OSMANLI İKTİSAT TARİHİ

17. yüzyıldan itibaren kırsal kesimde güvenliğin azalmasına paralel olarak Derbentler bozulmaya başlamış, görevlerini yapamaz duruma düşmüştür. Askeri mahiyette olanları hariç dağılmışlardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Osmanlılar kuruldukları bölgede yer alan Selçuklular ve Anadolu beyliklerin denizcilikle ilgili birikimlerinden yararlanmıştır. Bununla birlikte Anadolu ve Balkanlar’da Roma/Bizans döneminden kalan yollar ilk zamanlarda Osmanlı yol ağının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Benzer şekilde Selçuklu ve Memluklulardan kalan yollar da kullanılmıştır. Bu durumda doğru yanıt D seçeneğidir.

Akdeniz’in, 1512-1566 yılları arasında Osmanlı imparatorluğu hakimiyetine girmiştir. Bu başarıda korsanların Osmanlı donanmasının bir parçası haline gelmesinin önemli bir payı vardır. 15. yüzyıl sonlarında Akdeniz’de Osmanlı nüfuzunun iyice artması neticesinde bölgede kendi başına hareket eden korsanlar, Osmanlı Devleti’nin denetimine girmiştir. Denizcilik tecrübesi yüksek olan ve korsanlıkla hayatını geçirmiş bu denizcilere sahip olmak Osmanlı donanmasını güçlü kılmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Sadece soruda verilen ifadeler göz önünde bulundurulduğunda Osmanlı deniz taşımacılığında yer alan gemilerin çoğunun yerli olmasına rağmen yapılan nakliyenin büyük bir çoğunluğunu yabancı gemiler aracılığıyla gerçekleştiği anlaşılır. Verilen ifadede gemilerin kullandığı teknoloji ya da kapitülasyonlara yönelik bir bilgi bulunmamaktadır. Bu durumda doğru cevap E seçeneğidir.

Çin’de Ziandan başlayan İpek Yolu, Taklamakan ve Gobi çöllerini geçerek önce Türkistan’a sonra ise Kaşgar, Taşkent, Semerkant, Buhara ve Merv üzerinden Hazar’ın güneyine ulaşır. Tahran ve Tebriz’den sonra Anadolu topraklarına giren bu yol, Erzurum-Kayseri-Ankara istikametinden İstanbul’a ulaşır. Boğaz’ı geçen yol ise Via Egnatia’yı takip ederek Avrupa içlerine uzanmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tanzimat öncesinde devlet, yol yapım ve tamiri için köprücüler ve derbentçiler istihdam etmiştir. Bunlar yaptıkları hizmet karşılığında vergi muafiyeti elde etmekteydiler. Ayrıca bu köprü ve derbentlerin bakımı için örfi vergi olarak derbent, geçit, müruriye ve bac adıyla çeşitli vergiler konulmuştu. Tanzimat’la birlikte sözü edilen örfi vergiler kaldırılarak sınırlı sayıda vergi konulmuş, devletin yol ve inşaat masrafları bu vergilerden karşılanmaya başlanmıştır. Yol yapım ve bakım hizmetlerinin daha düzgün yürütülebilmesi için 25 Temmuz 1867de Menafi Sandıkları kurulmuştur. Kaynak olarak a’şardan belli bir oranda pay ayrılmıştır. Çalıştırılan işçilerin ücretlerinin ödenmesinden doğan güçlükler ve yetersizlikler sebebiyle 26 Ağustos 1869da yol inşa ve bakım masraflarının karşılanması için bir nizamname yayınlanmıştır. Nizamname ile din adamları, muallimler, sakatlar dışındaki 16-60 yaş arasındaki erkekler ile bütün yük ve araba hayvanlarına bulunduğu yöredeki yol ve köprü yapım ve onarımında bedenen veya bedelen 4 günlük çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Bu durumda doğru cevap D seçeneğidir.

