OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI

Kadim düzenin bozulmasına dair esaslı bir tenkit, Âşıkpaşazâde tarafından Fatih devrinde yapılan vakıf ve mülklere yönelik meşhur malî ıslahat çerçeve­sinde Rum Mehmed Paşa ve Nişancı Mehmed Paşa gibi vezirlere yöneltilmiştir. Doğru cevap B‘dir.

Esas itibariyle bir nasihat kitabı olan Nushatü’s-­Selâtin’de Âlî, kanuna aykırı gelişmelerin ve ülke düzeninin bozulmasının padişahtan gizlendiğini öne sü­rer, doğru sözlü bir kulunu musahib edinmesini padişaha tavsiye eder. O’na göre ihtilâlin en önemli sebeplerinden biri, aşağı kimseler (edanî)in yüksek mevkilere getirilmesidir.

III. Murad’a (1574-­1595) sunulan Hırzü’l­-Mülûk’ta, Yavuz Sultan Selim ve Fa­tih Sultan Mehmed’den sitayişle bahseden yazar, Yavuz’un başarısının temelinde Allah’a tevekkül etmesinin ve hayırlı işlerde “bu kanûn­ı Osmanî’ye muhaliftir dimeyüp heman icra idüp Selatin­-i izam her ne iderlerse kanun olur” diye buyur­masının yattığını vurgular. Doğru cevap C‘dir.

Muhtemelen II. Osman’a (1618­22) sunulmuş olan Kitâb­ı Müstetâb’a göre devletin temel dayanakları olan iki ocağın (kul tâifesi ve timarlıların) bozulması, sa­vaşları kaybetmenin temel sebebidir. Bu ocaklar artık ağalarına, kâtiplerine ve sâir görevlilerine yemeklik olmaktan başka bir işe yaramamaktadırlar. Doğru cevap B‘dir.

XVI. asrın sonlarındaki değişimin niteliği hakkında ıslahat ri­sâlecilerinin görüşlerinin anlamı nedir?” sorusu akla gelebilir. Bu soruya cevaben şunları söyleyebiliriz: Bu ıslahat projeleri sayesinde bizzat Osmanlı yönetici taba­ kasanın ya da bu tabaka içindeki bazı grupların karşılaştıkları durum hakkındaki değerlendirmelerini öğrenmekteyiz. Tarihî gerçekliğin bazan çarpıtıldığı muhak­kak; ama yine de Osmanlı merkezî yönetimini ilgilendiren temel meselelerin neler olduğunu anlamamız mümkün. Doğru cevap E’dir.

Osmanlı Devletinde XVII. yüzyıl başında yaşanan değişimin etkileri toplumsal, askerî ve ekonomik alanlarda ağır sorunları beraberinde getirmişti. Bu­na karşı ilk köklü ıslahat hareketine II. Osman’ın (1618­-22) teşebbüs ettiği belirtilir. Doğru cevap A‘dır.

II. Osman’ın yeni bir ordu kurmak tasavvurunun ötesinde çok kapsamlı ve “millî” bir ıslahat programını yü­rürlüğe koymayı düşündüğü iddiası ise XIX. yüzyılda Mizancı Murad ve XX. yüzyılda da İ. Hami Danişmend tarafından ortaya atılmıştır. Buna göre onun ıslahat yapmak istediği konular şunlardı:

- Çürümüş bir kozmopolit toplum haline gelen yeniçeri ve sipahi ocakları­ nı tamamen kaldırıp yok ederek onların yerine Anadolu, Suriye ve Mısır Türkleriyle Türkmenlerinden millî bir ordu kurmak.

- Payitahtı İstanbul’dan Anadolu’ya nakledip kozmopolit bir çevreden millî bir çevreye geçmek.

- İlmiyenin siyasî ve malî etki ve gücünü kırarak bu zümrenin devlet işlerin­den elini çekip onları bir din ocağı haline getirmek.

- Kozmopolit saray geleneklerini değiştirerek Harem­i Hümayunu tasfiye et­mek ve hanedanın Türk ailelerinden nikâhla kız almasına yol açmak.

- Kıyafette değişiklik yapmak.

-Fatih ve Kanunî’nin eskiyen mevzuatı yerine yeni şartlara uygun kanunlar yapmak.

Doğru cevap D’dir.

IV. Murad, ülke yönetimini yeniden düzene sokabilmek için başta Koçi Beğ olmak üzere güvendiği kişilerden yapılacak ıslahata dair raporlar istedi. Bu raporlar daha ziyade kanun­ı kadimin ihyasını teklif ediyor ve bunun için de kul taifesinin zabt u rabt altına alınmasını, rüşvetin kökünün kazınmasını, mansıpların ehil ki­şilere verilmesini ve halka adil davranılmasını tavsiye etmekteydi. Esasen bu tür eserler daha XVI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren aynı noktalara dikkati çeki­yordu. Doğru cevap E’dir.

IV. Murad’dan sonra başa geçen kardeşi İbra­him’in ilk döneminde ıslahatçı bir vezir olan Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın etkisiyle ıslahat­lar yapıldı. Kendisi de bir layiha yazarı olan Paşa, ülke düzenini sağlamak için önemli adımlar attı. Bu çerçevede, sikke tashihi yapmış, ocak mevcu­dunu azaltmış ve, vergi düzeni ile malî sistemde çok önemli hale gelen ve özellikle Celâli karışık­lıkları ve kapıkullarının taşradaki egemenlikleri döneminde toprak tasarrufunda meydana gelen değişiklikler yüzünden reâyânın üzerindeki yükü artan avârız vergisinin tarhına esas olmak üzere geniş çaplı bir sayım hareketine girişmişti. Doğru cevap C’dir.

Usulü’l­-hikem fî Nizami’l-­âlem yazarı Hasan Kâfî’ye (ölümü 1616) göre mevcut bozuklukların başlıca sebepleri şunlardır:

Birincisi adâlet’de ihmaldir; bunun sebebi ise halkın işlerini ve ülkenin meselelerini ehil kişilere tevdi etmemektir. İkinci sebep müşâvere’de ihmaldir. Bunun al­tında ise, idarecilerin ulemâya üstten bakmaları ve akıllı kişilerin sohbetine katıl­maktan utanmaları yatar. Üçüncüsü ise asker tedârikinde ve tedbirinde ihmaldir; bu da askerlerin ümerâdan ve seraskerlerden korkmamasından kaynaklanmakta­dır. Genelde bunların hepsinin nihaî sebebi, rüşvet ve kadınlara rağbet gösterip onların sözleriyle iş görmektir. Doğru cevap E’dir.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-