OSMANLI TARİHİ (1300-1566) - Deneme Sınavı - 2

Edirne’nin ne zaman ve nasıl ele geçirildiği ise tartışmalıdır. Osmanlı kaynaklarından çıkarılan bilgiler, Orhan Bey’in sağlığında oğlu Murad’ın ve Lala Şahin’in sistemli bir askeri harekat sonrası 1361 yılı içinde Meriç nehrinin taşkın olarak aktığı bir mevsimde Osmanlılara teslim edildiği şeklindedir. Bu tarihi bilgi genellikle kabul görmüşse de bir mersiyeden hareketle fethin 1366’dan sonra 1369’da gerçekleştiği üzerinde de durulmuştur.

Trakya’daki fetihlerle birlikte Osmanlılar yeni ele geçirilen yerlere Anadolu’dan nüfus nakilleri yapmaya başladılar. Türklerin Rumeli yakasına geçişleri ve yerleşmeleri son derece sistemli bir şekilde cereyan etti. Anadolu’dan gelen Hacı İlbeyi, Evrenosoğulları, Mihaloğulları gibi uç beyleri sınır kesimlerinde faaliyet gösterdiler, yeni uç bölgeleri geliştikçe, zapt edilen yeni topraklardan sağlanacak imkânlar Anadolu’daki Türkmenleri ve yerleşik grupları buraya çekmeye başladı. Osmanlı idaresi de bu göçleri destekledi, bazen zorunlu bazen gönüllü sürgünler yapıp buradaki insan gücü açığını kapatmaya çalıştı.

Haraç: İslam hukukuna göre Müslüman topraklarda yaşayan gayri Müslim topluluklarından alınan şahsi bir vergidir. Cizye olarak da bilinir ve varlık derecesine göre üç seviyede alınır (a’lâ/yüksek, evsat/orta ve edna/düşük).

Timar Sistemi: Askeri hizmet karşılığı bazı toprakların vergi gelirlerinin tahsis edildiği sistem. Bu sistemde devlet sipahi denilen atlı askerlerin maaşlarını, bulundukları bölgedeki halkın vergi gelirlerini onlara ayırarak karşılamış oluyordu.

Fetih siyaseti: Çeşitli gerekçelerle izlenen uzlaşmacı barış siyasetinin aksine, Osmanlı Devleti’nin sınırlarını genişletmek için yeni topraklar zapt etme anlayışının genel ismidir. Fetih siyasetinin hâkim olduğu dönemlerde, sınırdaş siyasî teşekkülleri, gevşek vasallik bağlarıyla Osmanlı himayesine almaktan ziyade, doğrudan başkentten yönetme isteği belirgindir.

Kosova’da ele geçirilen Sırp prensi Lazar, I. Bayezid’in saltanatında geliştireceği fetih siyasetinin ilk nişanesi olarak savaş meydanında idam edildi.

1395’te Macaristan’a doğru yola çıkan Osmanlı ordusu, Beçkerek, Tımışvar, Kraşova ve Mehadiye gibi belli başlı Erdel şehirlerine saldırdı.

Haraçgüzar: İkili anlaşmalar gereği siyasî varlığını devam ettirmek için himayesi altına girdiği devlete yıllık vergi ödeyen devlet veya hükümdar. Haraçgüzar hale gelen hükümdar, genellikle tabi olduğu devletin seferlerine belirli bir miktar askerî kuvvet yollamakla yükümlü tutulurdu.

I. Bayezid’in Balkanlar’da giriştiği fetihler, Venedik ve Macar saraylarını Osmanlı tehlikesine karşı yakınlaştırdı. 1394’ten beri süre giden İstanbul kuşatmasından bunalan Bizanslılar, batı krallıklarında birleşik bir haçlı ordusunun seferber edilmesi için teşebbüste bulunmaktaydılar. Papanın desteğini alan Macar kralı Sigismund, Balkanlar’daki Osmanlı ilerleyişini tersine çevirecek bir karşı taarruzun öncülüğünü üstlenirken Burgonya dükünün oğlu Jean de Nevers kumandasında bir araya gelen şövalyeler haçlı ordusunun gönüllü savaşçılarını oluşturuyorlardı.

