OSMANLI İKTİSAT TARİHİ

Osmanlı ekonomisi klasik dönemde madenî para rejimini kullanmıştır. Bu dönemde hesap birimi olarak akçe kullanılmıştır. Akçe ya da akçayı Batılı kaynaklar yunanca aspron kelimesinden esinlenerek, asper ya da aspre olarak belirtirler. Bu terim, 12. yüzyılda Irak Selçukluları tarafından kullanılmıştı. Osmanlılar kendi adlarına ilk sikkeyi İlhanlıların Anadolu’daki egemenliklerinin sona ermesinden sonra, Orhan Bey zamanında (1326-27) bastırdılar.

15.yüzyılın son çeyreğinde altın sultaninin piyasaya sürülüşüne kadar, Osmanlı sikkeleri gümüş akçe ile bakır mangırdan oluşuyordu. Mangır, mankur ya da pul adı verilen bakır sikkeler, küçük hacimli alış verişlerde kullanılan, bozuk para hükmündeki küçük paralardır. Akçe Batılı kaynaklarda yunanca aspron kelimesinden esinlenerek, asper ya da aspre olarak belirtilir. Osmanlı Devleti yabancı sikkelerin tedavülüne izin vermekteydi. Dolaşımdaki diğer paralar iki büyük gümüş paraydı: Hollanda kaynaklı esedi kuruş ve İspanya kaynaklı real kuruş. Real kuruş 17. yüzyılın ortalarına kadar popülerdi, fakat bu tarihten itibaren ortadan kayboldu. Esedi kuruş işte bu ortadan kayboluştan sonra popüler para oldu.

15.yüzyılın son çeyreğinde altın sultaninin piyasaya sürülüşüne kadar, Osmanlı sikkeleri gümüş akçe ile bakır mangırdan oluşuyordu. Mangır, mankur ya da pul adı verilen bakır sikkeler, küçük hacimli alış verişlerde kullanılan, bozuk para hükmündeki küçük paralardır. Akçe Batılı kaynaklarda yunanca aspron kelimesinden esinlenerek, asper ya da aspre olarak belirtilir. Osmanlı Devleti yabancı sikkelerin tedavülüne izin vermekteydi. Dolaşımdaki diğer paralar iki büyük gümüş paraydı: Hollanda kaynaklı esedi kuruş ve İspanya kaynaklı real kuruş. Real kuruş 17. yüzyılın ortalarına kadar popülerdi, fakat bu tarihten itibaren ortadan kayboldu. Esedi kuruş işte bu ortadan kayboluştan sonra popüler para oldu.

Sultani, akçe ve mangırdan oluşan üçlü para biriminin, üç farklı işleve sahip olduğunu gözlemliyoruz. Günlük alışverişlerin çoğunluğu için bir hayli büyük kalan altın sikkeler, tüccarlar tarafından büyük ödemeler yapmak için kullanılıyordu. Sarraflar, yüksek devlet memurları ve bir ölçüde de orta ve büyük ölçekli imalathane sahipleri tarafından kullanılmaktaydı. Altında sultani, tüm İmparatorluk düzeyinde geçerli tek Osmanlı parası konumunu elde etti. Sultaninin ağırlığı ve ayarı, Venedik dükasına eşitlenmişti. Gümüş akçe ise, para düzeninin temel taşını oluşturuyordu. Tüm küçük ve orta ölçekli parasal büyüklüklerin yanı sıra, daha büyük parasal miktarların önemli bir bölümü de akçe ile ifade edilmekteydi. Mangırlara ise günlük alışverişlerde çokça rastlanıyordu.