Osmanlının ekonomi politikasında hakim olan iaşecilik; piyasalarda bol, kaliteli ve ucuz malların bulunmasını amaçlar. Ticareti bu durumu sağlamanın bir aracı olarak gören Osmanlı, ülke içinde mal ve hizmet arzını yüksek düzeyde tutmak için ihracatı zorlaştırıcı, ithalatı ise kolaylaştırıcı bir politika takip etmişlerdir. Kapitülasyonlar bu politikanın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Kapitülasyonlar ile amaçlanan ticaretin hacmini genişletmek, imparatorluğun içinde bulunan malların bollaşmasını sağlamaktır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Amerika kıtasından getirilen değerli madenler başta İspanya olmak üzere birçok Batı Avrupa ülkesinde mal ve hizmet fiyatlarının yükselmesine, başka bir ifade ile enflasyona neden olmuştur. Doğu’da yer alan ülkeler bu süreçten daha az etkilendikleri için Doğu ile Batı arasında fiyat farkları oluşmuş. Osmanlı ile ticaret yapan tüccarlar bu fiyat farkından dolayı ihracı yasaklı olan birçok stratejik ürünü Avrupa’ya götürmeye başlamıştır. Bu süreç beraberinde iaşeciliğin zarar görmesine yol açmış, Osmanlı pazarında bir çok malı piyasada bulmak zorlaşmış ve var olan malların fiyatlarında artışa sebep olarak halkın refah seviyesinde azalmaya yol açmıştır.

Osmanlı yöneticilerinin demiryolu yatırımlarından bekledikleri yararların başında iç güvenliğin sağlanması, merkez devletin gücünün ülkenin uzak bölgelerine kadar ulaştırılması, savaş dönemlerinde cepheye asker ve malzeme sevk edilebilmesi ve tarımsal vergilerin az kayıpla tahsil edilebilmesi geliyordu. Bu durumda doğru yanıt A seçeneğidir.

Demiryollarının yapımından sonra tarımsal üretimde yaşanan genişleme ve devletin topladığı vergi miktarındaki artış rakamları oldukça dikkat çekicidir. Devlet işletmeci şirketlere verdiğinden fazlasını demiryolunun geçtiği yerlerdeki üretimin artışı dolayısıyla topladığı vergilerden almıştır. Demiryolları sadece Osmanlılar için değil, yabancı sermayedarlar için de karlı bir yatırım alanı olmuştur. Ülkenin herhangi bir bölgesinde demiryollarının yapımıyla birlikte bir yandan, dış pazarlara yönelik tarımsal üretim genişlemiş öte yandan yabancı mamullerin pazarlanma imkanları artmıştır. Ayrıca demiryolu hatlarının geçtiği bölgelerde yabancı sermaye madencilik, sanayi ve belediye hizmetleri gibi alanlarda da yatırımlara yönelmişlerdir. Bu durumda doğru cevap B seçeneğidir.

Osmanlı Beyliği, özellikle Akdeniz ve Karadeniz sahillerindeki
beylikleri ele geçirdikçe Osmanlı deniz kuvveti oluşmaya ve deniz yolu ulaşımı
gelişmeye başlamıştır

Bu girişimin banisi olan Yıldırım
Bayezid (1389-1402) döneminde Antalya ve Alanya ele geçirilerek (1391)
Akdeniz’deki etkinlik artmış, kumaş ve kimyevi madde ile şeker ve baharat ticaretinin hatırı sayılır bir kısmı Osmanlıların eline geçmiştir.

İstanbul’da boğaz ulaşımı büyük oranda pereme denilen kayıklarla yapılmaktaydı. Buharlı gemilerin devreye girmesinden itibaren toplu taşımada bunlardan
yararlanılması düşünüldü. Bunun için ilk girişim devlet tarafından geldi; 1843’te
“Hazine-i Hassa Vapur Kumpanyası” kuruldu. Tanzimat sonrasında deniz nakliyatını bir düzene koyma ve kolaylaştırma çabalarının ürünü olarak ortaya çıkan bu şirket, İngiltere’den satın aldığı gemilerle önce Boğaziçi, Adalar, Gemlik
ve İzmit seferlerini yapmış, daha sonra bunlara Akdeniz ve Karadeniz seferlerini
de eklemişti.

