OSMANLI TARİHİ (1566-1789) - Deneme Sınavı - 8

Bürokrat kökenli olan Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa, 1718’deki Pasarofça Antlaşması’ndan sonra yaklaşık 35 yıldır süren savaş dönemine son verdi. Barış, eğlence ve yenileşme dönemini başlattı. Böylece 1683’ten bu yana süre gelen savaş ve karışıklıklar bitip, 1730 yılına kadar sürecek olan 12 yıllık Lale Devri başladı.

Lale Devri denilince akla bu dönemin eğlenceleri gelir. Bu eğlence hayatında Sadrazam İbrahim Paşa’nın önemli bir rolü vardır. Sadrazam, Kâğıthâne’de padişahın eğlenmesi için “Sadâbâd” adı verilen yeni bir saray inşa ettirdi. Bu sarayda Fransa Kralı’nın sarayı ve yaşantısı örnek alındı. Devlet ileri gelenleri de bu konuda padişahı taklit ettiler. Boğaziçi ve Haliç’in etrafındaki topraklar devlet ricali tarafından paylaşıldı.

Eğlence hayatı ile birlikte şiir de iyice ön plana çıktı. Divân edebiyatının önemli isimlerinden Nedim bu dönemde parladı. Şairler şiirlerinde daha çok Türkçe kelime kullanırken, tabiatı ve aşkı övdüler. Günlük hayatta Batı tarzı mobilya kullanılmaya başlanıldı. Geleneksel Osmanlı divanlarının yerini, iskemle ve koltuklar aldı. Bir zamanlar Osmanlı elçileri bu iskemlelerde bağdaş kurup oturduklarından dolayı yere yuvarlanmışlardı. Saray duvarları resimlerle süslendi. Devlet adamlarının portreleri yaptırıldı. III. Ahmed, bahçeyi ve çiçeği seven bir padişah olduğu için “Şükûfecilik” denen çiçekçilik bu dönemde gelişmişti. Lale Devri’nde süslü bahçeler de ön plana çıktı.

Lale Devri’nde İstanbul baştanbaşa imar edildi. Uzun süredir bakımsız kalmış devlet binaları, camiler, medreseler, çeşmeler onarıldı. Yeni saraylar, çeşmeler ve suyolları yapıldı.Tercüme heyetleri kurularak, çeşitli dillerden eserler Türkçe’ye çevrildi.Kitapların yangından kurtulması için yeni kütüphaneler kuruldu ve buralara önemli miktarlarda kitap toplandı. İtfaiye teşkilatı olan tulumbacılar yeni bir tarzda örgütlendi. Matbaa kuruldu, Avrupa’ya elçiler gönderilerek, burası tanınmaya çalışıldı. Başta çini olmak üzere, çeşitli imalathaneler kuruldu veya yeniden dizayn edildi.İstanbul, Osmanlı döneminde birçok defa büyük yangınlara maruz kalmıştı. Lale Devri’nde ilk defa düzenli bir itfaiye teşkilatı olan Tulumbacı Ocağı kuruldu.

Lale Devri’nin en önemli özelliği Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk defa yüzünü Batı’ya dönmesidir. Daha önce yapılan ıslahat faaliyetlerinde Osmanlı’nın geçmişi örnek alınırken, bu dönemden sonra yavaş yavaş Avrupa örnek alınmaya başlandı.

İbrahim Müteferrika’nın bastığı kitaplar, tarih, coğrafya, dil gibi konularla, askerlik sahasındadır.

Nadir Şah, Osmanlılar’a karşı üstünlük sağladıktan sonra yapılan barış görüşmelerinde
toprak taleplerinin yanısıra, değişik bazı isteklerde de bulunmuştu. Bu istekler şunlardı:
1. İran hacıları için bir emir-i hac tayin edilmesi.
2. Caferiliğin beşinci mezhep olarak kabulü ve Kâbe’de mezheplerine bir rükün tahsisi.
3. Osmanlılar’ın İsfahan’da, İranlılar’ın İstanbul’da bir şehbender bulundurması.

İran hacılarına İran kökenli bir emir-i hac tayini ve şehbender bulundurulması maddelerinde anlaşılmıştı. Ancak Osmanlı uleması Caferiliğin beşinci mezhep olarak tanınmasını kabul etmemişti.