İslam’ın faiz yasaklarına karşın, bu yasakların etrafında dolaşmanın “çifte satış” modeli gibi çeşitli yolları keşfedildiğinden, Osmanlı kentlerinin içinde ve yakın çevresinde yoğun kredi ağları geliştiğini, kredi arzının yüksek olduğunu ve teşvik edildiğini görüyoruz. Osmanlıların kendi adlarına bastırdıkları ve sultani ya da hasene-i sultaniye adı verilen ilk altın sikkeler, Fatih Sultan Mehmet döneminde (1477-78) basıldı. Tahta yeni çıkan sultan, eski sikkelerin tedavülünü yasaklayarak, kendi sikkelerini darp ettirirdi. Bu tecdid-i sikke siyaseti olarak adlandırılırdı. Ancak Kanuni Süleyman’dan sonraki padişahlar bu siyaseti terk etmişlerdir. Paranın değerinin düşürülmesi işlemi olan tağşiş, ekonominin para miktarını artırma ihtiyacından kaynaklanmaktaydı. Tağşiş uygulamalarına en çok Fatih döneminde rastlanmaktadır. 1444’e kadar akçenin gümüş içeriği oldukça istikrarlı bir seyir izlemişti. Buna karşılık 1444-1481 arasında akçenin ağırlığı ve gümüş içeriği tam 6 kez düşürüldü. Bu işlemlere tashih-i sikke adı verilmekteydi.

1844 tarihinde Tashih-i Sikke işlemiyle 100 gümüş kuruş 1 altın liraya eşit kabul edilmiş ve altın ile gümüş 15,09 oranı üzerinden birbirlerine bağlandıktan sonra Osmanlı altın ve gümüş sikkelerinin standartları değişmemiştir.

Akçe ya da akçayı Batılı kaynaklar yunanca aspron kelimesinden esinlenerek, asper ya da aspre olarak belirtirler. Bu terim, 12. yüzyılda Irak Selçukluları tarafından kullanılmıştı. Osmanlı sikkeleri gümüş akçe ile bakır mangırdan oluşuyordu. Mangır, mankur ya da pul adı verilen bakır sikkeler, küçük hacimli alış verişlerde kullanılan, bozuk para hükmündeki küçük paralardır. Osmanlı Devleti yabancı sikkelerin tedavülüne izin vermekteydi. Dolaşımdaki diğer paralar iki büyük gümüş paraydı: Hollanda kaynaklı esedi kuruş ve İspanya kaynaklı real kuruş. Real kuruş 17. yüzyılın ortalarına kadar popülerdi, fakat bu tarihten itibaren ortadan kayboldu. Esedi kuruş işte bu ortadan kayboluştan sonra popüler para oldu. Osmanlı tarihinin en popüler altın parası ise Türkçede yaldız altunu diye adlandırılan Venedik dükası oldu. Flori de denilen düka altınlarının üzerine, dolaşımına resmi olarak izin verildiğini gösteren (şah) damgası vurulmuştur. Bu uygulama Osmanlılar tarafından altın para bastırılmasına başlanınca, yabancı paraların geçerliliklerini korumaları amacıyla geliştirilmiştir. Osmanlıların kendi adlarına bastırdıkları ve sultani ya da hasene-i sultaniye adı verilen ilk altın sikkeler, Fatih Sultan Mehmet döneminde (1477-78) basıldı. Osmanlı Devleti geçici süreler için sikkelerin hazineye giriş ve çıkış kurlarını farklılaştırarak ek gelir elde etmiştir. 16. yüzyıldan itibaren geliştirilen bir uygulamada, altın ve gümüş paralar piyasa rayicinin 1-2 akçe aşağısından hazineye alınıp, bu rayicin üstünde masraf gösteriliyordu. Aradaki fark tefâvüt-i hasene ve guruş adı altında hazineye gelir kaydedilirdi. Osmanlılar poliçeye benzeyen süftece ve kitabu’l-kadı (kadı mektubu) diye adlandırılan belgeleri sıklıkla kullanmaktaydılar. Uzun mesafeli ticaretin finansmanında süfteceler, poliçeler ya da kredi mektupları önemli araçlardı. Süftecelerin temel amacı, uzun mesafeli ticareti ve fon akışını kolaylaştırmaktı. Süfteceler nakit kadar sağlam kabul edilmekteydiler. Osmanlılar süfteceyi devletin mali işlemlerinde bile kullandılar.

