OSMANLI TARİHİ (1566-1789)

İbrahim’in ilk yılları, yeni sultanın yetersizliğine ve aklî bakımdan dengesizliklerine rağmen, Veziriazam Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın dirayetli idaresi sayesinde nispeten istikrarlı geçti.

Osmanlı-Venedik ilişkilerinde IV. Murad devrinde bozulmalar başlamış ve Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın sadareti döneminde, bir korsan yatağı hâline gelen Girit’e karşı sefer hazırlıkları başlamıştı. Venedikliler’in barış girişimleri sonuç
vermiş ve savaşın önüne geçilmişti. Mamafih, mazul Kızlarağası Sümbül Ağa ile
Mekke kadılığına yeni atanan Bursalı Mehmed Efendi’nin de içinde bulunduğu
kalyon Girit yakınlarında Malta korsanları tarafından ele geçirilip ganimetin bir
kısmı Girit valisine verilince Yusuf Paşa ve Cinci Hoca’nın da teşvikiyle Sultan İbrahim, Malta seferi görüntüsü altında, Girit’i almaya karar verdi (1645). Osmanlılar Hanya’yı aldılar ama, adanın en önemli kenti Kandiye dahil Girit’in geri kalan
kısmının Venedik’ten alınması ancak 1669’da gerçekleşebildi.

Küçük yaştaki padişahın tahta geçmesinde aktif rol oynayan eski yeniçeri kethüdası Kara Murad Ağa (daha sonra Paşa) ile diğer ağaları devlet yönetimine, Büyük
Valide Kösem Sultan da saraya egemendi. Özellikle Köprülü Mehmed Paşa’nın
sadaretine kadar geçen süre zarfında veziriazamlar sıkça değişti. Bu dönemdeki
veziriazamlar ve görevden ayrılış sebepleri şunlardır:

Sofu Mehmed Paşa, 7 Ağustos 1648-21 Mayıs 1649, azil; Kara Murad Paşa, 21-
Mayıs 1649-5 Ağustos 1649, istifa; Melek Ahmed Paşa, 5 Ağustos 1650-21 Ağustos
1651, azil; Siyavuş Paşa, 21 Ağustos 1651-30 Ekim 1651, azil; Gürcü Mehmed Paşa,
30 Ekim 1651-20 Haziran 1652, azil; Tarhuncu Ahmed Paşa, 20 Haziran 1652-21
Mart 1653, idam; Derviş Mehmed Paşa, 21 Mart 1653-21 Ekim 1654, azil; İbşir
Mustafa Paşa, 21 Ekim 1654-11 Mayıs 1655, idam; Kara Murad Paşa (ikinci kez),
11 Mayıs 1655-19 Ağustos 1655, istifa; Süleyman Paşa, 19 Ağustos 1655-27 Şubat
1656, istifa; 27 Şubat 1656-4 Mart 1656 arasında sadaret mührü Girit’te serdar olan
Deli Hüseyin’e gönderilmiş, sadaret kaymakamı olarak görevlendirilen Zurnazen
Mustafa Paşa, Deli Hüseyin veziriazam olamadan sadarete getirilmişti; Zurnazen
Mustafa Paşa, 4 Mart 1656-4 Mart 1656, azil; Siyavuş Paşa (ikinci kez), 4 Mart
1656-26 Nisan 1656, ölüm; Boynueğri Mehmed Paşa, 26 Nisan-1656-15 Eylül
1656, azil. Görüldüğü üzere takriben 8 yılda 13 kez veziriazam değişikliği vuku
bulmuştur. Bunlardan sadece bir tanesi doğal ölümle meydana gelirken iki veziriazam idam edilmiş, 3 değişiklik istifa, diğerleri ise azil yoluyla gerçekleşmiştir.

Kaptanıderya Kara Murad Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması Çanakkale
Boğazı’nda Venedik donanmasını yenerek boğazın Osmanlı gemilerine açılmasını sağladı; bu arada İstendil (Tinos) Adası’nı vurdu, Venedik filosunu Değirmenlik (Milos) Adası önünde bir defa daha mağlup ederek Girit’e yardım götürmeyi başardı. Bu başarılar sonunda İstanbul’da ekonomik hayat normale dönmeye başladı.

Dönemin tanıklarından Kâtib Çelebi, bu iki zümre arasında tartışma konusu
olan meseleleri ele aldığı “Mizanü’l-Hakk fî ihtiyari’l-ehakk” (En Doğruyu Seçmede Hak Terazisi) adlı eserinin sonlarında sultana düşen görevin bu iki gruptan birinin üstün gelmesine yol verilmemesi olduğunu, zira geçmişte bu türlü
taassup kavgasından çok fesatlar vuku bulduğunu vurgular.

Abaza Mehmed Paşa’nın isyanında, kendisini sâhib-i huruc ve müeyyed min indallah (Allah tarafından desteklenen bir kişi) olduğuna inandıran Sarıbabazâde Abdürrahim’dir. Doğru cevap B seçeneğidir.

İznik kadısının idamı üzerine tepki gösteren ve bir tezkire yazdıran Şeyhülislam Ahizade Hüseyin Efendi’yi verdiği bir emirle boğduran IV. Murad ilk kez bir şeyhülislâm idam eden Osmanlı padişahı olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

16. yüzyılda yazılan, içeriğinde rüşvetin önüne geçilmesi, kanunlara riayet edilmesi gibi konulara değinilen yazarı tespit edilememiş eser Kitâb-ı Müstetâb'tır.  Doğru cevap C seçeneğidir.

IV. Murad’ın sert ve tavizsiz ıslahat anlayışı sonucu Mevlana Celaleddin Rumi soyundan gelmesine rağmen hakkındaki suistimal şikayetleri üzerine idam cezası verilen ancak veziriazam, şeyhülislam ve silahdarın ricaları üzerine affedilerek İstanbul'a sürgün edilen isim Bekir Çelebi'dir. Doğru cevap E seçeneğidir.

IV. Murad’ın Bağdat'ın tekrar Osmanlı yönetimine girmesi ile sonuçlanan seferi sonrasında 1639 tarihinde yapılan antlaşma Kasr_ı Şirin Antlaşmasıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Dönemin kaynaklarında, Sultan İbrahim’in Mustafa Paşa'nın yerine veziriazam yaptığı Şam Valisi Civan Kapucubaşı Mehmed Paşa'nın hükümdarı rüşvete alıştırdığından şikâyet edilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sultan İbrahim’in Girit seferinden yeterli ganimetle dönmemesi üzerine idam ettirdiği isim Yusuf Paşa'dır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Venedik’e karşı başarısızlık ve akli dengesizliği yüzünden hazineyi akıl almaz işlerle boşaltması sebebiyle Sultan İbrahim 1648’de Valide Kösem Sultan, kapıkulu ve devlet ileri gelenleri ve ulemanın ittifakıyla tahttan indirilmiş ve yerine henüz 7 yaşını doldurmamış oğlu Mehmed tahta çıkarılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

IV. Mehmed’in tahta çıkışı sonrası Köprülü Mehmed Paşa sadaret makamına gelene kadar takriben 8 yılda 13 kez veziriazam değişikliği vuku bulmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir

Kaptanıderya Kara Murad Paşa komutasında Çanakkale Boğaz’ında Venedik donanmasının mağlup edilmesi ve boğazın tekrar Osmanlı gemilerine açılması veziriazam Derviş Mehmed Paşa'nın döneminde gerçekleşmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Cevap E şıkkıdır.

Cevap B şıkkıdır.

Cevap C şıkkıdır.

Cevap A şıkkıdır.

Cevap B şıkkıdır.