OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATI - Deneme Sınavı - 10

Ertuğrul Gazi’nin babasının adının Süleyman-şah olarak zikredilmesi bir yakıştırma olsa da bu, Osmanlıların kendileriyle Selçuklular arasında bir irtibat kurma çabasının bir ürünü olarak görülebilir. Kaynaklardaki bilgilerin tenkit süzgecinden geçirilmesi suretiyle Ertuğrul’un babasının Gündüz Alp olduğu sonucuna varmak mümkündür.

Buna göre doğru cevap D (Gündüz Alp) şıkkıdır.

Fatih Sultan Mehmed döneminde tahta geçen hanedan mensubunun diğer kardeşlerini veya varsa amca ve amca
çocuklarını katlettirilmesi yani “kardeş katli” uygulaması başlamıştır.

Buna göre doğru cevap C (Fatih Sultan Mehmed) şıkkıdır.

Eski Türklerdeki kut kelimesinin anlamı çok tartışılmış, saadet, mutluluk, baht, talih gibi anlamlarının aslında ikincil derecede önemli olduğu, hâkim anlamının devlet/devletlû olduğu üzerinde durulmuştur. Kut’un aslında siyasî hâkimiyetkudreti anlamında anlaşılmaktadır.

Kelime anlamı “iç, içeri” olan ve hükümdarın resmî ve özel hayatının içiçie geçtiği Enderun’un amiri Babüssaade Ağasıdır. Burası içoğlanların (gulamlar) hizmet ederek hizmet içi eğitim gördüğü bölümdür. Enderun Mektebi II. Murad devrinde Edirne Sarayında kuruldu.

Enderun’un amiri Babüssaade Ağasıdır.

Enderun içoğlanların (gulamlar) hizmet ederek hizmet içi eğitim gördüğü bölümdür. Enderun Mektebi II. Murad devrinde Edirne Sarayında kuruldu.

Osmanlı Beyliğinin ilk dönemlerinde Osman Bey’in arkadaşları ve aile mensuplarının yönetime katıldığı yani ülüş sisteminin uygulandığı anlaşılmaktadır. Bu gelenek Orhan Gazi döneminde de devam etti.

Şehzadelere sancakta lalaları ve anneleri eşlik eder, ayrıca kalabalık bir kapı halkları olurdu. Şehzadenin en güvenilirmüttefiki, sancakta ona eşlik eden annesiydi. Bunun istisnalarından Kanunî’nin eşi Hürrem, oğulları arasında tercihyapmayarak merkezde kalmıştır. Lalalar ise sultan tarafından şehzadeyi denetlemekle görevlendirilirdi. Türk­İslâm tarihinde atabeğlerin konumlarını kullanarak devletler kurması tecrübesi karşısında Osmanlılar lalaları merkeziotoritenin çıkarına uygun bir konuma getirdiler.

Kanunî döneminde Padişahın en yakınında eşi Hurrem ve kızı Mihrimah’ın yanında damat sadrazamlar olmuştur. Mustafa Âli ve Koçi Bey damat sadrazam uygulamasını Kanunî’ye atfetseler de uygulama II. Bayezid devrine kadaruzanır. XV. yüzyıl ortalarından itibaren sultan kızları sadece devşirme devlet adamlarıyla veya onların çocuklarıylaevlenmeye başladılar.

Fatih Kanunnamesinde Padişahın mutlak vekili ve herkesin büyüğü olarak (“vüzerâ ve ümerânın ...başıdır, cümlenin ulusudur”) tanımlanan veziriazam aynı zamanda padişahın katılmadığı seferlere serdar­ı ekrem unvanıyla başkomutanlık ederdi. Diğer vezirlerin sayısı 3 ila 7 arasında değişmiştir. Kubbealtı veziri denilen bu kişiler de zamanzaman serdar unvanıyla seferlere komutanlık ederdi.

Divan’ın vezirler dışındaki üyeleri, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri, Nişancı, Rumeli ve Anadolu Defterdarları idi. Kazaskerler ilmiye sınıfının tayin, azil vb. işleriyle, şer’î konularda intikal eden davalara bakarken Müf­ti-yi Kanun olarak tanımlanan Nişancı kanunların tedvini, tahrir işlemleri vb.nin yanında ferman  ve beratlara Padişahın tuğrasınıçekmekle yükümlüydü. Nişancı ve emri altındaki reisülküttab Divan bürokrasisini idare ederdi. Defterdarlardan Rumeli Defterda rı aynı zamanda Başdefterdar idi. Devletin malî işlerinde Padişahın vekili olan defterdarların emri altında giderek gelişen bir bürokratik aygıt, maliye kâtipleri vardı. Yeniçeri Ağası vezirliğe yükselince Divan üyesi olurdu. XVI.yüzyılda Osmanlı donanmasının gelişmesine paralel olarak Kaptan­ı Derya da Divan üyesi oldu. Rumeli Beylerbeyi ise İstanbul’da bulunduğu zamanlarda Divan toplantılarına katılırdı.