Karamanoğulları, Niğbolu Savaşı esnasında Osmanlı karşıtı bir tutum takınmışlardı. 1397’de Anadolu’ya geçen I. Bayezid, Karamanoğlu Alâeddin Bey’i Akçay Savaşı’nda mağlup etti. Karaman beyi, canını kurtarmak için Konya’ya kaçıp kaleye sığınmasına rağmen yakalanarak ortadan kaldırıldı. Konya merkezli Karaman toprakları, Osmanlı egemenliğine geçti. I. Bayezid, ertesi sene askerî girişimlerini Orta ve Kuzey Anadolu’ya doğru genişleterek Canik bölgesini ve Kadı Burhaneddin’in elindeki toprakları aldı. Bu başarılardan sonra Anadolu’da Osmanlı hâkimiyetine meydan okuyacak bir güç kalmamış gibiydi.

I Bayezid’in sert idarî tedbirlerinden ötürü eski imtiyazlarını yitiren Türkmen beyliklerinin mahallî nüfuz sahibi aileleri, Timur’un huzuruna çıkıp Osmanlı genişlemesine karşı acilen bir karşı hamlede bulunulması gerektiğini dile getirdiler. Daha çok İlhanlıların doğal varisi sıfatıyla Anadolu’nun hamisi olduğunu iddia eden Timur da farklı düşünmüyordu. Ona göre Osmanlılar, İlhanlı döneminde sağlanan siyasî hiyerarşi içindeki yerlerine sadık kalarak Batı Anadolu’daki haraçgüzar uç beyliklerinden biri olmaya devam etmeliydiler. Oysaki devletinin sınırlarını diğer uç beylerinin aleyhine genişleten I. Bayezid, kurulu nizamı bozarak Timurlu Devleti’ne karşı taşıması icap eden sorumluluğu hiçe saymıştı.

Bayezid ve Timur arasındaki kaçınılmaz çarpışma, 28 Temmuz 1402 tarihinde Ankara Çubuk Ovası’nda gerçekleşti.

Fetret devrinde Osmanlı şehzadeleri, iktidar kavgasını başlıca iki şehir üzerinde yoğunlaştırdılar. Osmanlı kültürünün ve idarî geleneklerinin hâkim olduğu Bursa Anadolu tarafı için önem taşırken, Edirne Rumeli topraklarına açılan yolların denetimi açısından öne çıkıyordu. Mücadelenin ilk mağlubu İsa Çelebi oldu. İsa Çelebi, Batı Anadolu beyleri ve Kastamonu beyi İsfendiyar’ın desteğini almış olmasına rağmen Mehmed Çelebi’ye yenilerek Bursa’yı terk etmek zorunda kaldı. Bursa’yı ele geçiren Mehmed Çelebi, kardeşini Eskişehir’de yakalayarak ortadan kaldırdı.

Şeyh Bedreddin önderliğinde 1416 yazı ve sonbaharında Batı Anadolu ve Rumeli’de Deliorman’da çıkan isyanlar, doğrudan Osmanlı saltanatın hedef alan bir mahiyet arz ediyordu.

İstanbul’un fethi, batı kamuoyunda büyük bir infiale yol açtı. Papa V. Niccolo, Osmanlı karşıtı bir haçlı birliğinin kurulması için kolları sıvadı. II. Mehmed, haçlı ittifakını içten delebilmek amacıyla Venedik Cumhuriyeti’yle bir ticaret antlaşması imzaladı (18 Nisan 1454). Doğu Akdeniz’deki ticarî menfaatlerini düşünen Venedik hükümeti, Papa riyasetinde toplanan haçlı toplantılarına katılmaktan kaçındı.