Toplu taşımada ikinci proje, 19. yüzyılın ortasında, İstanbul halkına 20. yüzyılın ortalarına kadar hizmet verecek olan Şirket-i Hayriye’nin kurulmasıyla hayat
buldu. Tanzimat döneminin önemli paşaları Âlî, Fuad ve Cevdet paşalar tarafından kurulan ve 1851-1945 yılları arasında faaliyet gösteren bu şirket, İstanbul ve
civarında hizmet vermekteydi.

16. yüzyılda Anadolu’da 2.288 ve Rumeli’de
2.906 aile, avarız vergilerinden muafiyet karşılığı derbentçi tayin edilmiştir.
Derbentler, bir bölgenin ve yolun emniyetinin sağlanması bakımından önemli
bir tesis olmaları yanında, ıssız yerlerin şenlendirilmesi için iskân vasıtası olarak da kullanılmışlardır. İki çeşit derbentten söz edilebilir

Doğudan gelip Osmanlı topraklarına giren en önemli yol şüphesiz İpek Yolu
idi. Çin’de Zian’dan başlayıp Taklamakan ve Gobi çöllerini geçerek önce Türkistan’a
sonra Kaşgar, Taşkent, Semerkant, Buhara ve Merv üzerinden Hazar’ın güneyine ulaşmaktaydı. Tahran ve Tebriz’den sonra Anadolu topraklarına giren bu yol,
Erzurum-Kayseri-Ankara istikametinden İstanbul’a ulaşmaktaydı.

Ağırlıklı olarak Uzakdoğu baharatı taşındığı için bu ismi alan Baharat Yolu,
Hindistan ve Endenozya’daki limanlardan başlamakta, deniz yoluyla Kızıldeniz
ve Basra Körfezi’ne ulaşılıp mallar burada karaya çıkarılmaktaydı. Bunlardan
Kızıldeniz limanlarında indirilen mallar İskenderiye’ye taşınıyor, buradan gemilerle gideceği yere naklediliyordu. Basra Körfezi’nde karaya çıkarılan mallar ise,
Beyrut Limanı’nda tekrar gemiye yükleniyordu.

Yol yapım ve bakım hizmetlerinin daha düzgün yürütülebilmesi için 25 Temmuz
1867’de Menâfi Sandıkları kurulmuştur. Kaynak olarak a’şârdan belli bir oranda pay
ayrılmıştır. Çalıştırılan işçilerin ücretlerinin ödenmesinden doğan güçlükler ve yetersizlikler sebebiyle 26 Ağustos 1869’da yol inşa ve bakım masraflarının karşılanması için bir nizamname yayınlanmıştır

Gerçekleştirilen demiryolu projelerinin finansman biçimi ve büyüklüğü itibariyle en dikkat çekici olanlarından biri Hicaz Demiryolu projesidir. Bu proje Almanların finanse edip Haydarpaşa-Ankara arasında gerçekleştirdikleri Bağdat Demiryolu’nun aksine, finansmanıyla, inşaatıyla, tasarımıyla, İslam âleminden toplanan bağışlarla tamamen yerli bir girişimin eseridir. Doğru cevap C'dir.

18. yüzyıl boyunca ithalat ve ihracattan %3 vergi alınıyordu. 1838 yılında
İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi’ne göre vergi oranları, ithal
malları ve transit malları için %3, ithalatçıların ödediği dâhili gümrükler %2, ihracat malları için ise %12 olarak belirlenmişti. Bu anlaşmayla Osmanlı ticaret rejimi
dünyadaki en serbest rejimlerden biri olma özelliği kazanmıştı. Ancak, üretim hacmi yüksek sanayileşmiş Avrupalı devletlerin ucuz malları karşısında zarar etmeye
başlayan Osmanlı imalatçılarının artan şikâyetleri serbest ticaret konusunda şüpheler uyandırdı.