Defterdâr unvanının hangi tarihte kabul edildiğine dair açık bir bilgi yoktur. Ancak bu kavram Yıldırım Bayezid devrinde kullanılmıştır. II. Murad zamanında bir defterdârdan bahsedilmektedir. Ayrıca aynı tabire XV. asrın ilk yarısında yazılmış olan Yazıcızâde Ali’nin Selçuknâme’sinde de rastlanmaktadır. Bu durumda Osmanlılarda XIV. yüzyılın sonlarından beri defterdârlık mevcut demektir.

İcraat ve tahsilât işlerinde defterdârın maiyetinde icra memuru olarak beş kişi vardı. Bunlardan biri başbâkikulu denilen devlet varidatının birinci tahsil memuruydu. Defterdârlıkta bunun bir dairesi olup emri altında bakıkulu ismiyle altmış kadar mübaşir vardır. Bunlar, hazinenin alacaklarını takip ederler, borcu olup vermeyenleri hapis ve tazyik ile tahsilât yaparlardı. Bundan dolayı maliyeye borcu olanlar baş bâkıkulu hapishânesinde habs edilirlerdi. Bakayâ defterleri denilen defterlere bâkı defterleri ismi verilirdi.

İç hazine padişahın özel hazinesi idi. Enderûn hazinesi de iç hazinenin bir bölümü idi. Tarihî olaylara bakılırsa iç hazine, dış hazine için bir yardımcı hazine ve kredi kurumu vazifesi görmüştür. Dış hazine’de para kalmadığı zaman, iç hazine’den borç verilirdi. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda dış hazine hep para sıkıntısı çektiğinden, alınan borçlar geri ödenememiştir.

İlk Osmanlı medreselerinde okutulan dersler arasında gramer, mantık, ferâiz, kelâm, belâgat, fıkıh, hadîs ve tefsir vs. vardır. Sahn-ı semân medreseleri de tefsir, hadîs, fıkıh, kelâm ve edebiyat ağırlıklı olmakla beraber önceki devirlere göre ihtisaslaşma biraz daha artmıştır. Ayrıca sahn-ı seman’a girmeden önce ilk ve orta tahsilde talebe hendese, heyet (kozmografya) ve hesap derslerini görüyordu. Süleymaniye medreseleri açılınca önceki derslere ilaveten tıp, tabiiyat ve riyaziye (matematik) dersleri de verilmeye başlanmıştır. Bundan önce tıp ilmi, dârü’ş-şifa denilen hastanelerde tahsil ediliyordu. İlk Osmanlı dârü’ş-şifası da Yıldırım Bayezid tarafından Bursa’da yaptırılmıştı.

İhtisas medreselerinden diğeri Darü’l-Kurralar’dır. Kur’an-ı Kerim’in doğru okunuşu ile Hz. Peygambere dayanan okuyuş rivayetlerini öğretmek üzere açılmışlardır. İlki Yıldırım Bayezid tarafından Bursa’da açılmıştır. Genellikle cami hizmetlileri buralardan yetişirlerdi. Ders kitabı olarak Muhammed b. Muhammed el-Cezeri’nin “el-Cezeri” diye şöhret bulan eseri ile ilm-i kıraatta Ebu Muhammed eş-Şatıbî’nin “Şatîbiye” diye şöhret bulan “Kaside-i Lâmiye”si okutulurdu.

Müderris yardımcısı, müzakereci, okutulan bahisleri, ders bittikten sonra, talebelere tekrarlatan ve genelde daha az kabiliyetli talebelere anlatan kişi idi. Danişmendler arasından ve en liyakatlı olanlardan seçilen muid, bugünkü asistan pozisyonundadır. Bunlar talebelerle aynı yerde oturmaktadırlar.

İdare kadrosu, mütevelli ve ona bağlı kâtib, câbî (vakıf gelirlerini toplayan), câbî kâtibi, mutemed ve noktacı gibi memurlardan oluşuyordu. Hizmetli kadrosunu ise genellikle hâfız-ı kütüb (kütüphaneci), bevvâb (kapıcı), ferrâş (temizlikçi), kennâs-ı helâ (tuvalet temizleyicisi), sirâci (kandilci) gibi elemanlar meydana getiriyordu.

Maliyenin üçüncü icra memuru hazineye ait paranın tahsilâtı ve ödemelere nezâret eden veznedârbaşı’dır. Veznedârbaşı’nın diğer önemli vazifesi de maiyetindeki dört veznedar ile meskûkâtı muayene etmek, altın ve gümüşleri tartmaktı.

Geliri doğrudan merkez hazinesine alınan gelirler ki bunlar, cizye, âdet-i ağnam vergileri ile tuzla, maden, iskele ve liman mukata’aları ve gümrük gelirleridir.