OSMANLI TARİHİ (1300-1566) - Deneme Sınavı - 2

Osmanlıların Batı'ya karşı faaaliyetleri sırasında Anadolu'yu tehdit edecek gelişmeler yaşanmakta Safevîlerin dini propagandaları Türkmen boyları üzerinde etkili olmaktaydı. Bazı Türkmenlerin benimsedikleri kabilevî heterodoks İslam anlayışı şiî motifler olan Hz. Ali ve on iki kültleri, Kerbela matemi gibi temel inançlarla karışarak asıl on iki imam doktrininden farklı bir hüviyette Kızılbaşlık/Alevilik haline dönüşmüş, Türkmen toplulukları bu propaganda faaliyetleriyle gözlerini Safevîlere çevirmişlerdi. Böylelikle inanç farklılığı siyasi emellere alet edilmişti.

Bayezid dönemi bir önceki döneme kıyasla, gazanın durduğu bir dönem olarak göze çarpar. Bu dönemde Modon, Koron, İnebahtı, Navarin ve Draç topraklara katılmıştır.

II. Bayezid’in hayatta olan dört oğlu vardı. Oğullarından en büyük olanı şehzade Ahmed Amasya’da, şehzade Korkut Manisa’da, Şehinşah Konya’da ve Selim Trabzon’da sancak beyi olarak bulunmaktaydı. Yeniçeriler Selim’e biat edince, devlet erkânının da tavsiyeleri ile II. Bayezid tahttan oğlu Selim lehine çekilmiştir.

Mısır Beylerbeyi tayin edilen Süleyman Paşa, Gucerat ve Kaliküt’teki Müslümanlara yardım etmek, Portekizlileri buralardan kovarak eski ticaret yollarını canlandırmak maksadıyla 22 Haziran 1538’te 70 parçadan fazla gemiden oluşan bir donanmayla Kızıldeniz’e açıldı. Böylece İslam’ın kutsal yerleri üzerindeki tehdit de ortadan kaldırılacaktı. Kızıldeniz çıkığında stratejik konumdaki Aden’i ele geçiren Süleyman Paşa, 19 gün sonra Hindistan sahillerine ulaşıp Gogala ve Kat kalelerini aldı. Portekizlilerin gayet müstahkem bir üs haline getirdikleri Diu ise bütün çabalara rağmen zapt edilemedi. Bu geniş çaplı sefer hedeflendiği gibi Portekizlileri bölgeden uzaklaştıramamıştı. Bununla birlikte daha sonraki yıllarda rahat hareket etmelerinin önüne geçmek için sürekli Portekizlileri taciz edici faaliyetlere girişildi. Özellikle Kızıldeniz’in giriş ve çıkış noktalarındaki Aden ve Zebid’in ele geçirilmiş olması güney ticaretinin kontrolünü sağlayabilirdi.

Osmanlının en büyük idari organı Divan-ı Hümayun idi.

Bayezid’in damatları Hersekzade Ahmed Paşa ve Anadolu beylerbeyi Sinan Paşa, yeniçeri ağaları Kasım ve Rüstem ağalar ile İshak Paşa Karamani Mehmed Paşa aleyhine yeniçerileri tahrik ettiler. Bu gelişme üzerine yeniçeriler ayaklanarak İstanbul’da ortamı Bayezid’in lehine çevirdiler. Bayezid’in sultan olması için nümayiş yapan yeniçeriler Karamani Mehmed Paşa’nın evini basıp onu katlettiler.

Cülus bahşişi: Tahta çıkan yeni hükümdar tarafından askerlerle memurlara verilen paralar için kullanılan bir tabirdir.

II. Bayezid’in saltanatının başlangıcında karşı karşıya kaldığı en önemli olay Cem Sultan’ın tahtı ele geçirme teşebbüsleridir. Bayezid kardeşinin Bursa’ya geçme ihtimaline karşı, Saruhan sancakbeyi olan oğlu Abdullah’a haber yollamış ve Bursa’ya gidip orada beklemesini istemişti. Ayrıca o tarihte Avlonya’da bulunan ve Otranto’daki kuvvetlerine yardım yollamaya çalışan Gedik Ahmed Paşa’yı geri çağırdı.

