Viyana Bozgun Yılları (1683-1699)

1670’li yıllarda Avusturya hakimiyetindeki Protestan Macarlar ayaklandı.

Ancak Fazıl Ahmed Paşa’nın ölümünden sonra sadrazam olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa politikayı değiştirerek, Protestan Macarlar’ın lideri Tökeli İmre’ye yardıma başladı.

1664’te 20 yıllık olarak imzalanmış Vasvar Antlaşması’nı yenilemek için Kont Albert de Caprara elçi olarak İstanbul’a gönderilmişti.

Reisülküttap Mustafa Efendi gibi bazı kimselerin de tesiriyle hedef Viyana oldu.

Avusturya, barışın olamayacağını görünce Avrupa’daki diğer devletlerden ve Papa’dan yardım istemişti. Özellikle Papa’nın tesiriyle Lehistan, Avusturya ile ittifak yaptı.

Osmanlılar’ın “Beç” olarak adlandırdıkları Viyana, sadece Avusturya’nın değil o zamanki bütün Almanya’yı ve birçok prensliği kapsayan, Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu’nun da merkeziydi.

Viyana, kuşatmanın daha ilk gününde (14 Temmuz 1683) düşme tehlikesi geçirdi.

Viyana müdafileri sayı olarak, Osmanlılar’ın dörtte biri idi. Ancak topçu kuvvetleri daha üstündü. Bu da şehrin uzun süre kendisini savunmasında önemli bir faktör oldu. Kuşatma uzadıkça Viyana’da yiyecek azalmış ve dizanteri başlamıştı.

Kuşatma sırasında iki tarafın mücadelesi yeryüzünden çok yeraltında gerçekleşmiş, Osmanlı lağımcılarının ilerleyişine Avusturyalılar karşı lağımlar açarak cevap vermişlerdi. Eylül ayının başında Viyana’ya karşı Osmanlılar’ın beş yerde kazdığı lağımlar kale duvarlarına yaklaşmıştı. Bunların patlatılmasıyla kale düşebilirdi.

Haçlı ordusunun başkomutanlığına getirilen Lehistan Kralı Jan Sobiesky, yaklaşık 25 bin kişilik ordusuyla Lehistan’ın başkenti Krakow’dan 15 Ağustos’ta yola çıkmıştı.

Sadrazam Yanıkkale’yi kuşatan Budin Beylerbeyi İbrahim Paşa’yı yardıma çağırmış, düşmanı keşif ve ilerleyişini taciz etme görevi ise Kırım Hanı Murad Giray’a verilmişti.

12 Eylül’de Kahlenberg Tepesi’ne ulaşan Haçlı ordusunun komutanı resmen Jan Sobiesky olsa da ordunun asıl yönetimini Charles de Lorraine üstlenmişti. Nitekim bu durum ordunun dizilişine de yansımış, savaş teamüllerine göre başkumandanın merkezde yer alması gerekirken Sobiesky’nin birlikleri sağ kanatta görevlendirilmişti.

 İbrahim Paşa’yı mağlup etti.

Tarihçiler Merzifonlu’nun hataları olarak şunları gösterirler: 

1. Şehrin zorla alınma ihtimali varken, yağma olmaması ve Viyana’nın tahrip edilmemesi için kuşatmayı ağırdan alması.
2. Jan Sobiesky Viyana’nın imdadına yetiştiğinde, ona karşı koymak için askerin önemli bir kısmını siperlerden çıkarmaması ve kuşatmayı bozmamak için düşmana az bir kuvvet ile karşı koyması. 
3. Viyana’ya yardıma gelen orduyu küçümsemesi. 
4. Büyük topların getirilmemesi. 
5. Düşman ordusunun ateşli silahların kullanımında nicelik ve nitelik bakımından Osmanlılar’dan üstün olması.

Bugün Viyana, Krakow, Karlsruhe gibi şehirlerdeki müzelerde Osmanlılar’dan kalan çadırlar, silahlar, bayraklar sergilenmektedir.

Osmanlı topları ise Saint Stephan Kilisesi’nin büyük çanının dökümünde kullanıldı. Bu çan daha sonraki yıllarda, kilisenin üzerine düşerek parçalandı. 1952’de kilisenin restorasyonu sırasında kalan parçalar tekrar eritilerek, yeniden çan yapıldı.

