OSMANLI TARİHİ (1566-1789) - Deneme Sınavı - 12

16 yıl süren savaşların sonunda imzalanan Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları ile 300 bin kilometrekareden fazla toprak kaybedilmişti. Bu toprakların kaybedilmesi imparatorluğu prestij kaybına uğratıp, devlet gururunu incitmiş, buralardan elde edilen gelirlerin de kaybedilmesine sebep olmuştu. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’na vergi ve asker veren devletler de (Erdel, Lehistan) bu yükümlülüklerinden kurtul muşlardı. Osmanlılar Karlofça’dan sonra bütün politikalarını bu mağlubiyetin rövanşını alıp, eski topraklarına tekrar sahip olmaya göre ayarladılar.

Osmanlı devlet adamları Karlofça ile uğrayacakları ağır toprak kayıplarına halkın ve askerin göstereceği tepkileri azaltmak için, barış antlaşmasının karşı tarafın bir diktesi olarak değil de, Osmanlı menfaatlerinin elden geldiğince korunduğu müzakereler sonucu imzalandığını göstermeye çalışmışlar; bu yüzden de en ufak toprak kazanımları için bile oldukça çaba sarf etmişlerdi. Karlofça Antlaşması’na karşı, savaşın getirdiği yıpranmışlıktan dolayı halkta ve askerde başlangıçta bir tepki oluşmadı. Ancak birkaç yıl sonra 1703’te meydana gelen Edirne Vak’ası’nın sebepleri arasında Karlofça Antlaşması’na tepkinin de bulunduğu ileri sürülür.

Asiler, II. Mustafa’nın yerine kimin geleceğine dair görüşmek üzere Orta Camii’nde bir araya geldiler. Burada iki şehzâdenin ismi öne çıktı. İlk olarak Şehzâde İbrahim’in tahta çıkartılması dillendirildi. Bunu isteyenlerin gerekçesi ise Şehzâde İbrahim’in İstanbul’da Eski Saray’da bulunması, II. Mustafa’nın kardeşi olmaması ve yaşça küçük olduğu için sözlerinin dinleneceğiydi. Başka bir grup ise II. Mustafa’nın kardeşi ve ondan sonra hanedanın yaşça en büyük şehzâdesi olan Şehzâde Ahmed’in tahta çıkartılmasını istiyordu. Bu grup da gerekçe olarak Şehzâde Ahmed’in yaşça en büyük şehzâde olması hasebiyle tahta geçme sırasının onda olduğunu ileri sürüyordu. Ancak Şehzâde Ahmed, Edirne’de bulunduğundan akıbeti konusunda bazı tereddütler vardı. Kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla asiler, Silivri’ye gelene kadar Şehzâde İbrahim taraftarlarının görüşlerinin daha ağır basmasına rağmen, kimin tahta çıkarılacağı konusunda kesin bir sonuca varama-mışlardı. Silivri’ye varıldığında tekrar bir meşveret yapıldı ve ancak burada yapılan toplantıda Şehzâde Ahmed’in tahta çıkarılması yönünde kesin karar alınabildi.

Asiler, II. Mustafa’nın yerine kimin geleceğine dair görüşmek üzere Orta Camii’nde bir araya geldiler. Burada iki şehzâdenin ismi öne çıktı. İlk olarak Şehzâde İbrahim’in tahta çıkartılması dillendirildi. Bunu isteyenlerin gerekçesi ise Şehzâde İbrahim’in İstanbul’da Eski Saray’da bulunması, II. Mustafa’nın kardeşi olmaması ve yaşça küçük olduğu için sözlerinin dinleneceğiydi.

