OSMANLI İKTİSAT TARİHİ

Nüfus, tarihin her döneminde devletlerin kuruluş, büyüme ve çöküş süreçlerinin önemli faktörlerinden birisi olmuştur. Tarih incelemeleri bize büyük nüfus artışı veya azalma dönemlerinin iktisadî gelişme ile paralellik içinde olduğunu göster­miştir. Bazı örnekler, ekonomik gelişme ile nüfus artışı arasında var olan ilişki­nin hangi unsurun diğerini tetiklediği hususunda farklı yaklaşımlara neden olsa da genel olarak esas belirleyicinin nüfus olduğu görülür. Nüfus miktarı ve onun gelişim trendi ekonomik gelişme veya daralmanın en önemli nedenidir. Tarihi göstergelerin ortaya koyduğu bir diğer husus da nüfusun toplumsal politikalardan çok toplumsal yapının bir fonksiyonu olduğudur.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Nüfus, tarihin her döneminde devletlerin kuruluş, büyüme ve çöküş süreçlerinin önemli faktörlerinden birisi olmuştur. Tarih incelemeleri bize büyük nüfus artışı veya azalma dönemlerinin iktisadî gelişme ile paralellik içinde olduğunu göster­miştir. Bazı örnekler, ekonomik gelişme ile nüfus artışı arasında var olan ilişki­nin hangi unsurun diğerini tetiklediği hususunda farklı yaklaşımlara neden olsa da genel olarak esas belirleyicinin nüfus olduğu görülür. Nüfus miktarı ve onun gelişim trendi ekonomik gelişme veya daralmanın en önemli nedenidir. Tarihi göstergelerin ortaya koyduğu bir diğer husus da nüfusun toplumsal politikalardan çok toplumsal yapının bir fonksiyonu olduğudur. 

Bu nedenle sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi olan 14. yüzyıla gelinirken Bizans’ın siya­sal-idari coğrafyasındaki küçülme ve ekonomik bakımdan durgunluğuna paralel  olarak nüfusunda da sürekli bir azalma sözkonusudur. Bu dönemin süreklilik ar­zetmesinin gerisinde salgın hastalıklar, savaşlar, kıtlıklar gibi önemli sebepler var­dır. Haçlı seferleri ile Anadolu ve İstanbul’un yaşadığı istilalar bu durumun insan elinden kaynaklanan en önemli nedenidir. Anadolu’nun İslamlaşma süreci ve buna karşılık olarak ortaya çıkan Bizans gerilemesi yoğun olmayan bölge nüfusunu daha da düşürmüştür. Hızla gerçekleştirilen Türk yerleşimi bile Bizans’ın terk ettiği böl­gelerdeki genel nüfus yoğunluğunu yeterli seviyeye ulaştıramamıştır. 14. yüzyıldaki nüfus durgunluğu, talep yetersizliği yolu ile mal fiyatlarını etkileyerek iktisadi dur­gunluğu ortaya çıkaran bir etki oluşturmuştur.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi olan 14. yüzyıla gelinirken Bizans’ın siya­sal-idari coğrafyasındaki küçülme ve ekonomik bakımdan durgunluğuna paralel  olarak nüfusunda da sürekli bir azalma sözkonusudur. Bu dönemin süreklilik ar­zetmesinin gerisinde salgın hastalıklar, savaşlar, kıtlıklar gibi önemli sebepler var­dır. Haçlı seferleri ile Anadolu ve İstanbul’un yaşadığı istilalar bu durumun insan elinden kaynaklanan en önemli nedenidir. Anadolu’nun İslamlaşma süreci ve buna karşılık olarak ortaya çıkan Bizans gerilemesi yoğun olmayan bölge nüfusunu daha da düşürmüştür. Hızla gerçekleştirilen Türk yerleşimi bile Bizans’ın terk ettiği böl­gelerdeki genel nüfus yoğunluğunu yeterli seviyeye ulaştıramamıştır. 14. yüzyıldaki nüfus durgunluğu, talep yetersizliği yolu ile mal fiyatlarını etkileyerek iktisadi dur­gunluğu ortaya çıkaran bir etki oluşturmuştur.Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Avârız defterleri, cizye defterleri, temettuat defterleri gibi temel kaynakların yanında diğer arşiv vesikalarının gösterdiği en genel sonuç, güvenlik problemi­nin toplumsal hayatın her safhasına etki ederek nüfus artışını önleyen önemli bir etken oluşunun, bütün 18. Yüyzıl boyunca devam etmiş olduğudur. Nitekim 1831 nüfus sayımı ile 1844 yılında tamamlanan sayımla tespit olunan 11 milyon civarındaki nüfus rakamı, (bir artış eğilimi içine girilmiş de olsa) 19. yüzyıl ilk yarısındaki nüfus miktarının Kanuni dönemi nüfus miktarından bile az olduğunu göstermektedir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

İdâri örgütlenmede vilayet, sancak, kaza, nahiye ve köy örgütlenmesini ka­bul eden Osmanlı Devleti, (93 Harbi sonrası Türkiye’nin bugünkü sınırları içinde kalan coğrafi alanında) 17 vilayete, bu vilayetlere bağlı 66 sancağa ve müstakil olarak idare olunan 3 sancağa sahipti. 1914 yılı idari bölümlemesi esas alınarak bu tarihteki nüfuslarına göre yapılacak bir sıralamada Osmanlı Türkiye’sinin en ka­labalık vilayetlerinin sırası ile Hüdavendigar, Aydın, Konya, Ankara, Kastamonu, Sivas, Trabzon ve İstanbul olduğu görülür. Karahisar-ı Sahip (Afyon), Karesi (Balıkesir), Kütahya, Eskişehir ve Bursa Merkez’i içine alan bir büyüklüğe sahip olan Hüdavendigar vilayeti bu tarihte 1.844.637 nüfusa sahip olan en büyük vi­layettir. Buna göre 19. yüzyıl son döneminde nüfusta % 83’lük bir artış olmuştur. İkinci büyük vilayet olan Aydın vilayeti de (İzmir, Menteşe, Manisa, Aydın mer­kez kaza) % 81’ lik bir yaşamışıtr. 1885-1914 döneminde Osmanlı Türkiye’sinin nüfusundaki artışın % 30.67 olduğu gözönüne alınırsa bu iki vilayetteki nüfus artışındaki büyüklük daha açık görülebilir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı E şıkkıdır.

