OSMANLI TARİHİ (1789-1876) - Deneme Sınavı - 2

Fransa protokole katılmayı kabul etmiş bunu 1815’te kendisine karşı kurulmuş olan birliği parçalama ve İngiltere ile ilişkilerini geliştirmek için bir fırsat olarak görmüştür.

Tarihe “Navarin Baskını” olarak geçen bu olayın sonuçları Osmanlı Devleti açısından çok ağır olmuştur. Her şeyden önce donanmasız kalan devlet, Mora’da kurduğu hakimiyeti yeniden kaybetmiş ve bölgede olaylar tekrar başlamıştır. İngiltere, Fransa ve Rusya’ya nota vererek ortada bir savaş durumu yok iken donamasını batırdıkları için tazminat ve Yunan isyanı ile bağlantılarını kesmeleri istenmiştir. Bu istekler kabul edilmediği gibi elçilerin Osmanlı kuvvetlerini suçlayıcı açıklamaları üzerine kriz büyümüş ve üç devletin elçileri İstanbul’dan ayrılarak siyasi ilişkiler kesilmiştir.

Edirne Antlaşması’na göre; Rusya, Tuna nehrinin ağzındaki adalar dışında, Rumeli’de işgal ettiği diğer yerlerden çekilecek ve Prut nehri savaştan önce olduğu gibi iki devlet arasında sınır olacaktı. Osmanlı Devleti Rusların Kafkasya, Gürcistan ve İran’dan aldığı Nahçivan ve Erivan’daki varlığını kabul edecek, Rusya da buna karşılık Erzurum, Kars ve Bayezıd’ı geri verecekti. Sırbistan ve Eflâk- Boğdan’a daha önceden verilen haklar genişletilecek, Eflâk-Boğdan voyvodaları kayd-ı hayat şartıyla atanacaktı. Rus ticaret gemileri Boğazlardan serbest olarak geçebilecek ve Ruslar Osmanlı topraklarında ticaret yapabileceklerdi. Ayrıca Osmanlı Devleti Yunanistan’ın kurulması ve bağımsızlığını öngören Londra Protokolü’nü kabul edecekti. 

 

Yaklaşık iki buçuk yüzyıl düzenli bir şekilde işleyen ocağın kuralları, 17. yüzyılın ilk yarısında bozulmaya başlamıştır. Acemi Ocağı ‘nda yetişme şartının kaldırılıp dışardan asker alınmaya başlanması, “veledeş” adıyla yeniçeri çocuklarının doğrudan ocağa alınması, düzenli olarak yapılan talimlerin aksaması hatta terkedilmesi, asker olmamasına rağmen elinde yeniçerilerin aldıkları ulufeyi almak için esame belgesi olan kişilerin artması, kayıkçılık, manavlık, nalbantlık gibi farklı işlerle uğraşmaya başlamaları gibi problemler yaygınlaşmıştır. Zamanla askerlikten başka her şeyle uğraşan, her türlü düzen ve askerî terbiyeden mahrum bir kalabalık hâline gelen ocak, girdiği savaşları kaybettiği gibi devletin geleceğini de tehlikeye atmaktaydı.

Fermanda; Yeniçeri Ocağı’nın kuruluşunda devlete faydalı olduğu ancak daha sonra içlerine fesat ve uygunsuz adamlar karıştığı, son 100 yıldır savaşlarda başarılı olamadıkları, yeni kurulan talimli askerî birliklere engel oldukları, bunları âdet hâline getirdikleri ifade edilerek yeniçeriliğin tamamen kaldırıldığı ilân edilmiştir. Bu olay Osmanlı tarihinde önemine izafeten “Vak’a-i Hayriye” olarak adlandırılmıştır.

Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” ismiyle yeni bir ordu kurulmuştur. Hazırlanan nizamnâmeye göre, “kim idüğü belirsiz aylak kimseler” ve “muhtedîler(din değiştiren)” in bu teşkilâta alınmaması, ancak şartları elverişli, öncelikle yaşları on beş ile otuz arasında olanların kayıtlarının yapılması kararlaştırılmıştır.

Mekteb-i Tıbbiye, 1827 yılında modern tıp eğitimi vermek üzere İstanbul’da askerî bir okul olarak açılmıştır. Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye’ye hizmet edecek tabip ve cerrahların yetiştirilmesi için önerdiği okul, 14 Mart 1827’de Şehzadebaşı’ndaki Tulumbacıbaşı Konağı’nda öğretime başlamıştır.

