OSMANLI İKTİSAT TARİHİ

16. yüzyılda ise toplumsal sistemin siyasal-idari, ekonomik ve sosyal açıdan düzen ve istikrar kazanmasının bir göstergesi olarak nüfus artışı dönemidir. Verilere göre Kanuni Sultan Süleyman döneminde Mısır, Irak ve Tuna ötesi bölgeler hariç tutulup bugünkü Türkiye sınırları dikkate alındığında 12-13 milyon insan yaşamaktadır

16. yüzyıl bir nüfus artışı, 17. yüzyıl da bir durgunluk dönemi olarak kabul edilir. Avârız defterleri, cizye defterleri, temettuat defterleri gibi temel kaynakların yanında diğer arşiv vesikalarının gösterdiği en genel sonuç, güvenlik probleminin toplumsal hayatın her safhasına etki ederek nüfus artışını önleyen önemli bir etken oluşunun, bütün 18. Yüyzıl boyunca devam etmiş olduğudur.

Nüfus hareketleri, toplam yoğunluk yanında nüfusun bölgesel dağılımında da önemli değişimlere neden olmuştur. Örneğin; Osmanlı-Rus savaşı sonrasında, ilk yoğun göç dalgalarının ardından, daha önce kilometrekareye 8,69 olan Doğu Anadolu nüfusu 1906 yılında 9,57 miktarına ulaşmıştır. 1910 yılında 13,01’e, 1914 yılında da 15,15’e ulaşan yoğunluk, I. Dünya savaşı öncesine kadar devam eden sürekli bir nüfus artışına işaret etmektedir. Buna göre dönem başı ve sonu itibarıyla Doğu Anadolu’da nüfus yoğunluğu % 75, Türkiye genelinde ise % 30 artmıştır.

19. yüzyıl Osmanlı kentinde dört toplumsal örgütlenme alanının belirleyici olduğu söylenebilir: Bunlar; a. Devlet örgütlenmesi b. Toplumun dini gruplar-mezhepler arasında örgütlenmesi c. Esnaf-ahi örgütleri (loncalar) d. Mahalleler (sosyo-ekonomik ve dini açıdan homojen özellik gösteren komşuluk birimleri) dir.

Bu çerçevede şekillenen şehir, kadı veya kadı naibi tarafından yönetilmektedir.

Ana hatları ile 14-15. yüzyıllar Osmanlı şehrinin kuruluş dönemidir. Şehrin, bütün işlevleri ile artık teşekkül etmiş olduğu 16. yüzyıl ise aynı zamanda yeni şartların devreye girdiği, dolayısı ile şehrin birçok yönü ile yeni bir dönüşüm yaşamaya başladığı bir dönemdir.

Osmanlı Anadolu ve Rumeli köyleri, ağırlıklı olarak “toplu köy” tiplemesine uygunluk gösterirler. Bunun yanında “dağınık köy”, “hat köyü” tiplerine de rastlanır. Bu genellemeye rağmen, aynı ortak bir tipolojiye sahip olsalar bile bölgeden bölgeye bazı farklılıklar görülür. Bu farklılığın en büyük sebebi inşaatlarda kullanılan yapı malzemelerinin farklılığıdır.

İskânlar, serbest göçler ve sürgünler olarak iradi olup olmama bakımından iki usulle gerçekleştirilmiştir. Serbest göçler, Osmanlı Devleti’nin kurulup genişleme döneminde, özellikle Türkmen aşiretleri arasında varolan göç ve iskân şeklidir. Henüz yerleşik hayata geçmemiş bulunan aşiretler, yeni elde edilen topraklarda ortaya çıkan imkânları göz önüne alarak buralara gidip yerleşmektedirler. Ancak, devletin de desteğine sahip bu göçlerin özellikle Rumeli bölgesi yerleşimi için yeterli olduğu söylenemez. Bu nedenle bir iskân metodu olarak Rumeli için zorunlu nitelikte sürgün göçler söz konusudur.

Celali isyanları ile başlayan şehirlere yöneliş, 18. yüzyıl boyunca ve 19. yüzyılın başlarında bile azalarak da olsa devam etmiştir. Önceleri ferdi olarak başlayan ancak 18. yüzyıl başlarında aile göçü halinde devam eden göçler sosyal yapıda da değişime neden olmuşlardır. Artan taleple yükselen fiyatlar, esnafın geçim imkânlarını daraltan seyyar satıcıların türemesi, bu dönemde ortaya çıkan tüketime dönük hayat tarzı gibi nedenler bir başkaldırıyı ortaya çıkarmıştır.

Konar-göçerler, ekonomik faaliyetleri ağırlıklı olarak hayvancılık olan, kendi ihtiyaçlarına yetecek kadar tarım ile uğraşan, zaman zaman halıcılık ve nakliyecilik işi ile de meşgul olan, bu çerçevede yerleşik halkın ve devletin doğrudan birçok ihtiyacını karşılayan, bir sosyal gruptur.