OSMANLI TARİHİ (1789-1876) - Deneme Sınavı - 11

III. Selim, 1789 yılında tahta çıktığında iki yıldır Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı-Rusya savaşları devam ediyordu. Sultan I. Abdülhamid, Rusların Özi Kalesi’ni işgali haberini alınca üzüntüden vefat etmişti. III. Selim, tahta çıktığında Osmanlı Devleti’nin elinden çıkan ilk İslam toprağı olan Kırım’ın Rusya’nın hâkimiyetinde kalmasına rıza gösteremeyeceğini beyan etti. Öyle ki Anadolu’nun kapısı olan Kırım, Rusların hâkimiyetinde olduğu müddetçe İstanbul da güvende olamazdı. III. Selim, Osmanlı Devleti’nin tek başına iki cephede savaşarak zafer kazanamayacağını kısa sürede anladı. Bunun üzerine Rusya’ya karşı İsveç, Avusturya’ya karşı da Prusya ile ittifak antlaşmaları imzaladı. Bu ittifaklar da çare olmadı ve savaşlar yenilgiyle sonuçlandı. Savaşın sonunda Avusturya ile Ziştovi (1791) Rusya ile de Yaş (1792) antlaşması yapıldı.

1796 yılında Fransa’nın İtalya seferine başkumandan atanan Napoleon, bu seferden zaferle dönmüştü. İtalya seferinden 5 Aralık 1797’de Paris’e dönen Napoleon, Hariciye Nazırı Talleyrand ile bu son proje üzerinde çalıştı. Bu ikilinin kafasındaki en önemli proje Mısır’ın işgaliydi. Mısır’ın işgaline muhalefet edilmesine rağmen Napoleon ile Talleyrand Osmanlı Devleti’nin bu emrivakiyi kabulleneceği, İngiltere’nin Hint ticaret güzergâhının vurula- cağı ve Mısır’da Fransızlara zarar veren Kölemen (Memlûk) beylerini cezalandıracakları gibi birtakım iddialar ileri sürdüler.  Napoleon, Malta Adası’nı üst edinen ve savaşçılık yönü yüksek olan Katolik Saint Jean şövalyeleri tarikatını ilga etti. Napoleon, Malta’da bulunan hapishanelerdeki Müslüman esirleri serbest bıraktı. Napoleon’un niyeti işgal etmeyi planladığı Mısır ve diğer bölgelerdeki Müslüman âleminde kendisi hakkında iyi bir algı oluşturmaktı.

Rusya ise Çar I. Petro’nun (Büyük/Deli Petro) temelini attığı siyaseti takip ediyordu. Rusya, Osmanlı topraklarındaki Ortodoksların himayesini almış, ancak İstanbul ve boğazlar ile Mora bölgesindeki hedeflerini gerçekleştirememişti. Şimdi Fransa, Mora yarımadasında Rusya’nın hedeflerini gerçekleştirmekteydi. Bu yüzden de Rusya, kendi çıkar ve hedeflerinin tehlikede olduğunu düşünüyordu. İngiltere de en büyük rakibi Fransız donanmasını Akdeniz’de takip ediyordu. İki ülke de Osmanlı Devleti ile Fransa’ya karşı bir ittifak yapmak istiyordu.

Napoleon, yalanlarla dolu bu beyannamesinin devamında emirlerini sıraladı. Buna göre; Fransız askerleri bir yerden geçerken üç saatlik mesafedeki yerleşim yerlerinden üç temsilci gelip itaatlerini bildirecek ve o köylere Fransız bayrağı çekilecek, Fransızlara karşı koyan köyler tamamen yakılacak, Fransızlara itaat eden köyler Fransa’nın dostu olan İs- lam padişahının sancağını da çekecek, her beldenin ileri gelenleri kölemenlerin tüm mal ve mülklerine el koyarak kaybolmasına izin vermeyecekti.

Ocak 1799 tarihli antlaşma 13 madde idi. Antlaşmanın en dikkat çeken maddesi onuncu maddeydi. Bu maddeyle Osmanlı Devleti, Fransa’ya Akdeniz’de bütün limanları kapayacak, Fransızları Mısır’dan kovmak için 13.000 kişilik bir ordu hazırlayacak, İngiltere ise hem donanma hem de askerleriyle Fransızların Mısır’dan atılması için Osmanlı Devleti’ne yardım edecekti. Bu ittifak antlaşmasından birkaç gün sonra 21 Ocak 1799 tarihinde de Osmanlı Devleti ile İki Sicilya Krallığı arasında bir ittifak antlaşması imzalandı.

Fransa, Mısır seferi sonunda Mısır’ı Fransız hâkimiyetine sokamadı, Akdeniz’i bir Fransız gölü hâline getiremedi ve iddia ettiği gibi İngiltere’nin sömürge yollarını veya sömürgelerini elde edemedi. Fransa, bir tek Mısır tarihi ve maddi kültür varlıkları üzerine önemli çalışmalar yapmada başarı sağladı. İngiltere ise Napoleon’un İngiliz sömürge imparatorluğunu tehdit eden pozisyonunu sonuçsuz bıraktı. İngiltere, Akdeniz’de Cebelitarık boğazından sonra Akdeniz’de stratejik bakımdan çok önemli bir ada olan Malta’ya da yerleşti.

