OSMANLI TARİHİ (1300-1566) - Deneme Sınavı - 3

Osmanlıda vasallik yani Batı Anadolu Türkmen dünyasını Osmanlı bayrağı altında gevşek sayılabilecek bir konfederasyon halinde tutma ilk kez I. Murat zamanında başlamıştır.

1367'den 1387'ye kadar Osmanlıların en büyük rakibi Karamanoğulları olmuştur. I. Murat'ın kendilerini Konya, Frenk yazısı denilen yerde bozguna uğratması sonucu Karamanoğullarının beylikler üzerindeki iddiaları son bulmuş oldu.

V. İoannes Palaiologos Osmanlılara karşı topladığı haçlı ordusuyla Lapseki'den çıkarma yapmış fakat pusudaki Türk birliklerinin baskını ile yenilerek güçlükle geri çekilebilmişti. Bu bir bakıma Osmanlılara karşı ilk Haçlı seferi özelliği taşıyordu.

Despot: Yunanca efendi anlamına gelir. Roma ve Bizans imparatorluğunda prenslere verilen unvandır.

İlhanlı baskısı sonucu Selçuklu Devleti dağılırken, iç bölgedeki yaylaklarını kaybeden Türkmen boyları, Anadolu’nun batı uç kesimlerine yığılmaya başlamışlardır. Kuzeydoğu Anadolu’nun dağlık kesimleriyle Kastamonu bölgesinden Antalya’ya kadar uzanan hat, Türkmen boylarıyla dolup taşmıştır. Bu Türkmen boyları

basit birer göçebe kabile durumunda değillerdi. Onlar Harezmşahların, Selçukluların ve diğer Türk beyliklerinin idaresi altında bulunmuşlardı, idari, askeri yapıdan haberdar idiler. Ayrıca bir kısmı 1240’larda Anadolu tarihi bakımından büyük önemi haiz Babaî İsyanı’na katılmışlardı.

Karamanoğulları: 1256-1474 yılları arasında Konya, Niğde, Karaman, İç İli, Taşili ve Alanya yörelerinde hüküm süren Türk beyliği. Diğer beylikler üzerinde üstünlük iddiasında bulunarak Osmanlı beyliği ile devamlı rekabet halinde olmuşlardır. Kendilerini Selçukluların varisi olarak görmüşlerdir.

Bir cihan devleti olarak tarih sahnesinde yer almış olan Osmanlıların Batı Anadolu’nun kuzey kesiminde küçük bir beylik halinde ortaya çıkışı, doğrudan doğruya bu döneme ait (XIII. ve XIV. yüzyıllar) çağdaş kaynaklardan takip edilememektedir.

Kronik: Döneminde kaleme alınmış olan ve olayları zaman dilimini dikkate alarak anlatan tarihler anlamında kullanılmıştı. Osmanlı kronikleri/tarihleri XV. yüzyılın ortalarından itibaren daha düzenli olarak tutulmaya başlanmıştır.

Tarihi şahsiyet olarak muasır/çağdaş bir Bizans kaynağında adı geçen Osman Bey’in dışında onun ataları, bulunduğu yere gelişi, beyliğin teşekkülü konusu, en eskisi Osman Bey’in ortaya çıkışından yüz yıl sonra kaleme

alındığı bilinen ilk Osmanlı kaynağı (Ahmedi’nin Tarihi, XIV.yüzyılın başı) ve onu takip eden XV. asır ortalarında çoğu Fatih Sultan Mehmed ve II. Bayezid çağında yazılmış Osmanlı tarihlerine dayalı olarak aktarılmıştır.

Atman: Kelime aslında başbuğ, kumandan anlamına gelen ve daha çok Karadeniz’in kuzeyindeki Türk kavimlerince kullanılan bir unvandır. Bu unvan Hatman tarzında Ukrayna Kazaklarınca da kullanılmıştır. Batı kaynaklarında Osmanlı İmparatorluğu için kullanılan Ottoman kelimesinin de tıpkı Atman gibi Osman yazılışının bozulmuş şekline dayandığı söylenebilir.

Alanlar: Bizans ordusunda paralı asker olarak hizmet gören Alanlar, İskit-Sarmat kökenli Kafkas halklarındandır.

Bafeus savaşı sonrası Osmanlı Beyliği’nin bir siyasi teşekkül haline geldiği genel olarak kabul edilmektedir. Hatta bazı tarihçiler bu savaşın tarihini yani 1302’yi Osmanlı beyliğinin kuruluş tarihi olarak kabul etme eğilimindedirler. Bununla beraber Pachimeres’in anlattıkları o tarihe kadar Osman Bey’in aslında tanınmış ve kendi başına hareket eden bir bey olduğunu göstermektedir. 