Osmanlı ordusunun arkasında bıraktıklarının içinde yüzlerce çuval kahve de bulunuyordu. Türk ordugâhında casus olarak dolaşıp, çeşitli söylentiler çıkaran ve Viyana’nın dışarıdaki kuvvetlerle irtibatını temin eden Leh asıllı Koltschitzky, yaptığı hizmetler karşılığında mükâfat olarak bu kahve çuvallarını almıştı. Bunlarla Viyana’nın ilk kahvehanesi olan Mavi Şişe’yi kurdu. Kahve, daha önce Avrupa’ya gitmiş olmasına rağmen, Avrupa’ya yayılmasının Osmanlı ordusundan kalan bu kahve çuvalları ile olduğu söylenir.

Budin Beylerbeyi Uzun İbrahim Paşa’yı 14 Eylül’de idam ettirdi.

30 Eylül’de II. Hacı Giray Kırım Hanı tayin edildi.

Kara Mehmed Paşa, 7 Ekim’de Ciğerdelen Kalesi önlerinde, Lehistan Kralı Sobiesky’i mağlup etti.

Haçlılar, daha sonra Estergon Kalesi’ni ele geçirdiler.

25 Aralık 1683’te Merzifonlu’nun ölüm fermanını Belgrad’a getirdiler.

14 Temmuz 1684’te serhad boylarındaki en önemli Osmanlı şehri olan Budin’i kuşattı.

Budin’de 113 gün direnen Şeytan İbrahim Paşa’nın ünvanı Melek’e çevrildi.

18 Haziran 1686’da Budin’i ikinci defa kuşattı.

2 Eylül 1686’da da Budin’deki 145 yıllık Türk hakimiyeti sona ermişti.

Segedin, Şimontorna, Peçuy, Sikloş gibi önemli kaleler doğru dürüst direnilmeden Avusturyalılar’a teslim edildi.

Güney Macaristan’daki Osmanlı hakimiyeti sona ererken, Sırbistan da tehdit altına giriyordu. 

25 Nisan 1684’te Avusturya ile Kutsal İttifak Antlaşması imzalamıştı.

Kutsal İttifak: Avusturya ve Lehistan’ın kazandığı başarılar üzerine cephe genişledi. Venedik, 1684’te, Rusya da 1686’da Osmanlı’ya savaş ilân etti. Osmanlı birlikleri, dört cephede birden mücadele etmeye başladılar.

Venedik, bu ittifaka katılmakla aslında Girit’in elinden çıkmasının acısını çıkarmak istiyordu.

Venedik Cumhuriyeti 15 Temmuz 1684’te Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilân etti

Papa, Floransa, Malta, Ceneviz ve İspanyol donanmalarının gemilerinden oluşmak üzere büyük bir donanma tertip ederek harekete geçti. Bu büyük donanmanın komutasına da Girit’i Türkler’e terkeden Morosini getirildi.

8 Ağustos 1685’te Ayamavra Adası’nı işgal etti.

Venedik donanması 28 Eylül 1685’te Preveze’yi işgal etti.

1687’de Sign, Kartaro ve Karnaro kaleleri Venedik’in eline geçti.

Morosini, 1686’da Navarin, Modon, Arkadia ve Argos’u da işgal etti. 1687’de Korint, İnebahtı ve Mezistre ile 25 Eylül 1687’de de Atina, Venedik birliklerinin eline geçti. Venedikliler adaya hakim olduktan sonra Mora’da Romanya, Lakonya, Mezonya ve Ahiya olmak üzere dört idari bölge oluşturdular.

Boğdan’ı, Akkirman, Kili ve İsmail gibi Osmanlı kalelerini almak istiyordu.

Lehistan’ın teşvikiyle Kutsal İttifak’a katılan Rusya, Kırım hanının toprakları dışında olmasını da fırsat bilerek 1689’da Kırım’a saldırdı.

Ruslar, 1696 Ağustos’unda kaleyi elegeçirdiler. Çar Petro, Azak’ı işgal ederek Karadeniz’in kilidini elegeçirmişti. Ruslar, hem Azak sahillerinde gemi inşa edecekleri, hem de Karadeniz üzerinden sıcak denizlere inebilecekleri bir üsse kavuşmuşlardı.

