OSMANLI TARİHİ (1300-1566)

I. Murat sayesinde Osmanlılar balkanlarda pek çok fetihler yapmışlardır. Son olarak 1. Kosova savaşında I. Murat ve Bosna krallığı vasali Lazar arasındaki savaş, kesin bir Osmanlı zaferiyle sonuçlanmıştır. Ancak bu savaşta hem Lazar hem de I. Murat ölmüştür.

Bogomilizm: X.-XV. Asırlarda Balkanlar’da yaygın hale gelen düalist bir Hıristiyan mezheptir. Hıristiyanlık inancı içinde teslisi kabul etmeyip Hz. İsa’yı sadece bir peygamber olarak tanırlar. Bedene bürünme (Allahın oğlu inancı) öğretisine karşı çıkarlar.

Osmanlıda vasallik yani Batı Anadolu Türkmen dünyasını Osmanlı bayrağı altında gevşek sayılabilecek bir konfederasyon halinde tutma ilk kez I. Murat zamanında başlamıştır.

1367'den 1387'ye kadar Osmanlıların en büyük rakibi Karamanoğulları olmuştur. I. Murat'ın kendilerini Konya, Frenk yazısı denilen yerde bozguna uğratması sonucu Karamanoğullarının beylikler üzerindeki iddiaları son bulmuş oldu.

V. İoannes Palaiologos Osmanlılara karşı topladığı haçlı ordusuyla Lapseki'den çıkarma yapmış fakat pusudaki Türk birliklerinin baskını ile yenilerek güçlükle geri çekilebilmişti. Bu bir bakıma Osmanlılara karşı ilk Haçlı seferi özelliği taşıyordu.

Despot: Yunanca efendi anlamına gelir. Roma ve Bizans imparatorluğunda prenslere verilen unvandır.

Osmanlıların Rumeli’de tutunmaları, komşusu olan (mesela Karesi Beyliği) beyliklerin ilhakı ve onların insan gücünü yeni iskân sahalarına aktarma becerileri sayesinde gerçekleştirmiştir. Osmanlı Beyliği’nin Rumeli yakasına geçiş olayını, 1345-1346’da Karesi Beyliği’nin tamamıyla Osmanlı idaresi altına girmesiyle başlatmak mümkündür. Zira, Osmanlılar bu beyliği kendi idareleri ile bütünleştirdiklerinde, Edremit körfezi ve Marmara denizinin güneybatı kıyılarına kadar uzanmış oluyorlardı. Böylece bu yöre Osmanlılar için yeni bir uç bölgesi haline gelmiş bulunuyordu. Osmanlı gücünün bundan sonra bu yeni uç kesimine aktarılması, Anadolu’daki genişleme ve otorite kurmayı hem yavaşlatan hem de kuvvetlendiren bir etki yapmıştır.

Osmanlı Beyliği’nin özellikle Rumeli kesiminde ilk tutunma çabaları 1350’li yıllara rastlar. Özellikle ilk olarak çıktıkları Gelibolu yarımadasında sıkı bir şekilde yerleşmelerinde hem idareleri altında bulunan tecrübeli Karesi denizci beylerinin, hem de o sıralarda Bizans imparatorluğunun içinde bulunduğu karışıklıkların önemli payı vardır. Özellikle Bizans tahtına geçmeye çalışan İoannes Kantakuzenos’un imparatorluğu elde etme yolunda Orhan Bey ile sıkı ilişki içine girmesi siyasi ve askeri açıdan Osmanlılar için iyi bir fırsat oldu.

Osmanlı kuvvetleri Gelibolu yarımadasına ve Trakya’ya 1349’da ve 1352’de o sırada ortak imparator olarak tanınan Kantakuzenos’a (VI. İoannes Kantakuzenos) yardım amacıyla geçeceklerdi.

Osmanlıların Avrupa yakasına ikinci geçişleri ise 1352 yılına denk düşer. Bu ise Osmanlıların Galata’daki Cenovalılar (Cenevizliler) ile müttefik olarak hareket etmiş olmalarıyla bağlantılı bir dizi gelişmeyle doğrudan ilgilidir.

Orhan Bey Bizans imparatoru ile bir taraftan ilişkilerini sürdürürken, aynı zamanda Cenevizliler ile de iyi ilişkiler kurmuştu. Orhan Bey 1351 Kasım ayında Ceneviz donanma amiraline bir elçi yollamış, savaşan taraflar hakkında bilgi teatisinde bulunmuştu. Hatta bizzat Üsküdar’a gelip Galata’yı savunmak üzere 1000 kadar okçuyu buraya yollamıştı. Bunun sebebi daha çok Cenevizliler’in deniz gücünden istifade etmekti. Zira Osmanlılar birliklerini Avrupa yakasına geçirmek için Ceneviz gemilerini kiralıyorlardı.

Bu arada harekete geçen Haçlı donanması, Osmanlıların Avrupa yakasına geçiş iskeleleri olan Lapseki’ye bir çıkarma yapmış, fakat pusudaki Türk birliklerinin baskını ile yenilerek güçlükle geri çekilebilmişti. Bu bir bakıma Osmanlılara karşı ilk Haçlı seferi özelliği taşıyordu. Orhan Bey’in Rumeli yakasında yeniden başlatacağı askeri harekatı da bu olay tetiklemiştir.

Edirne’nin ne zaman ve nasıl ele geçirildiği ise tartışmalıdır. Osmanlı kaynaklarından çıkarılan bilgiler, Orhan Bey’in sağlığında oğlu Murad’ın ve Lala Şahin’in sistemli bir askeri harekat sonrası 1361 yılı içinde Meriç nehrinin taşkın olarak aktığı bir mevsimde Osmanlılara teslim edildiği şeklindedir. Bu tarihi bilgi genellikle kabul görmüşse de bir mersiyeden hareketle fethin 1366’dan sonra 1369’da gerçekleştiği üzerinde de durulmuştur.

Trakya’daki fetihlerle birlikte Osmanlılar yeni ele geçirilen yerlere Anadolu’dan nüfus nakilleri yapmaya başladılar. Türklerin Rumeli yakasına geçişleri ve yerleşmeleri son derece sistemli bir şekilde cereyan etti. Anadolu’dan gelen Hacı İlbeyi, Evrenosoğulları, Mihaloğulları gibi uç beyleri sınır kesimlerinde faaliyet gösterdiler, yeni uç bölgeleri geliştikçe, zapt edilen yeni topraklardan sağlanacak imkânlar Anadolu’daki Türkmenleri ve yerleşik grupları buraya çekmeye başladı. Osmanlı idaresi de bu göçleri destekledi, bazen zorunlu bazen gönüllü sürgünler yapıp buradaki insan gücü açığını kapatmaya çalıştı.

Haraç: İslam hukukuna göre Müslüman topraklarda yaşayan gayri Müslim topluluklarından alınan şahsi bir vergidir. Cizye olarak da bilinir ve varlık derecesine göre üç seviyede alınır (a’lâ/yüksek, evsat/orta ve edna/düşük).

Timar Sistemi: Askeri hizmet karşılığı bazı toprakların vergi gelirlerinin tahsis edildiği sistem. Bu sistemde devlet sipahi denilen atlı askerlerin maaşlarını, bulundukları bölgedeki halkın vergi gelirlerini onlara ayırarak karşılamış oluyordu.