II. Mahmud 1824 yılında yayımladığı bir fermanla ilköğretimi zorunlu hâle getirmiştir.

1814 yılında Odesa’da üç Rum tüccar tarafından kurulan Filiki Eterya Cemiyeti ile bağımsızlık yolunda ilk somut adım atılmıştır. Cemiyetin başına Rus Çarı I.Alexander’in savaş yaveri Alexandros Ipsilanti getirilmiştir. Başkanlık önce Çar’a teklif edilmiş o kabul etmeyince Ipsilanti’ye verilmiştir.

Mora isyanın bastırılamaması üzerine Osmanlı Devleti bu kez Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’dan yardım istemiştir. Düzenli bir ordusu ve güçlü bir donanması olan Mehmed Ali Paşa, Mısır valiliğine ek olarak Mora ve Girit valiliğinin de kendisine verilmesi şartıyla yardımı kabul etmiştir.

İngiltere ve Rusya 4 Nisan 1826’da “Yunanistan Osmanlı Devleti’ne tâbi, her yıl vergi veren özerk bir devlet olacaktır. İç işlerinde tamamen özgür olmakla birlikte, idarecilerin atanmasında sultanın da muvafakati aranacaktır. Türk nüfusu Yunanistan’dan ayrılacak, geride bıraktıkları mal ve mülkleri tazmin edilecektir. Yunanistan’ da barışın tesis edilmesi için bundan sonra yapılacak müzakereler Rusya’nın diplomatik desteğinde, aracı devlet sıfatıyla İngiltere tarafından yürütülecektir” maddelerini içeren Sen-Petersburg Protokolü’nü imzalamışlardır. Böylece bağımsız Yunan devleti yolunda ilk adım atılmıştır. Osmanlı Devleti kendi içişlerine yönelik bir müdahale olduğu gerekçesiyle bu protokolü reddetmiştir. İngiltere ve Rusya daha etkili olabilmek için protokolü Avusturya, Prusya ve Fransız hükümetlerine de bildirerek katılmalarını istemişlerdir. Bu tür milliyetçilik hareketlerinin karşısında yer alan Viyana sisteminin kurucusu Metternich protokolü reddetmiş, Prusya da onu izlemiştir.

Fransa, imzalanacak resmî bir antlaşma ile protokole katılmak istediğinden 6 Temmuz 1827’de İngiliz, Rus ve Fransız hükümetleri Londra’da bir araya gelerek yeni bir antlaşma imzalamışlardır. Özerk bir Yunanistan’ın üç devlet tarafından tanındığı ve esas itibariyle Petersburg Protokolü’nün aynısı olan Londra Antlaşması’nın farklı ve en önemli yanı ise Osmanlı Devleti’nin şartları kabul etmeyerek barışa yanaşmaması hâlinde ikna için üç devletin tüm olanak ve güçlerini kullanacaklarına dair hükmüydü. Buna dayanarak ortak oluşturulacak bir deniz gücü bölgede toplanarak gerekirse tehditle antlaşmayı kabul ettirmeyi plânlamıştı. Osmanlı Devleti bütün bu tehditlere rağmen yine bağımsız bir devletin içişlerine müdahale olarak gördüğü bu antlaşmayı kabul etmemiştir.Dolayısıyla hatalı ifade D seçeneğinde belirtilmiştir.

7 Ekim 1826’da Akkerman Sözleşmesi imzalanmıştır. Buna göre; “Sırbistan’ın özerkliği onaylanacak ve bir anayasa verilecekti. Eflâk-Boğdan’a Rusya’nın da onayıyla yerli beylerden bir voyvoda atanacaktı. Rumeli ve Kafkasya sınırlarında Rusya lehine bazı düzeltmeler yapılacaktı. Rus ticaret gemileri Osmanlı karasularında serbest dolaşma hakkına sahip olacaktı. Bükreş Antlaşması aynen uygulanacaktı.

Yeniçeri Ocağı 1826 yılında kaldırılmıştır.

Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” ismiyle yeni bir ordu kurulmuştur.

Mora isyanı. Cevap C'dir.

S.Petersburg protokolü. Cevap E'dir.

Londra andlaşması. Cevap D'dir.

Navarin isyanı. Cevap A'dır.

Akkerman sözleşmesi. Cevap A'dır.