IV. Mehmed’in bu hastalık derecesindeki av merakı saltanatının da sonunu getirdi ve tahttan indirilme gerekçesini oluşturdu. 

Türk devletlerinde, hükümdarlarla birlikte bazen binlerce kişinin katıldığı avlar sadece bir eğlence aracı olarak görülmüyordu. Askerî bir talim ve hazırlık olarak da görülüyordu. Ayrıca askerlerin ve halkın durumunu bizzat yerinde görmek ve onların şikâyetlerini dinlemek için de bir vesileydi.

Tepkiler 5 Eylül 1687’de isyana dönüştü.

Askerler kaçan Sarı Süleyman Paşa’nın yerine Siyavuş Paşa’yı sadrazam ilân ettiler ve bu durumu IV. Mehmed’e de kabul ettirdiler.

IV. Mehmed, ava o kadar meraklıydı ki tarihe Avcı Mehmed diye geçmiştir. Daha tahta çıktığı ilk zamanlardan itibaren yüzlerce, hatta binlerce kişinin katıldığı avlar düzenledi. IV. Mehmed Osmanlı tarihinin Kanunî’den sonra en uzun süre tahtta kalan hükümdarıdır. Sarayda hapis hayatı yaşamadan yetişmesine rağmen iyi bir eğitim alamamıştır. Osmanlı tarihi ve Peygamberimizin hayatına dair bahisleri okutmaktan hoşlanırdı.

Askerler, Avusturya cephesini bırakarak 1687’de İstanbul üzerine yürümüşler.

IV. Mehmed’i artık padişah olarak görmek istemediklerini, kendileri şehre gelene kadar yeni bir padişahın seçilmesini söylemişlerdi.

IV. Mehmed tahttan indirildikten sonra 1693’te vefat edene kadar İstanbul ve Edirne saraylarında hapis hayatı yaşadı.

Sultan İbrahim tahttan indirildiği zaman 1648’de yerine en büyük oğlu, IV. Mehmed çıkarılmıştı. Şehzade Süleyman, ağabeyi ile aralarındaki üç buçuk aylık fark yüzünden tahta ondan 39 yıl sonra geçecekti.

IV. Mehmed, kendisini tahttan indirmek için askerler ve devlet adamları tarafından kullanılmasınlar diye 1653’te hanedanın diğer erkek üyelerini Topkapı Sarayı’nda Harem’e bitişik “şimşirlik” denilen yerde hapsettirmişti. Sultanın kardeşleri Şehzâde Süleyman, Şehzâde Ahmed ve Şehzâde Selim şimşirliğin ilk misafiriydiler.

Şimşirlik: Bir adı da “kafes” olan bina 12 odadan meydana geliyordu. Yüksek duvarlarla ve şimşir ağaçlarıyla çevriliydi. Şehzâdegân Dairesi olarak yaptırılan bina adını çevresindeki ağaçlardan almıştı. Binanın çift taraflı demirlerle kilitlenen iki kapısı vardı. Kapıların hem önünde hem de arkasında hadım ağalar nöbet tutarlardı.

8 Aralık 1687’de tahta Şehzâde Süleyman’ın geçirilmesi kararlaştırılmıştı.

II. Süleyman 40 yıllık hapis hayatından sonra çıktığı tahtta dört yıl hükümdarlık yaptı ama hükümdarlığı ilk gününden son gününe kadar sıkıntılı geçti.

Cülus bahşişi verilemeyince başıbozuk asker şehre girip, daha ilk günden itibaren sokaklarda terör estirdi.

Padişahların tahta çıktıklarında devlet görevlilerine ve askerlere dağıtıkları bahşişe cülus bahşişi denir.

Hazinenin sıkıntısını önlemek için Osmanlı tarihinde ilk defa 1688’de bakır para bastırıldı. “Mangır” adı verilen paranın ikisi bir akçe itibar edilmişti. Para darlığı bitmeyince bir mangır bir akçe kabul edildi. Ancak bu durum büyük bir ekonomik krize yol açtı. Esnaf mangırla mal satmak istemedi. Fiyatlar arttı ve kıtlık meydana geldi. Ayrıca kalpazanlık hadiseleri görüldü. II. Ahmed döneminde mahzurları yüzünden mangırdan vazgeçildi.

