OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI

Yavuz Sultan Selim'in Memluk Devletine son vermesi üzerine Mısır’daki Abbasî halifesi istanbul’a getirilir ve Yavuz, Hadimü’l-Haremeyni’ş- Şerifeyn (iki kutsal kentin hizmetkârı) unvanını alır.

Osman Bey’den I. Ahmed’e kadar babadan oğula geçen taht bundan sonra hanedanın en yaşlı üyesine geçmeye başladı.

Osman Gazi döneminde dönemin hâkimiyet sembollerinden olan Cuma namazlarında Osmanlı beyi adına hutbe okutulması ile ilgili rivayet ile Osman Gazi’ye atfedilen ama sahihliği tartışılan sikkeler bağımsızlık yönünde işaretler olarak yorumlanabilir. Bununla birlikte Orhan Gazi döneminde İlhanlılara vergi ödendiği bilindiğine göre Osmanlı Beyliğinin ancak İlhanlı Devletinin dağılması sürecinde 1327’deki Timurtaş isyanı ile 1335’de Ebu Said Bahadır Han’ın ölümü arasında tam anlamıyla bağımsız bir devlet haline geldiği ve kurumsal açıdan da Orhan Gazi ve I. Murad dönemlerinde devletleşmenin gerçekleştiği söylenebilir. Divan’ın ve timar sisteminin kökenlerini en azından I. Murad, hatta Orhan Gazi dönemine kadar takip etmek mümkündür. Orhan Gazi zamanında yaya ve müsellem teşkilatı kurulmuştu. 1323 ve 1324 tarihli vakfiyeler de belirli bir bürokratik örgütlenmenin varlığının, delilleri olarak okunabilir.

Osmanlıların sünnî İslâm dünyasının lideri konumuna gelmeleriyle XVI. yüzyılda evrensel hâkimiyet iddiaları somut bir temele dayandı.

Adalet kavramının zıddı zulüm, nizam kavramının zıddı ise ihtilâl ve fetret (yani kargaşa ve anarşi)’tir. Adalete o denli önem verilir ki, İslâm dönemi eserlerinde “Küfrile dünya durur, zulmile durmaz” darbımeseli sıklıkla zikredilmiştir. Yani bir ülkenin yöneticileri Müslüman olsa dahi orada zulüm varsa düzen olmaz; bunun aksine Müslüman yöneticisi olmayan bir ülkede eğer adalet hâkimse düzen olur.

Devşirme çocuklarının en seçkinlerinin eğitildiği Enderun Mektebinde devşirmenin kalktığı daha sonraki dönemlerde bazı önde gelen aile çocuklarının yanında devlet adamlarının köleleri de eğitim gördü. Enderun, Osmanlı devlet sisteminin üst düzey yöneticilerinin yetiştirildiği bir okul niteliğini taşımıştır.

Mısır Memlukları Osmanlı hükümdarlarına, halifeye bağlı sahibü’l-ucat yani uçların yöneticisi gözü ile bakardı.

Taht çekişmelerinin devletin ve ülkenin bölünmesine yol açması ihtimaline karşı tahta geçen hanedan mensubunun diğer kardeşlerini veya varsa amca ve amca çocuklarını katlettirmesi yani “kardeş katli” uygulaması, Fatih (II. Mehmed) Kanunnamesinde yer almıştır.

Osman Bey’den I. Ahmed’e kadar babadan oğula geçen taht bundan sonra hanedanın en yaşlı üyesine geçmeye başladı. I. Ahmed’in yerine kardeşi I. Mustafa tahta geçer.

