temel ilkeye göre düzenleneceğini, yine bir yenilik olarak, ortaya koymasıydı. Doğru cevap B'dir.

Tanzimat Dönemi öncesi Osmanlı toplum ve devlet yaşamı, dinsel kurallara, çoğu zaman keyfiliği içerisinde barındıran “örf”e dayalı bir hukuk nizamına, farklı dinî cemaatler (Millet Sistemi) şeklinde örgütlenen bir toplum yapısına sahipti. Öte yandan bu hukuk düzeni büyük oranda (tedvin) derlenmiş, yazılı metinlere dayalı değildi. Bu yüzden özellikle örfi yetkililerce keyfi hukuki çıkarımlar yapılabilmiş, bu da topluma bir keyfilik ve adaletsizlik görüntüsü vermişti. Toplumun hukuki alanda kurduğu ilişki biçimleri, bireyin, diğer bireyler veya devletle olan ilişkileri, özellikle dini kaynaklardan yapılan çıkarımlara veya devlet otoritelerinin takdirine bağlı bir görüntüye sahipti. Bu bakımdan hukuk alanında yazılı “kesin kurallar” koyma gerekliliği daha çok Tanzimat devri ile başladı. Adına kanunlaştırma (Codification) denilen bu yöneliş, pozitif hukuk alanında büyük bir aşamayı temsil etmektedir. Doğru cevap D'dir.

Tanzimatın öngördüğü amaçlardan biri de vergi adaletiydi. Buna yönelik ilk önlemMuhassıllık Meclisleri’nin kuruluşudur. Tanzimat sonrası Muhassıl gönderilen yerlerde, kurulan meclislere Muhassıllık Meclisleri denmiştir. Doğru cevap A'dır.

Tanzimatın öngördüğü amaçlardan biri de vergi adaletiydi. Buna yönelik ilk önlem Muhassıllık Meclisleri’nin kuruluşudur. Tanzimat sonrası Muhassıl gönderilen yerlerde, kurulan meclislere Muhassıllık Meclisleri denmiştir. Gayrimüslim topluluklarının da temsil edildiği bu meclis, valinin denetimine verilmişti. Bu meclisler hatt-ı hümâyunda vaadedilenlerin gerçekleşmesi için tasarlanmıştı. 25 Ocak 1840 tarihinde gönderilen bir talimatta Muhassılların maiyyetlerinde bir katib-i emlak ve nüfus ile bir tane mal kâtibi bulunacak ve gittikleri yerlerde öncelikle bir meclis kuracaklardı. Bu meclise beldenin hâkimi, müftüsü, bir asker zabiti ve vücûh-ı memleket denilen memleketin ileri gelenlerinden dört kişi, yine metropolit ve kocabaşılardan da birer kişi alınacaktı. Doğru cevap B'dir.

Mısır Meselesi’nin birinci aşamasını bitiren ve Rusya ile imzalanan Hünkar İskelesi Antlaşması sekiz yıl için geçerliydi. Anlaşmanın önemli maddelerine bakarsak her iki devlet de bir saldırı hâlinde birbirlerine yardım edecekler, Osmanlı Devleti, bir saldırıya uğraması ve talebi hâlinde Rusya, kara ve deniz kuvvetleriyle yardımda bulunacaktı. Osmanlı Devleti de aynı şekilde Rusya’ya yardıma gidecekti. Doğru cevap A'dır.