Fatih Sultan Mehmed, 1455 yılında yaptığı ikinci seferde Güney Sırbistan’a girerek despotu himayesi altına almaya muvaffak oldu. Veziriazam Mahmud Paşa, kardeşi Mihail Angeloviç vasıtasıyla Sırp soyluların Osmanlı tarafına çekilmesinde öncü bir rol oynadı. Macar krallığının Sırp topraklarını Katolikleştirme çabalarından şikâyetçi kitleler, Osmanlı yandaşı bir hizip oluşturdu. II. Mehmed, yine de, Sırplar ve Macarlar arasındaki işbirliğinin engellenebilmesi için Belgrad’ın alınmasının şart olduğunu biliyordu. Osmanlı ordusu, 1456 Belgrad kuşatmasında, Macar kuvvetleri önünde esaslı bir yenilgiye uğradı.

1465’te başlayan barış görüşmeleri, Bosna arazisinin kime ait olacağı hususunda yaşanan belirsizlikten ötürü kesintiye uğradı. II. Mehmed, müttefiklerle dayanışma içinde olan İskender Bey’i ortadan kaldırmak için Arnavutluk’a yürüdü (1466 baharı). İskender Bey, Venediklilerden aldığı askerî yardımla bölgedeki Osmanlı beylerini dize getirmeyi başarmıştı. İsyancı lider, Fatih’in gelişiyle Arnavutluk’un kuzeyindeki dağlık araziye sığındı. Bölgeyi daha sıkı denetleme arzusunda olan II. Mehmed, memleketin ortasına kuvvetli İlbasan kalesini inşa ettirdi. Ne var ki, seri zaferlerine devam eden İskender Bey’in İlbasan’ı kuşatması, 1467’de ikinci Arnavutluk seferini zorunlu kıldı. Arnavutluk, Osmanlı-Venedik mücadelesinin belli başlı kapışma alanlarından biri haline geldi.

I. Mehmed’in Anadolu’ya yönelik siyaseti, dedesi Yıldırım Bayezid döneminde olduğu gibi, tavâif-i mülûku ortadan kaldırıp Anadolu Türkmen beyliklerini Osmanlı başkentinden yönetilen sancaklara dönüştürmeyi öngörüyordu. Kadim Roma’nın başkentinin yeni efendisi Fatih, Anadolu’da eskiden Bizans İmparatorluğu’na ait olan toprakları kendi egemenliği altında birleştirmeyi hayal ediyordu. Bu anlayış, 1461’den sonra Anadolu üzerinde siyasî menfaatlere sahip Memlüklerle Osmanlı Devleti’nin arasının açılmasına yol açtı.

Uzun Hasan, Osmanlılarla yapacağı kesin sonuçlu bir savaş için hasmını dört bir koldan sarmaya uğraşıyordu. 1471’de Venedik’e giden dört Akkoyunlu elçisi, Venedik hükümetiyle Osmanlılara karşı askerî işbirliği yapılmasının yollarını görüştü. Venedikliler, Uzun Hasan’ın Osmanlı sultanını yenilgiye uğratıp Anadolu sahillerine kale inşa etmesini yasaklayabileceğini ve Karadeniz’in Venedik ticaret gemilerine açtırılabileceğini umuyorlardı. Ayrıca Mora, Midilli, Eğriboz ve Argos’un kendilerine iadesini istiyorlardı. Buna karşılık Venediklilerin Karaman sahillerine çıkaracakları ateşli silahlarla donanmış kıtalar Akkoyunlu ordusuyla birleşecekti.

C seçeneği Venediklilerin Uzun Hasan'dan talepleri arasında yer almaz.

Uzun Hasan, en sonunda Otlukbeli’nde bir meydan savaşını kabul ettiğinde Osmanlı ordusunda yalnızca sekiz günlük yiyecek kalmıştı (11 Ağustos 1473). Şehzade Mustafa komutasındaki Anadolu azapları, etkili bir saldırı tertiplediler. Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel’in ölümü, muharebenin seyrini tamamen Osmanlıların lehine çevirdi; padişahın etrafında bulunan kapıkulu birliklerinin savaşa girmesine gerek bile kalmadı. Uzun Hasan kaçtı. Yolladığı elçiyle, bir daha Osmanlı topraklarına tecavüz etmeyeceği sözüyle birlikte barış imzaladı.