Osmanlıların hanedan evliliklerinden vazgeçmelerinin sebebi Timur’un Yıldırım’ın eşi Sırp Maria’ya zorla hizmetçilik yaptırması veya yasal eşlerin mülklerini korumanın tehlikeleri değildir. L. Peirce’in belirttiği gibi, hakarete uğrayanın bir kraliçe değil de bir köle kökenli olmasının Yıldırım’ın onurunu daha az zedeleyeceği varsayımı tipik Batılı bir anlayıştır. Yine cariye kökenlilerin de büyük servetlere sahip olabileceği Batılıların habersiz olduğu bir husustur. Burada temel sebep, politik evliliklerin yararının azalması ve iktidarın hanedan ve soy sahibi ailelerle paylaşılmak istenmemesidir.

Sadrazamın padişaha yazıları (telhis, takrir) ile yabancı devletlere yazılan her türlü yazı Amedî Kalemi’nde hazırlanırdı.

Sanayi öncesi toplumlarda devletin tipik özellikleri:

I. Tipik olarak monarşiktir (Akdeniz cumhuriyetleri hariç).
II. Ancak mutlak gücü sınırlayan unsurların (din, toplumsal farklılıklar) yanında devletin kırılganlığına yol açan yapısal faktörler mevcuttur.
III. Ulaştırma ve iletişlim alanlarında zorluklar ve yavaşlık devlet örgütlenmesi açısından önemli bir belirleyicidir.

Buna göre doğru cevap E (hepsi) şıkkıdır.

Osnmanlı Devlet'inde saray harem, enderun (iç k›s›m) ve birun (d›fl k›s›m)
bölümlerinden meydana gelir.

Buna göre doğru cevap A (Enderun) şıkkıdır.

Birundaki saray hizmetlileri arasında şunlar vardı:
Kapıkulu Piyadeleri (yeniçeriler, topçular, cebeciler vb.), altı bölük halkı da denilen Kapıkulu süvarileri (sipah, silahtar, sağ ulufeciler, sol ulufeciler, sağ garipler, sol garipler), bostanların bakımı ve sahillerin güvenliğinden sorumlu bostancıbaşı ve bostancılar, miralemin idaresindeki mehter takımı, müteferrikabaşı yönetimindeki imtiyazlı aile ve beyliklerin çocukları, ziyafet işleriyle görevli çaşnigirbaşı ve çaşnigirler, çavuşbaşının yönetiminde teşrifat ve ulaklık işlerini gören çavuşlar, saray ahırlarını idare eden mirahur ve maiyeti, çakırcıbaşı yönetiminde av kuşları ve köpeklerini besleyip bakan doğancılar ve seksoncular; darphane eminliği personeli, hassa mimarları örgütü.

Buna göre doğru cevap B (Miralem) şıkkıdır.

Has odabaşının yönetiminde padişahın giyimini üstlenen oda has odadır.

Buna göre doğru cevap D (has Oda) şıkkıdır.

Divan'ın vezirler dışındaki üyeleri, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri, Nişancı, Rumeli ve Anadolu Defterdarları idi.

Buna göre doğru cevap E (Hepsi) şıkkıdır.

Sadrazamın padişaha olan yazıları ve yabancı devletlere yazılan yazılar Amedi Kaleminde hazırlanırdı.

Buna göre doğru cevap C (Amedi Kalemi) şıkkıdır.

Yıldırım Bayezid döneminde kul sistemi iyice yerleşti ve idari mamalar değil timarlar da kullara verilmeye başlandı.

Sikke sahibi hükümdar olarak Orhan’dan itibaren sultan unvanı kullanılmıştır.

Buna göre doğru cevap B (Orhan Gazi) şıkkıdır.

Ertuğrul Gazi’nin babasının adının Süleyman-şah olarak zikredilmesi bir yakıştırma olsa da bu, Osmanlıların kendileriyle Selçuklular arasında bir irtibat kurma çabasının bir ürünü olarak görülebilir. Kaynaklardaki bilgilerin tenkit süzgecinden geçirilmesi suretiyle Ertuğrul’un babasının Gündüz Alp olduğu sonucuna varmak mümkündür.

Buna göre doğru cevap D (Gündüz Alp) şıkkıdır.