Nitekim 1307’de Trikokkia (Karahisar) kalesini alıp İznik-İzmit bağlantısını tamamen kesmişti. Ancak 1307’den 1326’da Bursa’nın fethine kadar geçen süre zarfında Osman Bey’in ve oğlu Orhan’ın faaliyetleri hakkında muasır bir kaynak mevcut değildir. Osmanlı kaynaklarından anlaşıldığına göre Osman Bey Sakarya’dan Boğaz’a ve kuzeyde Karadeniz kıyısına kadar çok geniş bir bölgenin kontrolünü ele geçirmişti.

Bursa’nın fethi Osmanlı Beyliği’nin gerçek anlamda kuruluşunun tamamlanmasına vesile olmuştur. Ayrıca Bizanslılar için Bitinya bölgesinin tamamen kaybı anlamına da gelmiştir.

Osmanlıların Rumeli’de tutunmaları, komşusu olan (mesela Karesi Beyliği) beyliklerin ilhakı ve onların insan gücünü yeni iskân sahalarına aktarma becerileri sayesinde gerçekleştirmiştir. Osmanlı Beyliği’nin Rumeli yakasına geçiş olayını, 1345-1346’da Karesi Beyliği’nin tamamıyla Osmanlı idaresi altına girmesiyle başlatmak mümkündür. Zira, Osmanlılar bu beyliği kendi idareleri ile bütünleştirdiklerinde, Edremit körfezi ve Marmara denizinin güneybatı kıyılarına kadar uzanmış oluyorlardı. Böylece bu yöre Osmanlılar için yeni bir uç bölgesi haline gelmiş bulunuyordu. Osmanlı gücünün bundan sonra bu yeni uç kesimine aktarılması, Anadolu’daki genişleme ve otorite kurmayı hem yavaşlatan hem de kuvvetlendiren bir etki yapmıştır.

Osmanlı Beyliği’nin özellikle Rumeli kesiminde ilk tutunma çabaları 1350’li yıllara rastlar. Özellikle ilk olarak çıktıkları Gelibolu yarımadasında sıkı bir şekilde yerleşmelerinde hem idareleri altında bulunan tecrübeli Karesi denizci beylerinin, hem de o sıralarda Bizans imparatorluğunun içinde bulunduğu karışıklıkların önemli payı vardır. Özellikle Bizans tahtına geçmeye çalışan İoannes Kantakuzenos’un imparatorluğu elde etme yolunda Orhan Bey ile sıkı ilişki içine girmesi siyasi ve askeri açıdan Osmanlılar için iyi bir fırsat oldu.

Osmanlı kuvvetleri Gelibolu yarımadasına ve Trakya’ya 1349’da ve 1352’de o sırada ortak imparator olarak tanınan Kantakuzenos’a (VI. İoannes Kantakuzenos) yardım amacıyla geçeceklerdi.

Osmanlıların Avrupa yakasına ikinci geçişleri ise 1352 yılına denk düşer. Bu ise Osmanlıların Galata’daki Cenovalılar (Cenevizliler) ile müttefik olarak hareket etmiş olmalarıyla bağlantılı bir dizi gelişmeyle doğrudan ilgilidir.

Orhan Bey Bizans imparatoru ile bir taraftan ilişkilerini sürdürürken, aynı zamanda Cenevizliler ile de iyi ilişkiler kurmuştu. Orhan Bey 1351 Kasım ayında Ceneviz donanma amiraline bir elçi yollamış, savaşan taraflar hakkında bilgi teatisinde bulunmuştu. Hatta bizzat Üsküdar’a gelip Galata’yı savunmak üzere 1000 kadar okçuyu buraya yollamıştı. Bunun sebebi daha çok Cenevizliler’in deniz gücünden istifade etmekti. Zira Osmanlılar birliklerini Avrupa yakasına geçirmek için Ceneviz gemilerini kiralıyorlardı.

Bu arada harekete geçen Haçlı donanması, Osmanlıların Avrupa yakasına geçiş iskeleleri olan Lapseki’ye bir çıkarma yapmış, fakat pusudaki Türk birliklerinin baskını ile yenilerek güçlükle geri çekilebilmişti. Bu bir bakıma Osmanlılara karşı ilk Haçlı seferi özelliği taşıyordu. Orhan Bey’in Rumeli yakasında yeniden başlatacağı askeri harekatı da bu olay tetiklemiştir.