OSMANLI TARİHİ (1300-1566)

Kastilya Kraliçesi annesi dolayısıyla Avrupa’nın önde gelen hanedan ailelerinin üyesi olan Karl, 1516’da anne tarafından dedesi II. Fernando’nun ölümü üzerine annesi ile birlikte İspanya hükümdarı ilan edilmişti. 1519’da ise bu kez baba tarafından dedesi I. Maximilian’ın ölümüyle boşalan Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu tacına talip oldu. Alman elektör prenslerin oylarıyla imparatoru belirleyeceği seçimlerde diğer aday Fransa kralı I. François’ydı. Bu sırada bütün Avrupa’da bir Osmanlı istilasıyla karşı karşıya kalmaktan endişe duyulduğu için her ikisi de Türklere karşı bir haçlı seferine çıkacakları vaadinde bulunmuşlardı. İmparator seçiminin sonuçlanmasından sonra V. Karl ve I. François’nın hedefleri zengin fakat parçalanmış İtalya’yı ele geçirmek oldu. Her iki hükümdarın haçlı seferi planları ise rafa kaldırıldı.

Protestanlık: Katolik ve Ortodoksluk gibi Hıristiyanlığın büyük bir mezhebi. XVI. yüzyılda Martin Luther’in öncülüğünde Papa’nın otoritesi ve Katolik kilisesine karşı girişilen mücadele sonucunda yeni bir mezhep olarak kabul edilmiştir. Protestanlık mezhebi de Osmanlılar tarafından Katolik İmparator V. Karl’a karşı himaye edilmiştir. Bu destek olmasaydı Protestanlığın V. Karl’ın ezici gücü karşısında hayat şansı bulması çok mümkün değildi.

1566’da sefere çıkmaya zorlayan sebepler, bir önceki sene yaşanılan Malta bozgununa karadan bir cevap vermek yanında tebaasına iktidar ve gücü hâlâ eskisi gibi elinde bulundurduğunu göstermek arzusuydu. Oğulları arasındaki mücadelenin kötü izleri, Malta bozgunu ile birleşince sufî çevrelerin de tesir ettiği muhalif düşünceler önemli ölçüde imajını zedelemişti. Bu durum sadece padişahın şahsını değil doğrudan hanedanın kendisini hedef alacak boyutlara ulaşabilirdi. 1566’da İstanbul’a gelen Habsburg elçisi Krupa’nın iadesini isteyip vergi borcunu da ödemiş, Osmanlıların Tokaj’ın terk edilmesi yönündeki isteklerine olumlu bir cevap vermemişti. Bu gelişmeler yeni seferin siyasî ve görünür sebeplerini oluşturdu.

Şah’ın kardeşi Elkas Mirza, aralarındaki anlaşmazlık üzerine Osmanlılara sığınıp yeni bir sefer için İran’da müsait bir ortam bulunduğuna Osmanlıları ikna edince Safevîler üzerine ikinci defa savaş açılmasına yol açtı. Aslında daha ziyade Şah Tahmasb’ın Şirvan’ı sıkıştırması, Sünni halkın müracaatları, Özbeklerin yardım istekleri ve yarım kalan İran meselesini tamamen ortadan kaldırmak düşüncesinin bunda etkili olduğu ifade edilebilir. Elkas Mirza’nın tahriki ile bu düşünceler kesinleşti.

Atabegler Yurdu: Ahıska, Şavşat, Çıldır, Artvin, Tortum, Oltu, Tavusker ve Yusufeli’ni kapsayan bölgedir.

1532 Alaman Seferi’nin Viyana’yı doğrudan hedefleyen bir askerî harekât olmaktan çok gözdağı verme ve Macar topraklarındaki hâkimiyeti sağlamlaştırma amacını taşıdığı ifade edilebilir. Öte yandan bu seferde imparatorun hedef alındığının ilan edilmesi büyük bir telaşa ve Alman tarafında önemli gelişmelere yol açmıştı.

1533’te İstanbul’a gelen elçi Cornelius, söz konusu yerlerin terki karşılığında bazı taleplerde bulundu. Bu sırada İran meselesi devletin öncelikli konusu haline geldiği için bir ateşkese rıza gösterildi. Fakat bu anlaşma imparatoru değil kardeşi Arşidük Ferdinand’ı kapsıyordu. Taraflar arasındaki kâğıda geçirilmeyen bu ilk ateşkes anlaşmasına göre Osmanlılar Macaristan üzerindeki haklarından vazgeçmemişler, bununla birlikte büyük bir iltifat göstererek Ferdinand’ı Macar Krallığı’nın bir parçasının hükümdarı olarak tanımışlardı.

Osmanlı himayesindeki Zapolya ise kendisini ortadan kaldırmaya kararlı olan Ferdinand ile gizli bir anlaşma yapmıştı. Buna göre Ferdinand, Zapolya’yı Macar kralı olarak tanıyor fakat onun vefat etmesi durumunda Macar tahtı üzerindeki hükümranlığını kabul ettiriyordu. İstanbul’daki elçi Hieronymus Laski bu anlaşmanın içeriğinden Osmanlıları haberdar etti. Oğlunun doğumundan birkaç gün sonra Zapolya’nın 20 Temmuz 1540’da ani ölümü Macar tahtıyla ilgili veraset meselesini yeniden gündeme getirdi. Ferdinand anlaşma şartlarını öne sürerek bütün Macaristan’ı ilhak etmek için harekete geçti. Bunun sonucunda İstabur seferi başlamıştır.

Mecliste imparator tarafından tanınan Protestan prensler Osmanlılara karşı yardım sözü vermişlerdi. Regensburg Reichstag’ında ilan edilen belgede Macaristan ile ilgili tanımlamalar dikkat çekicidir: kraliyet koltuğunun kilidi, ocak yeri, Alman milletinin dış suru. Macaristan’ın Türklerin elinden geri alınması gerektiği ifade edilmişti.

Belgrad üzerine yürüyen Osmanlı kuvvetleri önce 7 Temmuz 1521’de Böğürdelen’i aldılar. Bu Kanunî Sultan Süleyman’ın ilk fethettiği kaleydi. Daha sonra Sirem bölgesine ilerlenerek buradaki kaleler ele geçirildi. Ağustos sonunda ise stratejik bir kilit noktası olan Belgrad Kalesi teslim alındı. Bu suretle Osmanlılara Orta Avrupa yolu açılmış oluyordu.

I. François'in annesi oğlunun Pavia'da İngilizler ile hareket eden Alman ordusuna esir düşmesi üzerine Sultan Süleyman'dan bir mektupla yardım istemiştir.

Osmanlıların Batı'ya karşı faaaliyetleri sırasında Anadolu'yu tehdit edecek gelişmeler yaşanmakta Safevîlerin dini propagandaları Türkmen boyları üzerinde etkili olmaktaydı. Bazı Türkmenlerin benimsedikleri kabilevî heterodoks İslam anlayışı şiî motifler olan Hz. Ali ve on iki kültleri, Kerbela matemi gibi temel inançlarla karışarak asıl on iki imam doktrininden farklı bir hüviyette Kızılbaşlık/Alevilik haline dönüşmüş, Türkmen toplulukları bu propaganda faaliyetleriyle gözlerini Safevîlere çevirmişlerdi. Böylelikle inanç farklılığı siyasi emellere alet edilmişti.