OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI

Ancak III. Murad

devrinden îtibâren bu durum değişti. Ocağa askerlikle ilgisi bulunmayan kişiler

alınmaya başlandı. Sultan III. Murad (1574-1595), kendisinden sonra III. Mehmed

adıyla tahta çıkacak olan oğlunun sünnet düğünündeki eğlenceler sırasında

çeşitli hünerler sergileyen kişileri taltif etmek için, bunların ocağa alınmasına izin

vermişti.

yeniçeriler, ümerâ ve ulemâ arasındaki çekişmelerin aktif tarafları

hâline geldiler. Bu durum, ocak düzenin bozulmasını hızlandırdı.

XVI. yüzyılın son çeyreğinde etkili bir şekilde hissedilen ekonomik sıkıntılar

da Yeniçeri Ocağı nizâmının bozulmasının sebepleri arasında gözükmektedir. Bu

devirde Avrupayı alt-üst eden Amerikan gümüşü, Osmanlı piyâsasını da derinden

etkilemiş, enflasyona ve fiyatların artmasına yol açmıştı.

İlk olarak, Osmanlıların sık sık savaştıkları Avusturya dâimî bir ordu kurdu. XVI.

yüzyılın sonlarına doğru savaş teknik ve taktiklerinde önemli değişiklikler görüldü;

ateşli silâhlar savaşlarda daha etkili olarak kullanılmaya başlandı. Aynı şekilde,

XVIII. yüzyılın başlarında Rus Çarı Deli Petro da Osmanlı ordusunu dikkate alarak

düzenli bir ordu kurmuştu. Bu açıdan bakıldığında, yeniçerilerin savaş alanlarındaki

başarılarının, biraz da muhâtaplarının düzensiz ordular olmalarından kaynaklandığı

söylenebilir.

Osmanlılar, 1324’te Karamürsel’i fethetmek sûretiyle ilk defa denize ulaşmışlardı.

Karamürsel Alp komutasında oluşturulan ilk donanma, Kocaeli bölgesinin fethi

sırasında denizden destek sağlayacaktı. 1327’de Karamülrsel’de ilk tersânenin kurulmasıyla,

müesseseleşme yoluna girildi.

Yeniçeri Ocağı, 1363 yılında, Sultan I. Murad devrinde kurulmuştur.

Kabakçı Mustafa isyanı adıyla bilinen isyan sonunda III. Selim tahttan indirildi; yerine IV. Mustafa (1807-1808) geçirildi.

Osmanlı merkez ordusunun önemli bir birimi de Cebeci Ocağı idi. Cebe kelimesi
zırh anlamına gelir. Bölük ve cemaat adıyla iki gruba ayrılan cebeciler, yeniçerilerin savaşlarda kullanacakları ok, yay, kalkan, kılıç, tüfenk, kazma, kürek, balta, barut, kurşun, fitil, zırh, tolga ve benzeri silâhların yapımı ve tâmiri işiyle görevliydiler.

Askerî literatürde lağım, tünel anlamına gelmektedir. Teknik bir sınıf olan Lağımcı Ocağı, bağımsız bir ocak olmaktan ziyâde, Yeniçeri Ocağı içinde faaliyet gösteren bir alt ocaktı. Temel görevi, savaşlarda, özellikle de kale kuşatmalarında tüneller kazmaktı.

1826 yılında ise, Yeniçeri Ocağı ile birlikte Lağımcı Ocağı da kaldırıldı.

Yıllık geliri 20 bin ilâ 100 bin akçe arasında değişen dirliklere ze’âmet denirdi

Akıncılar, serhad denen sınır-boylarında bir taraftan düşman topraklarına yönelik faaliyet gösteren, diğer taraftan tecâvüzleri ve sızmaları önlemek sûretiyle sınırları koruyan hafif atlı birliklerdi.

Serhad kulu da denen bu kuvvetler, isimlendirmeden de anlaşılacağı üzere, akıncılar gibi, daha ziyâde sınır boylarında faaliyet gösterirlerdi. Bu grup, çoğunlukta Türk soylulardan oluşuyordu. İri yarı cüsseleri, secâret ve kahramanlıkları ile tanınmışlardı.

Osmanlı ordusunun bir haberleşme elemanı olarak tatarlar, imparatorluğun
her tarafına gidebilecek durumda idiler.