İsveç kralı, Lehistan savaşlarını kazanan ordusuyla 1707’de Rusya’nın işgaline girişti. Petro, modernleştirdiği ordusuna rağmen bir meydan savaşına girmeyerek geri çekildi. Geri çekilirken de her tarafı yaktırıp, yıktırdı. Holovcin’de meydana gelen muharebeyi İsveç kazandı, ancak yiyecek sıkıntısından dolayı İsveç ordusu Moskova’ya doğru yürüyüşünden vazgeçerek, Ukrayna’ya yöneldi. Burada da manzara aynı idi, Petro’nun emriyle her taraf yakılıp, yıkılmıştı. Demirbaş Şarl, asker, top ve barut sıkıntısına rağmen sefere devam etti fakat bu sefer de Rusya’nın en büyük silahıyla karşılaştı: Bu, ileriki asırlarda Napolyon ve Hitler ordularını da mağlup edecek “Mareşal Kış”tı. İsveç ve Rusya, Poltava’da karşılaştıklarında, Çar Petro ve General Aleksandr Daniloviç Menşikov komutasındaki Rus ordusu 50 bin, İsveç ordusu ise 17 bin kişiydi. Osmanlılardan yardım geleceğine hemen hemen kesin gözüyle bakan Şarl, muharebeden birkaç gün önce topuğundan yaralandığı için savaşı iyi yönetemeyerek, 8 Temmuz 1709’da Poltava Muharebesi’nde Ruslar karşısında ağır bir yenilgi aldı.

Rusların barış çağrısı Baltacı Mehmed Paşa tarafından kabul edilmiştir. 23 Temmuz 1711’de imzalanan Prut Antlaşması, aslında Osmanlılar açısından çok da kötü değildi. Antlaşmaya göre Azak Kalesi Ruslardan geri alınacak, Osmanlı sınırındaki Rus kaleleri yıkılacak, Rusya Lehistan’a müdahale etmeyecek, İsveç kralının ülkesine dönmesine müsaade edilecek ve Rusya eskiden olduğu gibi Kırım Hanlığına vergi verecekti.

Venedik’e savaş açılmasını isteyenlerin başını çeken, Silahdar Damad Ali Paşa, 26 Ağustos 1713’te sadrazamlığa tayin edildi. Venedik, Katolik olduğu için Mora’da baskı uygulamış ve bu yüzden de Ortodoks Rumlar rahatsız olmuşlardı. Osmanlı dönemindeki dini hürriyetlerine kavuşmak için Venedik işgalinden kurtulmak istiyorlardı. Osmanlı İmparatorluğu’nda tercümanlık işlerini yürüten, ayrıca Eflak ve Boğdan voyvodalıklarına getirilen Fenerli Rumlar, Osmanlı yönetimini Mora’yı geri almaya teşvik ediyorlardı. Osmanlılar, Mora’yı geri almak için fırsat kollarken, Venedik, imparatorluk topraklarından Karadağ’da isyan çıkarttı. Kendilerine sığınan asileri himaye etti. Osmanlı gemilerine de saldırılarda bulunulunca, Karlofça Antlaşması hükümlerini ihlal ettiği gerekçesiyle 8 Aralık 1714’te Venedik’e savaş açıldı.

Petervaradin Kalesi’ni fethetmek isteyen Ali Paşa, saldırı için hazırlık yapmadan, Avusturya ordusunun yakınlarına karargâh kurdu. Prens Eugene, Osmanlı ordusunun muharebe için hazırlık yapmasına fırsat vermedi. Harp meclisini bile toplamadan, hemen saldırıya geçmeye karar verdi. Osmanlı kuvvetleri, başlangıçta Avusturya piyadelerini geri püskürttüler. Yeniçeriler düşmanın sol kanadını çökertti. Fakat Prens Eugene’nin hemen pes etmeye niyeti yoktu. Derhal ordusunun sol kanadına takviyede bulunarak olası bir bozgunu önledi ve Osmanlı ordusunun sağ kanadına yüklendi. Osmanlı ordusunun sağ kanadının geri çekilmeye başlaması üzerine Prens Eugene genel taarruz emri verdi. Bu kanattaki komutanların şehit olması üzerine, sağ kolda başlayan bozgun yavaş yavaş ordunun diğer taraflarına da sirayet etti. Düşman süvarilerinin saldırısına dayanamayan Osmanlı ordusunun dağılmakta olduğunu gören Ali Paşa, bozgunu önlemek için yanındaki adamlarıyla düşmana saldırdı. Ancak düşman tarafından gelen bir kurşun sadrazamın tam alnına isabet etti ve Ali Paşa’yı yere yıktı. Savaşta tarif edilemez derecede gaddarlıklar yaşanmıştı. Eugene’in subaylarından biri, daha sonra şöyle yazacaktı: “Adamlarımız fazla kana susadıkları ve herkesi öldürdükleri için ancak 20 esir alabildik”. Petervaradin Muharebesi’nin sonunda, Osmanlı karargâhı da Avusturyalıların eline geçti. Karargâhta ele geçenleri taşımak için 300 araba tam üç gün boyunca çalıştı.