Türk batılılaşmasının başlangıcı olarak görülen “Lale Devri”, kanlı bir isyanla kapandı.
28 Eylül 1730 Perşembe günü, sözde, şeriatın gereğini yerine getirmek için başlatılan isyanı tetikleyen farklı sebepler vardı. Malî durumun bozulması, vergi yükünün artması, üst düzey devlet adamları arasındaki güç mücadeleleri, İran savaşlarındaki olumsuz gelişmeler bunların başlıcalarıydı. Özellikle İran seferi için büyük hazırlıklar yapılmasına rağmen III. Ahmed ile sadrazamın sefere gitmek istememeleri ve halk arasında seferin iptal edildiği dedikodusunun yayılması isyanı tetikleyen gelişmelerdi. Çünkü sefer için esnaf ve asker ağır malî yüklerin altına girmişlerdi.Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa’nın aşırı güçlenmesi ve rakiplerinin çoğunu baskı altında tutması da Patrona ayaklanmasının en önemli sebeplerindendi.

18. yüzyıl ıslahatlarının en önemli özelliklerinden biri devamlılığının olmamasıdır.

1736-1739 Savaşı’nın başından beri aktif rol oynayan Fransa’nın İstanbul’daki elçisi Marquis de Villeneuve, bu sayede Fransa’nın daha önce aldığı kapitülasyonları genişleten bir antlaşmanın (30 Mayıs 1740) imzalanmasını sağladı.

Bürokrat kökenli olan Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa, 1718’deki Pasarofça Antlaşması’ndan sonra yaklaşık 35 yıldır süren savaş dönemine son verdi. Barış, eğlence ve yenileşme dönemini başlattı. Böylece 1683’ten bu yana süre gelen savaş ve karışıklıklar bitip, 1730 yılına kadar sürecek olan 12 yıllık Lale Devri başladı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Osmanlı elçilerinin elçilik görevleri ve bu sırada gittikleri yerlerdeki izlenimlerini ihtiva eden eserlere Sefaretname adı verilir. Doğru cevap B şıkkıdır.

İbrahim Müteferrika ve Yirmisekiz Çelebizâde Mehmed Said Efendi tarafından Müteferrika’nın Fatih’te Yavuz Sultan Selim semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının ilk aylarında tamamlanan ve Vankulu Lugatı adıyla bilinen “Sıhahü’l-Cevheri”nin tercümesidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hem Ruslar, hem de Osmanlıların aynı zamanda İran’ın çeşitli bölgelerini ele geçirmesi sonucu iki devlet arasında çatışma ihtimali belirince çeşitli görüşmeler yapıldı ve sonunda antlaşma imzalandı. 24 Haziran 1724’te imzalanan İran Mukasemesi’ne göre Osmanlı İmparatorluğu, Gürcistan, Şirvan ve Azerbaycan’ı, Rusya ise Gilan, Mazendaran ve Esterebad’ı alıyordu. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa’nın aşırı güçlenmesi ve rakiplerinin çoğunu baskı altında tutması Patrona ayaklanmasının en önemli sebeplerindendi. Doğru cevap D şıkkıdır.

I. Mahmud, ilk fırsatta fesadın kaynağı olan ve iktidarını gölgeleyen asileri ortadan kaldırmak için kolları sıvadı. Devlet ileri gelenlerinin katıldığı toplantılarda Patrona ve adamlarını ortadan kaldırmak için özel bir ekip oluşturuldu. Doğru cevap A şıkkıdır.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın girişimleriyle 1736’da topçu askerlerinin eğitimi için Kara Mühendishanesi (Hendesehane) kuruldu. Doğru cevap C şıkkıdır.

İmparatorluğun kendi geçmişini, özellikle de Kanunî dönemindeki günleri örnek alan 17. yüzyıl ıslahatlarıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Avusturya’nın girişimleriyle 1737 Nisan’ında Ukrayna’da küçük ve tarafsız bir Polonya kasabası olan Nemirov’da barış görüşmelerinin yapılması kararlaştırılmıştı. Bu görüşmeler Nemirov Kongresi adı altında yapıldı. Doğru cevap B şıkkıdır.

Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya ile 18 Eylül 1739’da Belgrad Antlaşması’nı imzaladı. Doğru cevap B şıkkıdır.