OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI

Zeamet, geliri 20 bin ila 99.999 akçe arasında olan dirliklere verilen isimdir

Timar, genel olarak geliri en fazla 19.999 akça olan dirliklere denilmektedir

Yeniçeri ortalarının veya acemi oğlanlarının yayabaşı adlı zabitlerine verilecek timarlar 20-30.000 akçelik olurdu.

Devlet düzeninin bozulmasının sebepleri ve nasıl düzeltileceği konusunda
yazılmış risalelerden en meşhuru ise Koçi Bey’e ait olanıdır.

Orhan Gâzi’nin oğlu Şehzade Süleyman ilk beylerbeyi idi.

Orhan Gâzi’nin oğlu Şehzade Süleyman ilk beylerbeyi idi. Onun ölümünden sonra bu makama Lala Şahin Paşa getirilmiştir.

Sâlyânesiz eyaletler ise timar sisteminin uygulandığı eyaletlerdi.

Sancakbeyi, sancağındaki timarlı sipâhilerin ve zâimlerin tabii komutanıdır

Kadıların tayin işleri kadıaskerlere aitti.

Geliri 100 bin akçe ve yukarısı olan dirliklere has denilmiştir. Bunlar başta padişah olmak üzere şehzadeler, veziriazam, vezirler, valde sultan ve padişa­hın kız kardeşleri ve kızları ile beylerbeyileri, sancakbeyileri gibi yüksek dereceli devlet adamlarına tahsis edilmektedir.

Serbestiyet üzere timar tasarruf eden dirlik sahiplerinin diğer bir gelir kaynağı da kaçak köle ve cariyelerin yakalanmasından alınan “muştuluk” (müjdelik) adı altında alınan harçlardı. Kaçak köleyi bulan kimse onu bu işlerle meşgul yavacıya teslim ederek ufak bir ücret alırdı.

Bu sebeple, Batı Avrupa memleketlerinin derebeylik düzeninde olduğu gibi, pazarlarda belirli bir müddet için yalnız timar sahiplerinin ürünlerinin satılması mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Bağların mahsulünden aynî olarak şıra öşrü alınan bölgelerde de benzeri bir du­rum söz konusudur. Sipahi, şırasını kolaylıkla satabilmek için, halkın şıra küpü veya fıçılarını mühürleyerek bir müddet için pazarda tek satıcı olarak kalmak im­tiyazını kullanırdı. Monopolya tutmak tabir edilen bu tekel hakkının Filibe civa­rındaki padişah haslarında bulunan pirinç ziraatı sahaları için de tatbik edildiği görülmektedir.

Sipahi timarında, doğrudan doğruya sipahi tarafından iş­letilen ve “kılıç yeri” tabir edilen “hassa çiftlikler” ve “hassa çayırlar” vardı. Hatta bazen değirmen, bağ ve bahçe de hassa olabilmektedir. Bizzat sipahiler tarafından işletilen bu çiftliklerin kökeni, Osmanlı öncesinde mevcut olan mâlikâne siste­mine dayanmaktadır. Sipahinin kendisi ve ailesi efradı meşgul olmadığı takdirde hassa çiftlikler, sipahi tarafından kiraya verilebilirdi. Bu tür tarla, çayır, bağ ve değirmenler, sipahinin mutlak mülkü değildi. Çünkü sipahi bunları satamazdı. Bunlar timarın “kılıç yeri”ne bağlı demirbaşları idi.

Fâtih’ten sonra beylerbeyilik sayısında da artış oldu. XVI. yüzyılın sonlarında eyalet adedi 40’a yaklaşmıştı. Daha önce vilayet veya beylerbeyilik te­rimi kullanılırken bu tarihten sonra eyalet terimi de kullanılmaya başlandı. Ver­gi düzeni esas alınarak eyaletler iki gruba ayrılmaktaydı.

Kadı, kazâ idaresinin başı olup, mutlaka yüksek dereceli bir medreseyi bitirmiş ve belli müddet Edirne, Konya, Sivas, Bağdat gibi büyük şehirlerde “dânişmend” (stajiyer) olarak hizmet görmüş kişiler arasından tayin olunurdu.

Fâtih kanunnâmesine göre biri mîrî subaşı, diğeri timar subaşısı olmak üzere iki tür subaşılık vardır. Mîrî subaşılar’a şehir subaşısı da denirdi. Bunlar şehir­lerdeki ihtisab işlerine bakarlar; bu meyanda vazifelerinden biri gündüzleri kol gezerek çarşı, pazar ve mahalle aralarının temizliğini temin etmek, kaldırımları tamir ettirmektir. Öteki vazifesi ise geceleri asesbaşı ile gezerek uygunsuz takımı­nın teftiş ve araştırılması ile meşgul olmaktır. Kısacası kadı’nın emrinde olan mîrî subaşı, şehir ve kasabalarda belediye, zabıta ve asayiş işlerine bakmaktadır.