Balıkpazarı civarında başlayan yangın, Hasır İskelesi’ne doğru sahilden ilerleyip, surları aşarak Valide Çarşısı’na sıçradı. Burada iki kol hâlinde iki ayrı istikamete doğru genişledi. Yangının bir kolu Balkapanı, Uzunçarşı ve Mercan Çarşısı’nı etkisi altına alırken, diğer kolu da Mahmutpaşa’ya doğru ilerledi. Bu yangında 1.500 ev ve 5.000’e yakın dükkân hasar gördü.

Kanunî Sultan Süleyman tarafından 1521’de fethedilen Belgrad

25 Ekim 1689’da Köprülü Mehmed Paşa’nın küçük oğlu olan Fazıl Mustafa Paşa’yı sadrazamlığa getirdi

Fazıl Mustafa Paşa’yı sadrazamlığa getirdi. Yeni sadrazam orduyu yeniden düzenleyerek, görev yapmayan 30 bin yeniçeriyi askerlikten çıkardı. Devletin ve ordunun üst noktalarına güvenilir ve dürüst kişileri getirdi. Bakırköy yakınlarında Baruthâne-i Âmire’yi kurdu.

Cizye vergisinde ıslahat yapılırken, kiliselerin tadilatına izin verildi ayrıca halkın belini büken avarızlar kaldırıldı. Osmanlılar böylece İmparator Leopold’un Osmanlı Hristiyanları’nı çekmeye yönelik hamlesinin de önüne geçtiler. Fazıl Mustafa Paşa bu reformları bütün sadrazamlığı süresine yaymış, ayrıca piyasadaki değeri düşük paraları piyasadan çekerek ekonomiyi rahatlatmıştı.

Niş, Semendire ve Belgrad geri alındı. Belgrad’ın alınmasıyla Tuna savunma hattı yeniden kuruldu.

Kudüs’te Katolikler’e İmtiyaz: II. Süleyman döneminde, Hristiyanlar için son derece önemli olan Kudüs’teki Kamame Kilisesi’nin anahtarı Fransa Kralı XIV. Louis’in teşebbüsüyle Katolikler’e verildi. Bu durumda Fransa’nın Avusturya’ya karşı savaşıyor olmasının yanısıra, Osmanlı’ya karşı savaşan Ruslar’ın da tesiri olmuştu.

1691’de Edirne Sarayı’nda ölen II. Süleyman’ın cesedi bozulmaması için iç organları çıkarılmadan ilaçlarla tahnit edilmiş, ardından da buzlar içerisine konularak İstanbul’a getirilmişti. Kanunî Türbesi’ne defnedildi.

Ölen birinin cesedinin bozulmaması için iç organların çıkarılıp, vücudunun ilaçlanmasına tahnit denir.

Sadrazam 15 Haziran’da Edirne’den ayrıldıktan sekiz gün sonra II. Süleyman ölünce tahta II. Ahmed geçirildi.

Sadrazam sultanın ölüm haberini ve yeni sultanın gönderdiği mühr-i hümâyûnu Sofya’da teslim aldı. Yaklaşık 100 bin kişilik Osmanlı ordusu 21 Temmuz’da Belgrad’a ulaştı.

İmparator Leopold Macaristan’daki ordunun idaresini “İmparatorluğun Kalkanı” veya “Türk Ludwig” olarak bilinen Ludwig von Baden’e (Baden Margrafı Louis) vermişti

Osmanlı ordusunun Zemun’dan Tisa ile Tuna arasındaki kasabaya gelmesiyle 19 Ağustos’ta muharebe başladı.

8.000 kadar şehid verdi.

Bir hatt-ı hümâyûnunda, şehirdeki bazı kaldırımların tamir amacıyla bozulduğu, bazı kişilerin de yaya kaldırımlarını söküp evlerindeki pis suları dışarı akıttıkları, bu yüzden yük hayvanlarının geçişi sırasında bu pis suların Müslümanlar’ın üzerine sıçradığı belirtildikten sonra bu tür girişimlerin önünün alınmasını İstanbul kadısına emretmekteydi.

Osmanlı diplomatiğinde padişahın kendi el yazısı ile yazılmış emirlerine hatt-ı hümâyûn denirdi.