Verilere göre nüfusun dini gruplar itibariyle bölgesel dağılımına bakıldığın­da, Anadolu nüfusunun % 93’ü, Rumeli nüfusunun da % 21’i müslümanlardan müteşekkildir. Buna göre gayrimüslim nüfus büyük bir ağırlıkla Rumeli’de yaşa­maktadır. Bu hususta, 19. yüzyıl ikinci yarısına kadar kayda değer bir değişim sözkonusu değildir. Anadolu ve Rumeli nüfusunu beraber ele aldığımızda % 60 müslüman, % 40 gayrimüslim oranında oldukları görülür. Bu dağılım Kırım, 93 Harbi, Balkan Savaşları ile yaşanan işgallere dayalı toprak kayıplarının ortaya çı­kardığı Balkan ve Kafkas göçleri ile değişmiştir. Bunun sonucunda 1897’de müs­lümanların oranı % 74’e yükselmiştir. Osmanlı ülkesinde gayrimüslim nüfusun yüksek oranı yanında dikkati çeken bir başka husus da bu grubun çeşitli ırklar ve mezheplerden müteşekkil oluşudur. Bu yönü ile Osmanlı Devleti adeta bir etnik ve dînî-mezhebî zenginlik örneğidir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Verilere göre nüfusun dini gruplar itibariyle bölgesel dağılımına bakıldığın­da, Anadolu nüfusunun % 93’ü, Rumeli nüfusunun da % 21’i müslümanlardan müteşekkildir. Buna göre gayrimüslim nüfus büyük bir ağırlıkla Rumeli’de yaşa­maktadır. Bu hususta, 19. yüzyıl ikinci yarısına kadar kayda değer bir değişim sözkonusu değildir. Anadolu ve Rumeli nüfusunu beraber ele aldığımızda % 60 müslüman, % 40 gayrimüslim oranında oldukları görülür. Bu dağılım Kırım, 93 Harbi, Balkan Savaşları ile yaşanan işgallere dayalı toprak kayıplarının ortaya çı­kardığı Balkan ve Kafkas göçleri ile değişmiştir. Bunun sonucunda 1897’de müs­lümanların oranı % 74’e yükselmiştir. Osmanlı ülkesinde gayrimüslim nüfusun yüksek oranı yanında dikkati çeken bir başka husus da bu grubun çeşitli ırklar ve mezheplerden müteşekkil oluşudur. Bu yönü ile Osmanlı Devleti adeta bir etnik ve dînî-mezhebî zenginlik örneğidir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Klasik Osmanlı kentinin genel karakteri diğer islam kentleri gibi dağılmaya değil de sıkışmaya dönük oluşudur. İçe doğru büyümeye meyyal olan Osmanlı  kenti, bununla birlikte, örgütlenme biçimi ve buna uygun üretilen politikaların bir sonucu olarak durağan bir ölçeği de ifade ederler.

Bu çerçevede şekillenen şehir, kadı veya kadı naibi tarafından yönetilmektedir. En küçük idarî birimleri oluşturan mahallelerin başında imamlar bulunmaktadır. İmam mahallenin yöneticisi ve temsilcisi olarak kadı tarafından atanır. Muhtar ise, başlangıçta, imama vekâlet edebilecek cami cemaatinin seçkin kişisini ifade eder. Osmanlı mahallesi cami veya kilise etrafında biçimlenmiştir. Eğitim ve alt yapı gibi konularda her mahalle, özellikle vakıfları ile kendi kendine yeterlilik gösterir. Güvenlik işlerinden de beylerbeyi veya sancakbeyi tarafından kadının güvenlik yardımcısı olarak atanan ve sanıkları mahkemeye sevkeden adli zabıta olarak görev yapan subaşı; bunun yardımcısı olan asesler, kale dizdarları ve erle­ri sorumludur. Şehrin imar düzeninin denetiminde, mimarbaşı, kadının başyar­dımcısıdır.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Osmanlı toplumsal hayatında Batı’daki anlamı ile bir sınıfsal yapı ne klasik dö­nemde ne de yenileşmeci dönemde görülür. Bunun nedeni, sosyal sınıflaşma için gerekli olan sosyal gruplar arasındaki ilişkinin sınıf bilinci düzeyine ulaşmama­sı ve sosyal gruplar arasında geçişliliğin (bazı sınırlar olsa da) mevcudiyetidir. Osmanlı öncesi müslüman devletlerden Osmanlıya kalan mirasın bu konudaki etkisi büyüktür. Osmanlı toplum yapısında varolan sosyal gruplar yönetim bakı­mından yöneten (askerî)-yönetilen (reaya), hukukî açıdan hür-köle, dini bakım­dan müslim-gayrımüslim, yerleşim açısından da yerleşik-göçer, ayırımına tabi tutulabilir. 

Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.