Prens Eugene, iki ateş arasında kalmış olmasına rağmen, imkânsız denecek bir muharebeyi kazanmıştı. Muharebenin hemen ardından Belgrad kuşatmasına bıraktığı yerden devam etti. Prens Eugene’in başarısı Belgrad’ı da umutsuzluğa sevk etmişti. Bu yüzden altı aylık erzakı olmasına rağmen, Belgrad bir hafta sonra teslim oldu. Sadrazam Halil Paşa, Prens Eugene’in ordusunu açlık ve top ateşiyle dize getire-bileceğini düşünüyordu. 16 Ağustos sabahı sisler arasından Avusturya ordusunun saldırması sadrazam için tam bir sürpriz oldu. Üç saatlik bir muharebeden sonra Osmanlı ordusu dağılarak, Niş’e kaçtı. Osmanlı karargâhı yine Avusturyalıların eline geçmişti ama bu defa ordunun malzemelerinin çoğu nehrin aşağısındaki gemilerde bırakıldığı için düşmanın eline geçen ganimet azdı.

Avusturya, savaştaki ana hedeflerine ulaşmıştı: Karlofça Barışı kurtarılmış ve işgal edilen Tımışvar ile Belgrad, artık Avusturya’nın yeni savunma mevkileri olmuştu. Dört hafta süren müzakerelerden sonra, 21 Temmuz 1718’de barış imzalandı. Tımışvar dâhil olmak üzere, Banat, Belgrad ve Sırbistan’ın büyük bir kısmı Avusturya’ya bırakıldı. Buna karşılık Venedik’ten Mora alındı. Ayrıca Pasarofça Antlaşması’yla Avusturyalı tüccarlar Osmanlı İmparatorluğu’nda ticaret yapmak için bazı imtiyazlar kazandılar. Fakat ticarette Avusturya’nın umduğunun tam tersi oldu. Antlaşma hükümlerinden faydalanan Osmanlı tüccarları Avusturya ticaretinde oldukça etkin bir hâle geldiler.

1698 yılının sonuna doğru nihayet Osmanlılar ile Avusturyalılar, Venedikliler, Lehler ve Ruslar arasında barış görüşmeleri başladı. Doğru cevap D'dir.

Avusturya karşısında 1683-1699 yılları arasında yaptığı 15 meydan muharebesinin 12’sinde mağlup oldu.

103

Bu antlaşmayla Avusturya, Tımışvar hariç bütün Macaristan ve Erdel’i aldı. Lehistan, Podolya ve Ukrayna’nın Osmanlı hakimiyetinde olan bölgelerini alırken, bunun karşılığında işgali altında olan Boğdan’ı boşalttı. Ayrıca Osmanlılar, Kırım Tatarları’nın Lehistan’a saldırmayacaklarına dair garanti verdiler. Venedik ise Mora’yı, Adriyatik Denizi’ndeki birkaç ada ile sahil şeridinden bazı yerleri aldı. Doğru cevap C'dir.

Cizvitler, kiliselerine ve ailelerine sızdıkları Ermeniler arasında öğretilerini yaymada diğer Hristiyan gruplara nazaran şaşırtıcı bir başarı elde etmişlerdi. Fakir Ermeniler’e, kiliselerine ödemek zorunda oldukları ağır vergilerden kurtulmanın en iyi yolunun Katolikliğe geçmeleri olduğu telkin edildi. Doğru cevap A'dır.

Amcazâde Hüseyin Paşa, Viyana bozgunundan sonra Köprülü ailesinden olduğu için bir ara hapsedildiyse de, daha sonra çeşitli valiliklerde bulunup, 1697’de sadrazamlığa getirildi. 1702’de padişahın hocası ve devrin şeyhülislâmı Feyzullah Efendi ile olan anlaşmazlığı yüzünden, istifayla son bulan beş yıllık sadrazamlık döneminde önemli icraatları oldu. Viyana bozgunundan sonra 16 yıl süren harpleri Karlofça Antlaşması’yla bitirip, devletin toparlanması için çalışmalara başladı. Doğru cevap E'dir.

300.000 km kareden fazla bir toprak parçası yitirilmiştir.

30 aylık maaş alacakları olduğu için

Sultan II. Mustafa Han- 1703

Mareşal Kış