OSMANLI İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Öşrî topraklar müslümanların özel mülkiyetleri altındaki topraklardır. Bunların sahipleri elde ettikleri ürünlerinden zekatın bir çeşidi olarak 1/10 öşür  vergisini öderler.

Hâsılatı azalan ve kimseye verilmeyip beratları güya sepette kalan tımarlar sepet tımarlarıdır.

Müsellem ve yürük askerleri gibi lağvedilen sınıflardan boş kalan tımarlar, mensuhat tımarıdır.

Harâc, İslâm vergileme düzeninde silahlı mücadele ile fethedilen topraklardan %50 ye kadar alınabileceği kaydedilen vergidir.

Öşür, Harâc-ı mukâsemenin kapsadığı vergilerden biridir.

Yaylak ve kışlak resmi, sürü sahiplerinin sürülerini otlattıkları yaylak ve kışlakların dâhil olduğu dirliğin sahibine -bazı yerlerde sürü bazı yerlerde hayvan başına- yılda bir defa aynî veya nakdî olarak ödedikleri resimdir.

Resm-i asiyab, dirlik içerisinde işletilen değirmenden maktu olarak alınan vergidir.

Resm-i dönüm, yerleşik veya konar-göçer reayanın çiftlik statüsünün dışındaki topraklar için ödedikleri vergidir

Bâd-ı hevâ, Bir kimsenin mal, mülk ve davarına zarar verenlerden alınan cezadır.

Resm-i ispenç, Rumeli’de umumiyetle müslüman olmayan, köylü veya şehirli reayadan alınan bir baş vergisidir.

Para vakıflarının bilinen ilki II. Mehmed tarafından kurulmuştur.

Osmanlı vakıf sistemi, genel olarak sosyal güvenlik, eğitim, kültür ve dinle ilgili işlevler gören bir kurumdu. Onun işlevlerinin arasında bir yerleşim yerinin güvenliğini sağlamak yoktur. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı Devleti'nde vergiler, toprak üzerinden, ürün üzerinden ve kişi üzerinden alınan vergiler olmak üzere üçe ayrılırdı. Kişi üzerinden alınan vergilerden birisi bâd-ı hevâ idi. Bu vergi, bir kimsenin mal, mülk ve davarına zarar verenlerden alınan bir cezaydı. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı klasik dönem toprak düzenine ilişkin düzenlemeler özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin katkılarıyla yapılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Dirlik sahipleri, topraklarıyla orantılı miktarda asker beslemek zorunda ve savaş zamanı geldiğinde bu askerleri savaşa hazırlamak ve getirmekle yükümlüydü. Bunlara cebelü denirdi. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı Devleti'nde toprağını üç yıl üst üste boş bırakan köylünün toprağı mahkeme kararıyla elinden alınır ve bir başkasına verilirdi. Doğru cevap C'dir.

Alparslan ve Melikşâh’ın büyük veziri Nizamülmülk (1018-1092), Melikşâh zamanında ikta sisteminin yeniden düzenleyicisi olarak ortaya çıkmaktadır. Abbasîlerin son zamanlarında ikta sistemi bozulmuş olup askerlerin maaşları aynî olarak ödenmekteydi. Nizamülmülk, hem çökmekte olan Abbasîler sahasında hem de Bizans feodalitesinin tesiri altındaki sahalarda toprakların harap olduğunu ve vergi toplanmadığını görmüştü. Bunun üzerine toprakları rütbeye göre ikta etmeye başladı. Kuvvetli bir merkezî otoritenin çevrelediği bu küçük muhtar bölgelerdeki topraklar daha itinalı ve akılcı işlenebileceğinden toprakların devletin kullanımında olmasından daha mamur hale geleceklerdi. Nitekim bu sayede ülkede imar ve üretim gerçekten artmıştı.

Anadolu Selçuklu Devleti Türkiye’de küçük ikta sistemini yerleştirmişti. Bu sistem Osmanlı tımar düzeninin esasını teşkil ederek, 19. yüzyıla kadar hayatiyetini sürdürmüştür. iktaları yöneten ve sipahi denen askerler kumandanından erine kadar vergisi kendilerine bağlanan köylerde otururlar ve devletin çağrısı halinde gösterilen hizmeti görürlerdi. Birtakım vergilerin tahsilini de bizzat devlet üzerine almıştı. Bu durum Osmanlı devrinde serbest olan ve olmayan tımarlar şeklinde devam edecektir. ilhanlı, Suriye Atabeyliği ve Hârezmşâh iktalarında da devletin vergilerden pay aldığını görüyoruz.

Tımar, “geçimlerini sağlamak veya hizmetlerine ait masraşarı karşılamak üzere bir kısım asker ve memurlara belirli bölgelerden kendi nam ve hesaplarına tahsil yetkisi ile birlikte tahsis edilmiş, çoğunluğu toprak olan vergi kaynaklarına” verilmiş isimdir.

Tımar mahiyet itibariyle beş bölümdür: