OSMANLI DİPLOMASİSİ

III. Selim, Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk defa daimî elçilikler açmıştır. 1793 yılında Londra’dan başlayarak Avrupa’nın çeşitli başşehirlerinde daimî elçiliklerin açılması, Osmanlı diplomasisinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Bu elçiliklerin açılmasındaki en önemli husus, tıpkı Japon, Çin ve İran örneklerinde olduğu gibi, Osmanlı Devleti’nin modern Avrupa diplomasisine eklemlenmesidir. Devlet adamları, modern sisteme dâhil olmadan ve oradaki dengeleri gözetmeden Osmanlı’nın varlığını sürdürmesinin zor olduğunu kabullenmişler ve gereğini yerine getirmişlerdir. Eğer ittifaklar bundan sonra da sürdürülecekse, ittifak yapılacak devletlerin merkezlerinde elçilikler açılarak oradaki gelişmelere bir şekilde muttali olunması gerekiyordu. Aynı şekilde bu süreçte uygulanmaya çalışılan denge siyasetinin başarısı da yine daimî elçiliklerin açılması ve bu elçilikler vasıtasıyla ilgili devletlerin takip edilmesine bağlıydı.

Mahmud, 1836 yılında klasik hâriciye teşkilatını yeniden şekillendirerek bugünkü anlamda Dışişleri Bakanlığı’nı kurmuştur. Bu gelişme ve öncesinde açılan daimî elçilikler, Osmanlı diplomasinin her şeyiyle modern Avrupa diplomasisine eklemlenmesinde ve yürütülmesinde çok önemli bir yere sahiptir.

3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşid Paşa tarafından Gülhane’de ilan edilen Tanzimat Fermanı, modernleşmeyi devlet siyaseti haline getiren belgedir. Osmanlı modernleşmesinin en önemli gelişmelerinden bir tanesidir. Tanzimat’la birlikte modernleşme veya yenileşme Osmanlı Devleti’nin resmî siyaseti şeklini almıştır. 3 Kasım öncesinde Osmanlı yenileşmesinde çok önemli ve radikal faaliyetlerin yapıldığı vakıadır, fakat bunların hepsi dönemin hükümdarlarının iradeleri ve istekleriyle olmaktaydı. Tanzimat Fermanı, bu faaliyetleri şahsî tercih veya irade olmaktan çıkarıp, devletin vazgeçilmez bir siyaseti hâline getirmiştir. Nitekim bundan sonraki yıllarda modernleşme faaliyetleri hem süreklilik kazanmış hem de devletin ve toplumun her alanını ve kesimini kapsayacak resmî bir boyuta sahip olmuştur.

Kutsal Yerler Meselesi, Kudüs’te bulunan ve Hıristiyanlar tarafından kutsal kabul edilen bazı mekânların Hıristiyan mezhepleri, özellikle de Ortodoks ve Katolikler tarafından kullanılması; bakımının yapılması hakkında aralarında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı Rusya ve Fransa gibi bazı Avrupalı Büyük Devletlerin müdahaleleriyle başlayan rekabet veya mücadeledir. Kırım Savaşı’nın çıkmasına neden olan görünür sebeptir. 1853′te Çar I. Nikola tarafından olağanüstü elçi olarak İstanbul’a gönderilen Prens Mençikov, kutsal yerler konusunda Ortodoks Kilisesi ile ilgili isteklerde bulunmuş ancak bu istekler İngiltere ve Fransa’nın etkisiyle Osmanlı Devleti tarafından reddedilmiş ve Kırım Harbi başlamıştır.

Hünkar İskelesi Antlaşması, Osmanlılarla Ruslar arasında yapılmıştır. Mehmed Ali Paşa'nın Mısır'da ayaklanması üzerine, devletin güvenliğini sağlamak amacıyla Rusya'dan yardım isteyen II. Mahmud, Fransa'nın Mehmed Ali Paşa'ya destek çıkması üzerine Mehmed Ali Paşa ile anlaşmanın yolunu bulmaya çalıştı. Rus birliklerinin Karadeniz boğazını geçerek Büyükdere önlerinde demirlemesi Fransa ve İngiltere'nin işine gelmedi. Bunun üzerine Fransa ve İngiltere Padişah ile Mehmed Ali Paşa'nın arasını bulmaya çalıştılar.  Böylece Padişah ile Mehmed Ali Paşa arasında 14 Mayıs 1833'de Kütahya antlaşması imzalandı. Geleceğini güvence altına almak isteyen Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa, Rus Çarı'na ittifak teklifinde bulunmuş, Çar'ın teklifi kabul etmesiyle de Osmanlılarla Ruslar arasında Hünkar İskelesi Antlaşması imzalanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu, ilk dış borçlanmasını, Kırım Savaşı sırasında, savaş maliyetlerini karşılamak için gerçekleştirdi. Kırım Savaşının gündeme gelmesi (1853-1856) Osmanlı Devleti'nin, savaşta müttefikleri olan Fransa ve İngiltere ile 1854 ve 1855 borç anlaşması imzalamasını zorunlu kıldı. Osmanlı'nın Balta Limanı Anlaşmasını imzaladıktan sonra dış borçlanmaya girmesinin önü açıldı.

Paris Kongresi ile Osmanlı Devleti ilk defa bir Avrupalı devlet olarak kabul edilmiş, toprak bütünlüğünün garanti edilmesi nedeniyle de Avrupalı devletlerin koruması altına girmiştir.

Osmanlı Devleti İstanbul Konferansı'nda içişlerine karışılmasına yönelik kararlar alınmasını önlemek amacıyla Kanun-i Esasi'yi ilan etti.

Kutsal Yerler Meselesi, Kudüs’te bulunan ve Hıristiyanlar tarafından kutsal kabul edilen bazı mekânların Hıristiyan mezhepleri, özellikle de Ortodoks ve Katolikler tarafından kullanılması; bakımının yapılması hakkında aralarında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı Rusya ve Fransa gibi bazı Avrupalı Büyük Devletlerin müdahaleleriyle başlayan rekabet veya mücadeledir.

Hünkar İskelesi Antlaşması’nın gizli maddesine göre; Rusya herhangi bir Batı devleti ile savaşa girerse Osmanlı Devleti Çanakkale Boğazı'nı Rusya ile savaşan devletin donanmalarına kapatacak Rus gemileri ise boğazdan rahatça geçebilecekti.