1691’de çıkan bir yangında Mısırçarşısı tamamen yandı

7 Haziran’daki ilk felaket, Cibali’de başlayıp, Zeyrek Camii ve At Pazarı taraflarına kadar büyük mal ve can kaybına sebebiyet verdi. 5 Eylül’deki ikinci büyük yangın ise, Ayazma Kapısı dışında zuhur edip, sur içine sıçrayarak Fatih’ten Avratpazarı’na ve Vefa, Şehzâdebaşı, Aksaray üzerinden Cerrahpaşa’ya doğru iki kol hâlinde yayılmıştır. Yangında 18 cami, 19 mescid, 17 mektep, 10 medrese ve tekke, 11 hamam, 12 fırın, 2.547 ev, yeniçeri kışlası, 1.146 dükkân, 22 değirmen, 3 yağhane ve 3 han ağır hasar gördü. 17 Eylül 1693’te yine Ayazma Kapısı civarından yükselen alevler, hızla Süleymaniye taraflarına sirayet etti ve bu muhitte ciddi zararlara sebebiyet verdi. Ocak 1695’te Bedesten civarında başlayan yangın fazla büyümeden kontrol altına alındı.

II. Ahmed, 1695’te ölünce yerine yeğeni II. Mustafa geçti. Bu yeni bir dönemin başlangıcıydı. II. Mustafa, Edirne’de 2 Haziran 1664’te dünyaya gelmişti

II. Mustafa’nın tahta çıkışının üçüncü gününde 

Sakız’ın 21 Şubat 1695’te Venedik’ten geri alınması, Kırım hanzâdelerinden Şehbaz Giray’ın Lehistan topraklarında önemli başarılara imza atması Avusturya seferi öncesi moralleri yükseltti ve padişahın seferi için uğurlu birer işaret olarak algılandılar.

20 Mart 1695’te tuğ-ı hümâyûn, gelenek olduğu üzere vezirler ile ulemanın katılımıyla, Edirne Sarayı’nın kapısına dikilip kurbanlar kesildi. Daha sonra padişahla beraber Arz Odası’na geçildi, burada dua edildikten ve devlet adamları ile konuşulduktan sonra tuğ töreni sona erdi.

21 Nisan 1695’te Belgrad muhafazasına tayin olunan Süleyman Ağa, komutası altındaki 1.613 yeniçeriyle törenle yola çıktı. Ancak Mustafa Paşa Köprüsü’ne geldiklerinde yeniçeriler kendilerine cülûs bahşişi olarak tahsis edilen para verilmedikçe bir adım daha ileri gitmeyeceklerini söyleyip isyan ettiler.

Yeniçerilerin bu isyanının arkasında padişahın bizzat sefere çıkmasını istemeyen, başta Veziriazam Ali Paşa’nın geldiği iddia ediliyordu.

Elmas Mehmed Paşa’yı tayin etti.

Otağ-ı hümâyûnun kurulması sefer vaktinin yaklaştığının bir işaretiydi.

Süleyman Paşa tekrar İlbasan Sancağı yöneticiliğine getirildi.

Tımış Nehri kıyılarında karşılaştı.

Muharebeyi kazanan Osmanlı ordusu, Lugoş ve Şebeş kalelerini ele geçirdi. II. Mustafa, ilk seferinden ceddi Kanunî gibi muzaffer olarak İstanbul’a döndü.

21 Nisan 1696’da İstanbul’dan ikinci seferi için hareket etti. Belgrad’a gelindiğinde Osmanlılar’ın “Nalkıran” dedikleri Saksonya Elektörü II. Frederik August’un komutasındaki Avusturya ordusunun Tımışvar’ı kuşattığı haberi geldi. Ağustos’un başlarında II. Mustafa’nın Belgrad önlerine geldiği haberini alan Frederik August dokuz gündür sürdürdüğü kuşatmayı kaldırarak, Osmanlılar’ı karşılamak için Bega boylarına geldi. 26 Ağustos’ta Ulaş mevkiinde akşama kadar süren muharebe sonucunda Osmanlılar ikinci defa düşmanı mağlup ettiler.

1697 Nisan’ında Edirne Sarayı’nda Arz Odası’nın önüne tuğlar dikildi. II. Mustafa’nın komutası altında 100 binin üzerindeki Osmanlı ordusu Macaristan seferine çıktı.

Prens Eugen cüretkâr davranarak savaşı kazanmış ama tedbiri yine de elden bırakmamıştı.