Başlangıçta ordunun silâh ve muhtelif araç-gereçleriyle çadırlarını nakletmek
üzere görevlendirilen cerahorlar, daha sonra askerî inşaatlarda işçi olarak kullanılmış bir sınıftı.

VekAyi-nâme yazarı Oruç Bey, Rumeli yayalarının müsellem yapıldıklarını, içlerinden bâzılarına 50’şer akçe harçlık verildiğini; savaşa katılan kişilere 50 akçe ücret verme usûlünün Sultan II. Murâd zamanında başladığını belirtir.

Acemi Ocağı’nın eleman kaynaklarından bir diğeri olan devşirme sistemi ise, savaş esirlerinin ihtiyâcı karşılamaması dolayısıyla uygulamaya sokulmuştu. Bu uygulamaya Sultan Yıldırım Bâyezid zamanında geçildiği belirtilir.

Ocağın ve ocak sisteminin iyi işlediği devirlerde çok sıkı bir eğitimden geçirilen yeniçeriler, zamanlarının harp âletlerini en iyi kullanacak şekilde yetiştirilirlerdi. Ok, yay, kılıç, balta, gürz ve benzeri silâhları kullanmada son derece usta idiler. Ocakta, muhtelif harp âletlerinin kullanımını öğretmek üzere tâlimhâne bulunuyordu. Burada kılıç kullanma, kabza tutma, ok atma ve benzeri bilgiler tâlim ediliyordu. XV. yüzyılın ortalarından îtibâren bu silâhlara tüfek de eklendi. Ateşli silâhları kullanmaları konusunda II. Bâyezid’in bilhassa gayret gösterdiği bilinir.

Yeniçeri Ocağı’nın en üst âmiri olan ocak ağasının Osmanlı protokolünde önemli bir yeri vardı. Kendisi bizzat pâdişâha bağlıydı. Bu sebeple, protokolde sultanın mutlak vekili durumundaki vezîr-i âzamın bile önünde yer alır, pâdişah huzûruna arza çıkardı. Tâyini veya azli de doğrudan sultan tarafından yapılırdı.

Yeniçeri Ocağı’nın kendisine mahsus bayrağı ve bandosu da mevcuttu. XIII.
yüzyılda örneklerini bolca gördüğümüz her sanat ve meslek erbâbının bir pîre
bağlanması geleneği, Yeniçeri Ocağı’nda da uygulanmış ve yeniçeriler Bektâşî
ocağına bağlanarak Hacı Bektâş-ı Velî’yi pîr edinmişlerdi.

Kanûnî Sultan Süleyman devrine kadar Yeniçeri Ocağı’nın son derece disiplinli bir yapısının bulunduğunu biliyoruz. Disiplin ve yolsuzluk konusunda en küçük aksaklığa müsâmaha edilmediği gibi, yukarıda belirtilen yollardan geçmeyen kimselerin ocağa alınmasına da fırsat verilmemiştir. Ancak III. Murad devrinden îtibâren bu durum değişti. Ocağa askerlikle ilgisi bulunmayan kişiler alınmaya başlandı.

Patrona Halil isimli bir yeniçeri, çevresine topladığı bir kısım yeniçerilerle Bâyezid Câmii önünde toplanarak isyânı başlattı. Bunlara, durumdan hoşnut olmayan bâzı esnâfın ve halkın da katılmalarıyla oluşan topluluk saraya yürüdü. Sultan III. Ahmed, isyancıları teskin etmek için, suçlanan devlet adamlarının ve Vezîr-i âzam Dâmad İbrâhim Paşa’nın idâmlarını emretti. Ancak isyânı sonlandırmak mümkün olmadı. İsyancılar sonunda III. Ahmed’i tahttan indirerek, yerine I. Mahmud’u geçirdiler (1730).

III. Selim devrinde öncelikle nizâm-ı cedîd (yeni düzen) adıyla yeni bir ordu kurdu; bunun için yeni kışlalar yaptırdı. Kurulan ordunun Batı tarzı eğitimi için Fransa ve İsveç’ten subaylar getirtti; nizâm-ı cedîdin masraflarını karşılamak üzere, îrâd-ı cedîd (yeni gelirler) adıyla yeni bir fon oluşturdu. Bu arada, yeniçerileri disiplin altına almak için eğitim mecbûriyeti getirildi.