II. Mehmed zamanında Eflak (Bugünkü Romanya) ve Boğdan’da Osmanlı idaresi tesis edilmiş ve Eflak gibi Boğdan da Osmanlı haraçgüzarı olmuştu. Fakat Boğdan voyvodası Ştefan cel Mare, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan istifade ile Eflak sınırını aşarak 8 Temmuz 1481’de Bükreş’e girmiş, daha sonra da Tuna’yı geçmek suretiyle Osmanlı topraklarına tecavüz etmişti. II. Bayezit 1 Mayıs 1484 tarihinde de haracını göndermeyip isyan eden Boğdan üzerine sefer ilan etti.

Çukurova üzerinde Memlüklerle olan mücadele dolayısıyla Osmanlı Devleti prestij kaybına uğradığı gibi, bu durum padişahın otoritesi üzerinde de sarsıcı etkiler doğurdu. Bu başarısızlık dolayısıyla özellikle Karaman bölgesinde bir takım karışıklıklar ortaya çıktı.

Başta Venediklilerle barış içerisinde olan Osmanlılar sonraları çeşitli sebeplerle ortamın gerilmesiyle savaş ilan ettiler. II. Bayezit'in emriyle Osmanlılar hem karadan, hem denizden saldırıya geçtiler. Bazı kayıplar verilsede deniz savaşlarında Osmanlılar galip oldu. Venedik üst üste gelen başarısızlıklar ve savaşın maliye üzerine yükü dolayısıyla barış isterken, Osmanlılar da Doğu’da giderek ciddileşen Safevi meselesi dolayısıyla savaşa son vermeye hazırdılar. Bu savaş artık Akdeniz’de Osmanlı donanmasının Venedik’le boy ölçüşebilecek seviyeye geldiğinin göstergesiydi. Gerek 1494 yılında Kemal Reis’in donanmaya katılması ve gerekse de sonrasında denizcilik alanında yapılan uygulamalar neticesini vermiş; bu dönemde Osmanlı Devleti artık bir denizci devlet hüviyetini kazanmıştı. Gaza ve cihadın yeni adresi Ege ve Akdeniz olmuştu.

O dönemde II. Bayezit sağ olmasına rağmen yukarıdaki diğer maddelerde verilen sorunlardan dolayı dört oğlu arasında taht kavgası başlamıştı. Yeniçeriler Selim’e biat edince, devlet erkanının da tavsiyeleri ile II. Bayezid tahttan oğlu lehine çekilmeye mecbur kaldı.

İtalyan Rönesans’ının en önemli temsilcilerinden Leonardo da Vinci, II. Bayezid’e yazdığı bir mektupta Haliç ve Boğaziçi’nde bir köprü yapma talebinde bulunmuştur.

İstanbul merkezli yaşanan sıkıntılar, padişahın başkenti sıkça terk edip Edirne’ye gitmesine neden olmuştur. Bunun izlerini dönemin imar hareketlerinden takip edebilmek mümkündür. Önce şehzadeliğini geçirdiği Amasya’daki cami, medrese ve imaretten oluşan külliyesini tamamlatmış (1486), ardından Edirne’deki cami, medrese, tabhane, imaret ve darüşşifadan oluşan külliye bitirilmiş (1488) ve son olarak da İstanbul’daki cami, kervansaray ve çifte hamamdan ibaret külliye nihayete ermiştir (1505).

I. Selim 20 Mart 1514’de Edirne’den İran seferi için yola çıktı. Safevi birliklerinin geçilecek yolların etrafını tahrip etmesi dolayısıyla Osmanlı ordusunda iaşe sıkıntıları baş gösterdi. Osmanlı ordusu Erzincan’a geldiğinde burayı savaşmaksızın teslim aldı ve buradan bedeli mukabili zahire temin edildi.

Osmanlı ordusu Safevi sınırını geçtikten sonraki yürüyüşü sırasında Safevi ordusu ile karşılaşamadığı gibi bölgenin önceden tahrip edilmiş olması dolayısıyla ciddi erzak sıkıntılarıyla karşı karşıya kaldı. Bu da askerin şevkini kırdı ve yola devam etmemesine neden oldu.

Koca Mustafa Paşa; 1511- 1512 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır. 1490 yılında Cem Sultan’a bir takım hediyeler ve mektuplarla birlikte elçi olarak gönderilmiştir. Cem Sultan’ın berberbaşılığını yaparken onu zehirleyerek öldürdüğü yönünde rivayetler mevcuttur.