Fransa, İngiltere ile 25 Mart 1802 tarihinde Emiens Antlaşması’nı, Osmanlı Devleti ile de 25 Haziran 1802 tarihinde Paris Antlaşması’nı imzaladı. Osmanlı Paris Elçisi Amedi Galib Efendi ile Fransız meşhur Diplomat Talleyrand’ın tespit ettiği 10 maddelik anlaşma ile kapitülasyonların devamı, iki ülkenin toprak bütünlüklerinin garanti edilmesi ve Karadeniz’in de Fransız ticaret gemilerine açılması hükme bağlandı. Karadeniz’in İngiliz gemilerine de açılmasına izin verildi.

Rusya ve İngiltere, İstanbul’da siyasi bir başarı kazanmıştı. Ancak Napoleon’a kar- şı yürüttükleri savaşı kayıp ediyorlardı. Nitekim 2 Aralık 1805 yılında Avusturya ve Rus orduları Napoleon’a karşı Austerliç’te yenilmişlerdi. Bu sırada Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ittifak antlaşması yenilenmişti.

Osmanlı Devleti, Rusya ile bozuşmak pahasına Napoleon’un imparatorluk rejimini tanıma kararı alarak Muhib Efendi’yi fevkalade elçi olarak Paris’e gönderdi. Fransa da General Sebastiyani’yi İstanbul’a gönderdi.

Büyükdere’de toplanan 500 kişilik âsiler kendilerine başbuğ olarak Kastamonulu Kabakçı Mustafa’yı, yardımcı olarak da Arnavud Ali ile Bayburtlu Süleyman’ı seçti. Asiler; Müslüman olsun Hristiyan olsun kimsenin malına, canına ve namusuna dokunmayacaklardı. Bu fiilleri işleyen olursa öldürülecekti. Şeyhülislamın tasdik etmediği hiçbir şeyi talep etmeyeceklerdi.  Nizam-ı Cedid ordusundan bir tabur asker bile bu âsi grubu yok edebilirdi. Sadaret Kaymakamı Köse Musa, Nizam-ı Cedid askerlerine kışlalarında kalmaları emrini verdi. Nizam-ı Cedid düşmanı Hacı Mustafa Ağa’yı âsileri ikna etmeye gönderdi.

III. Selim, 1789 yılında tahta çıktığında iki yıldır Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı-Rusya savaşları devam ediyordu. Bu savaşların Osmanlı açısından amacı Rusya’nın işgal etmiş olduğu Kırım’ı kurtarmak ve Avusturya ile Rusya’nın Osmanlı topraklarını paylaşma projelerine engel olmaktı.

Yedi Yıl Savaşları (1756-1763), sömürgecilik ve deniz yollarını kontrol savaşı idi. Avrupa kıtası dışında uluslararası sularda devam etmesi nedeniyle ilk dünya savaşı olarak kabul edilmektedir. Bu savaşta İngiltere, Fransa’ya karşı üstünlük sağlamıştı.

Osmanlı Devleti tek başına savaşı kazanamayacağını biliyordu. Bu yüzden de ittifak teklif eden Rusya ve İngiltere ile anlaşmak ve onların savaş gücünden de yararlanmak istiyordu. İbrahim İsmet Bey ve Rus elçi Vasili Tamara biri açık diğeri gizli iki antlaşmayı imza ettiler. Bu ittifak antlaşmasından birkaç gün sonra 21 Ocak 1799 tarihinde de Osmanlı Devleti ile İki Sicilya Krallığı arasında bir ittifak antlaşması imzalandı. Böylece Fransa’nın Mısır seferine karşılık dört ülkeden oluşan bir ittifak grubu oluştu. Bu grup tarihte “ikinci küme” olarak adlandırıldı.

Osmanlı İngiliz antlaşmasının şartlarını Osmanlı Devleti adına ilmiye ricalinden İbrahim İsmet Bey ile reisülküttap Atıf Bey, İngiltere adına da İngiliz elçi Spencer Simit yürüttü. İngiltere, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan ittifak antlaşmasının aynı hükümlerini kabul etti. 5 Ocak 1799 tarihli antlaşma 13 madde idi. Antlaşmanın en dikkat çeken maddesi onuncu maddeydi. Bu maddeyle Osmanlı Devleti, Fransa’ya Akdeniz’de bütün limanları kapayacak, Fransızları Mısır’dan kovmak için 13.000 kişilik bir ordu hazırlayacak, İngiltere ise hem donanma hem de askerleriyle Fransızların Mısır’dan atılması için Osmanlı Devleti’ne yardım edecekti.

Fransa, İngiltere ile 25 Mart 1802 tarihinde Emiens Antlaşması’nı, Osmanlı Devleti ile de 25 Haziran 1802 tarihinde Paris Antlaşması’nı imzaladı. Osmanlı Paris Elçisi Amedi Galib Efendi ile Fransız meşhur Diplomat Talleyrand’ın tespit ettiği 10 maddelik anlaşma ile kapitülasyonların devamı, iki ülkenin toprak bütünlüklerinin garanti edilmesi ve Karadeniz’in de Fransız ticaret gemilerine açılması hükme bağlandı. Karadeniz’in İngiliz gemilerine de açılmasına izin verildi.