Osmanlı ekonomisinde poliçe benzeri süftece ve kitabu’l-kadı gibi belgeler, uzun mesafeli ticaretin finansmanında kullanılmaktaydı. Kitabu’l-kadı eski bir alacağı tahsil etmek amacıyla düzenlenen kadı mektubudur. Bununla vekili bazı şartlarla bu belgeyi alıp, borçlunun borçlusundan parasını tahsil edebilirdi. Özellikle kitabül’l-kadının kullanılma sıklığı çok dikkat çekicidir.

Osmanlılarda daha sınırlı ölçülerde kullanılan müfavaza iş ortaklığı, ortakları sermaye, emek, kâr ve sorumluluk açısından eşit kabul ediyordu. Müfavaza ortaklıklarının üç temel özelliği vardı: ortakların her açıdan tam eşitliği, tüm ticari faaliyetlerin anlaşmaya dâhil edilmesi, ortakların karşılıklı temsil yetkisi ve kefaleti. Diğer bir ortaklık türü, İnan (müşareke) ortaklığı idi. Bu ortaklığın en önemli özelliği, her ortağa farklı miktarda yatırım yapma izninin verilmiş olmasıdır. Eşit miktarda yatırım olsa bile eşit olmayan miktarlarda kâr dağıtımına izin verilmektedir. Vücuh ortaklığı ise parasız ortaklık olarak biliniyordu ve sermayesi olmayan ancak iyi bir şöhreti olan iki ortağın finans ihtiyacını karşılamak için düzenlenmekteydi.

Osmanlılarda daha sınırlı ölçülerde kullanılan müfavaza iş ortaklığı, ortakları sermaye, emek, kâr ve sorumluluk açısından eşit kabul ediyordu. Müfavaza ortaklıklarının üç temel özelliği vardı: ortakların her açıdan tam eşitliği, tüm ticari faaliyetlerin anlaşmaya dâhil edilmesi, ortakların karşılıklı temsil yetkisi ve kefaleti. Diğer bir ortaklık türü, İnan (müşareke) ortaklığı idi. Bu ortaklığın en önemli özelliği, her ortağa farklı miktarda yatırım yapma izninin verilmiş olmasıdır. Eşit miktarda yatırım olsa bile eşit olmayan miktarlarda kâr dağıtımına izin verilmektedir. Vücuh ortaklığı ise parasız ortaklık olarak biliniyordu ve sermayesi olmayan ancak iyi bir şöhreti olan iki ortağın finans ihtiyacını karşılamak için düzenlenmekteydi.

I,II,II Doğrudur. Para ekonomik yapı içinde üç fonksiyonu vardır. İtibar göstergesi paranın fonksiyonu değildir.

I,II,IV doğrudur. Kağıt para 1840’ dan sonra tedavüle girecektir

Adı geçen tüm paralar tedavüldedir. Tümü doğrudur.

Tümü doğrudur. Maden bölgelerinden çok sayıda darphane açılmıştır. Bunlardan büyük şehirlerde olanlar emanet sistemi ile küçükler iltizamla idare edilmiştir. Osmanlı madenlerine özellikle İran ve Hindistan’dan talep olmuştur. Devlet Darphaneleri Sikke standartları ile ilgili gönderilen mevzuatlara göre kontrol etmiştir.

Hepsi doğrudur.1326 1740 arasın da tağşiş ile akçedeki değer kaybı yüzde 84.3 ulaşmıştır.

I,II,IV doğrudur. Bu üç araçta bir çeşit poliçe gibi işlem görmüştür

I,II,III doğru

Hepsi sultaninin yerine 18. Yy başından itibaren altının Avrupa’da yükselişe geçmesine paralel Osmanlıda kullanılan paralardır.

I,II,III doğrudur. Kâğıt para 1840 yılında basılmıştır ancak tashihi ayar kanuna bağlı bir uygula değildir.

Adı geçen tüm paralar tedavüldedir. Tümü doğrudur.