I. Selim Şehzade Ahmed’le yazıştığı gerekçesiyle  veziriazam Koca Mustafa Paşa’yı idam ettirdi.

Osmanlı savaş anlayışı kanat güçleriyle değil merkezin devreye girmesiyle kazanabilecek bir sistemi öngörmekteydi. Oldukça hareketli olan sağ ve sol kolların görevi, düşman ordusunu oldukça sıkı korunan ve ateşli silahlarla donatılmış merkeze çekmekti. Asıl öldürücü darbe merkez tarafından vurulmaktaydı. Ayrıca Osmanlı ordusunun Safevi başkenti olan Tebriz' e kadar hiç bir direnişle karşılaşmadan girmesi, savaştaki Osmanlı üstünlüğünün açık bir kanıtı olarak değerlendirilmelidir.

Çaldıran Savaşı, yukarıda bahsedilen askeri taktiğin başarıyla uygulandığı bir savaş olma özelliği gösterir. Süvarilerin tali, tüfekli piyadelerin ana rolü üstlendikleri bu savaş, bu özelliği ile askeri tarih açısından oldukça önemlidir.

Dulkadıroğulları problemini tamamen çözmeye karar veren ı. Selim, Rumeli Beylerbeyi Hadım Sinan Paşa idaresindeki bir orduyu Alaüddevle Bey üzerine yolladı; kendisine bölgeyi çok iyi tanıyan Şehsuvaroğlu Ali Bey rehberlik etmekteydi. Bu orduda yaklaşık 10.000 süvari 400 civarında da tüfekli yeniçeri bulunmaktaydı. Alaüddevle’nin ordusu da yaklaşık 10.000 civarında süvariden oluşmaktaydı. İki taraf arasında 12 Haziran’da Turnadağı mevkiinde yapılan savaşı Osmanlı kuvvetleri kazanırken, Alaüddevle Bey bu savaşta hayatını kaybetti. Osmanlı ordusundaki ateşli silahlar ve fiehsuvaroğlu Ali Bey’i gören bazı sipahilerin Osmanlı safına geçmesi, savaşın Osmanlılar lehine kolaylıkla netice vermesine yol açtı. Savaşta hayatını kaybeden Alaüddevle Bey’in kesik başı I. Selim’e gönderildi. I. Selim de bunu bir fetihnâme ile birlikte Memlük sultanı Kanısav Gavri’ye yollamıştır. Bu savaşın ardından Dulkadıroğlu beyliğinin idaresi Şehsuvaroğlu Ali Bey’e bırakılmış, zaferi kazanan Sinan Paşa da vezirliğe getirilmiştir.

I. Selim 26 Haziran’da Akşehir’e vardığında, Şah İsmail tarafından Doğu Anadolu’da egemenlik tesis etmek için görevlendirilen ve I. Selim’in bu seferinin ana sebeplerinden biri olan Kara Han’ın kesik başı şehre ulaştı. Bunun üzerine I. Selim 1 Temmuz’da Gavri’ye bir mektupla beraber bu kesik başı gönderdi. 11 Temmuz’da Memlük sultanı Haleb’e ulaştığında, I. Selim de Konya’dan Kayseri’ye doğru ilerlemekteydi. 23 Temmuz’da Sinan Paşa ile buluşan padişah, Gavri ile birlikte Şehzade Ahmed’in oğlu Kasım’ın da bulunduğunu ve Gavri’nin Osmanlıları kendi topraklarından geçirmek niyetinde olmadığını öğrendi. Gavri ise bu hareketin iki sultanın arasını bulmak için yapıldığını ifade etmiştir. Gavri’nin kalabalık ordusuyla Halep’e inmesi sıcak çatışmayla sonuçlanacak gelişmelerin ana sebebi olmakta gecikmedi. Bu durum I. Selim’in bütün planlarının değişmesine yol açtı.

Osmanlı piyadelerinin top ve tüfek atışları neticesinde Memlük ordusu yoğun bir ateş altında kaldı. Tüfekçilerin yürüyüşe geçmesi ile birlikte öncelikle Memlük ordusunun sol kanadı etkisiz hale getirildi. Tomanbay’ın Osmanlı sağ kanadına yönelik yapmış olduğu tazyik ise, her ne kadar bu kanadı muhafazaya çalışan veziriazam Sinan Paşa’nın ölümüne sebebiyet verse de, Osmanlı kuvvetleri Tomanbay’ı geri püskürtmeyi başardı. Yaklaşık yedi sekiz saat süren savaşın sonunda Memlük ordusu tamamen dağılmış, Tomanbay da yanındaki adamlarıyla kaçmak zorunda kalmıştı (22 Ocak 1517). Böylece Kahire’nin kapıları Osmanlılara açıldı.