OSMANLI DİPLOMASİSİ

Osmanlı İmparatorluğu'nun modern anlamda kurduğu ilk ittifak Avrupalı Hıristiyan bir devlet olan Prusya ile gerçekleşmiştir. 1790 yılında Prusya ile karşılılık prensibine dayanan bir askerî ittifak anlaşması imzalamıştır. III. Selim daha sonraki yıllarda ihtiyaç hâsıl olduğunda bu kez Rusya ve İngiltere gibi devletlerle de ittifaklar yapmıştır. Bundan sonraki süreçte bu tür ittifaklar, Osmanlı diplomasisinin sıkça müracaat ettiği çözümlerin başında gelmiştir.

II. Mahmud (1808-1839), III. Selim’in başlattığı modernleşme faaliyetlerini devam ettirmiş, yaptığı yeniliklerle Osmanlı diplomasinin modernize edilmesini sağlamıştır. Bu çerçevede 1821’de, Avrupa lisanlarını bilen ve Avrupa tanıyan Osmanlı diplomasisini yürütecek diplomatların ve idarecilerin yetişmesini sağlamış olan Tercüme Odası'nı kurmuştur. 1836 yılında klasik hâriciye teşkilatını yeniden şekillendirerek bugünkü anlamda Dışişleri Bakanlığı’nı kurmuştur.

3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilen “Tanzimat Fermanı”, Osmanlı modernleşmesinin en önemli gelişmelerinden bir tanesidir. Tanzimat’la birlikte modernleşme veya yenileşme Osmanlı Devleti’nin resmî siyaseti şeklini almıştır. Ferman öncesinde Osmanlı yenileşmesinde çok önemli ve radikal faaliyetlerin yapıldığı vakıadır, fakat bunların hepsi dönemin hükümdarlarının iradeleri ve istekleriyle olmaktadır. Tanzimat Fermanı, bu faaliyetleri şahsî tercih veya irade olmaktan çıkarıp, devletin vazgeçilmez bir siyaseti hâline getirmiştir.

Modern Osmanlı diplomasisinin başlatıcısı ve ilk önemli temsilcisi olan devlet adamı, İngiltere siyasetine meyilli olduğu bilinen Mustafa Reşid Paşa'dır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun baş düşmanı olarak kabul edilen Rusya'ya yakınlığı ile bilinen ve Rus yanlısı siyaset takip eden devlet adamı Sadrazam Mahmud Nedim Paşa'dır. Sadrazam Mustafa Reşid Paşa ve Sadrazam Mithat Paşa, İngiliz siyasetine, Sadrazam Mehmed Emin Âlî Paşa ve Hâriciye Nâzırı Keçecizade Fuad Paşa Fransız siyasetine yakın devlet adamlarıdır.

Mehmed Ali Paşa tehlikesine karşı İngiltere’nin desteğini alabilmek için 1838'de Balta
Limanı Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. İktisadî tavizler daha sonraki günlerde Avrupa’nın birçok devletine de teşmil edilmiş, tehlikenin devam etmesi üzerine bu kez
Tanzimat Fermanı ilan edilerek Modernleşme devlet siyaseti hâline getirilmiştir.

Osmanlı Devleti'nin galip geldiği Kırım Harbi sonrasında Avusturya, İngiltere ve Fransa’nın katılımıyla düzenlenen Paris Kongresi'nde Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyan tebaanın hakları ve imtiyazlarına ilişkin düzenleme yapılması hususu gündeme gelmiştir. Bunun üzerine Osmanlı Devleti, diplomatik bir hamle yaparak ilgili hususun barış antlaşmasına bir madde olarak girmemesi için acilen bir ıslahat fermanı hazırlanarak ilan edilmesine karar vermiştir.

Avrupa Uyumu, 1815 Viyana Kongresi’ne katılan İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve
Prusya’nın, bundan sonra ortaya çıkacak meselelerde Avrupa’daki düzeni korumak için birlikte hareket etme amacıyla teşkil edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin birçok iç meselesinde bu devletlere ait İstanbul’daki Büyükelçileri Avrupa Uyumu adına Osmanlı hükümetine ortak baskıda bulunmuşlardır.

Osmanlı-Rus Harbi ve Ayastefanos Barış Antlaşması, 1856 Paris Kongresi’yle oluşan yeni diplomatik düzenin sonunu getirmiştir. Paris Kongresi’yle Osmanlı mirası üzerinden Avrupalı Büyük Devletler arasında sağlanan dengeler, bu savaşla birlikte Rusya lehine yeniden bozulmuştur.

Bu dönemde Osmanlı diplomasisindeki en önemli gelişmelerden biri Sultan Abdülaziz’in gerçekleştirdiği Avrupa Seyahati’dir. Fransa ve İngiltere olmak üzere dört Avrupa devletini kapsayan bu seyahat, Avrupa’ya ve hatta ülke dışına yapılan ilk ve tek Osmanlı hükümdar seyahati olma özelliği ile Osmanlı tarihindeki yerini almakla birlikte,
diplomasi tarihindeki önemi çok daha dikkat çekicidir.

III. Selim Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk defa daimî elçilikler açmıştır

III. Selim’in başlattığı modernleşme hareketini II. Mahmud devam ettirmiştir. 

Sultan Abdülhamid yetişen yabancı dil bilen diplomatlar önemli oranda istihdam edilmeye başlanmıştır

Paris Kongresi 1856'da gerçekleşmiştir.

Tanzimat Fermanı 3 Kasım 1839'da ilan edilmiştir.

Tercüme odası dış temsilcilikler teşkilatı içinde yer almaz.

Tanzimat döneminde dış siyaset ve diplomasiyi üstlenmiş sembol isimlerden biri 

Abdülaziz Paşa değildir.

Selanik Olayı 1876'da gerçekleşmiştir.

Balta Limanı Anlaşması İngiltere-Osmanlı arasında imzalanmıştır.

Hünkar İskelesi İttifak Anlaşması Osmanlı-Rusya arasında imzalanmıştır.