OSMANLI DİPLOMASİSİ

mOsmanlı odern anlamda ilk defa Avrupalı Hıristiyan bir devlet olan Prusya ile 1790 yılında karşılılık prensibine dayanan askerî ittifak anlaşması imzalamıştır. III. Selim daha sonraki yıllarda ihtiyaç hâsıl olduğunda bu kez Rusya ve İngiltere gibi devletlerle de ittifaklar yapmıştır. Bundan sonraki süreçte bu tür ittifaklar, Osmanlı diplomasisinin sıkça müracaat ettiği çözümlerin başında gelmiştir.

II. Mahmud (1808-1839), III. Selim’in başlattığı modernleşme faaliyetlerini devam ettirmiştir. Devam ettirmekten öte, yaptığı yeniliklerle Osmanlı diplomasinin modernize edilmesini sağlamıştır. Öncelikle 1821'de açtığı ve sonrasında kademeli olarak geliştirdiği Tercüme Odası ile Avrupa lisanlarını bilen ve Avrupa tanıyan Osmanlı diplomasisini yürütecek diplomatların ve idarecilerin yetişmesini sağlamıştır.

Tanzimat, Avrupalı Büyük Devletlerle yoğun bir ilişkiye girildiği; modern diplomasiyi yürütecek Osmanlı devlet adamlarının ve diplomatlarının yetiştiği ve göreve geldikleri; devletin dış siyasetini ve diplomasisini üstlendikleri bir dönem olmuştur. Bu devlet adamlarından özellikle de Mustafa Reşid Paşa (1800-1858), Sadrazam Mehmed Emin Âlî Paşa (1815-1871), Keçecizâde Fuad Paşa (1814-1868) ve Mahmud Nedim Paşa (1818-1883) sembol isimlerdir.

İlgili kitabın 162. sayfasındaki bilgilere göre doğru cevap B seçeneğidir.

Osmanlı diplomasisini belirleyen ve icra eden en önemli şahıslarının Avrupalı Büyük Devletler hakkındaki bu ifadeleri ve diplomasideki tercihleri, ilgili devletlerin İstanbul’daki temsilcilerine çok rahat bir hareket etme imkânı sağlamıştır. Özellikle de İngiltere Büyükelçisi Stratford Canning’in (1825-1858) Saray ve Babıâli üzerindeki etkisi ve tasarruf­ları dönemin kaynaklarında fazlasıyla gündeme gelmektedir. Başta Abdülmecid olmak üzere duruma göre Sadrazam veya Hâriciye Nâzırları’yla her türlü meseleyi görüşebilme, istemediği bürokratları görevden alma veya başka yere tayin edilmesi noktasında sözü dinlenen ve İstanbul’daki en etkili diplomat olarak tarihe geçmiştir.

Canning’in Sultan Abdülmecid üzerindeki etkisini gösteren ilginç bir rivayeti Vak’ainüvis Cevdet Paşa şu şekilde zikretmektedir. Fransızların isteği üzerine Mustafa Reşid Paşa’nın Sadaret’ten alınması ve yerine Âlî Paşa’nın getirilmesinden dolayı İngiliz Büyükelçi Canning “gücenmiş”ti. Canning’i darılttığına inanan Sultan Abdülmecid, Tarabya’daki İngiltere Büyükelçiliği’nde düzenlenen baloya bizzat giderek Canning’in gönlünü almaya gayret etmiştir. Bu ziyaret etkisini göstermiş; daha sonra Abdülmecid’i ziyaret eden Canning’in, Mustafa Reşid Paşa’nın Sadarete getirilmesini ısrarla tekrar istemesi üzerine Âlî Paşa Sadarazamlık’tan istifa etmiş ve yerine Mustafa Reşid Paşa getirilmiştir.

Osmanlılarca İngiltere’nin desteğini alabilmek için 16 Ağustos 1838 tarihinde Balta Limanı Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. Bununla sadece İngiltere’ye önemli iktisadî tavizler verilmiş, daha sonraki günlerde antlaşma Avrupa’nın birçok devletine de teşmil edilmiştir.

3 Kasım 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilerek Modernleşme devlet siyaseti hâline getirilmiştir. Mustafa Reşid Paşa, Tanzimat’ın neden ilan edilmesi gereğini Sultan Abdülmecid’e izah ederken kullandığı “Avrupa’nın teveccühünü” kazanmak ifadesi önemli olsa gerekir.

Bahsedilen antlaşma Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmıştır.

Paris Kongresi, Rusya’ya karşı Avrupa içindeki dengelerin sağlamasında ve muhtemel bir Avrupa savaşının önlenmesinde diplomatik bir işlev görmesine rağmen, Osmanlı Devleti için hiç de hayırlı olmamıştır. Aksine 1878 Berlin Kongresi’ne kadar geçen 22 yıllık sıkıntılı süreci belirlemiş; Osmanlı devlet adamlarının başını ağrıtan pek çok gelişmeye hukukî zemin hazırlamıştır. Osmanlı iç meselesi olarak öteden beri devam edegelen bazı iç gelişmeler, Paris Kongresi’nin ilgili maddelerine istinaden Avrupalı Büyük Devletlerin araya girmesiyle Osmanlı’nın kontrolünden çıkarak milletlerarası bir sorun hüviyeti kazanmıştır. Bu ise devleti iyice istikrarsızlaştırmıştır. 1857-1862 Ef­lak-Boğdan Meselesi, 1858 Cidde Olayları, 1860-1861 Lübnan Meselesi ve 1866-1867 Girit İsyanı gibi bazı gelişmeler bu bağlamda ele alınmalıdır.

Doğru cevap olan Mehmet Ali Paşa İsyanı ise Paris Kongresi'nden daha önceki bir tarihte gerçekleşmiştir.

Osmanlı Devleti, modern anlamda ilk defa Avrupalı Hristiyan bir devlet olan Prusya ile 1790 yılında karşılılık prensibine dayanan askeri ittifak anlaşması imzalamıştır.

Bazıları Tanzimat öncesi açılmakla birlikte bu dönemde tesis edilen bazı önemli dış temsilcilikler şunlardır: Paris Büyükelçiliği, Viyana Büyükelçiliği; Berlin Ortaelçiliği, Londra Ortaelçiliği; Amsterdam Başkonsolosluğu, Hamburg Başkonsolosluğu, Tebriz Başkonsolosluğu, Cenova Başkonsolosluğu; Venedik Konsolosluğu, Barcelona Konsolosluğu ve New York Konsolosluğu. Moskova'da Osmalı Devleti'nin dış temsilcilik bulunmamaktaydı.

Sadrazam Mehmed Emin Âlî Paşa Fransa siyasetini tercih etmişti.

Rusya'yı "devletimizin doğal düşmanı" olarak nitelendiren devlet adamı Keçecizâde Fuad Paşa'dır.

Islahat Fermanı'nın hazırlanması için kurulan heyette Rusya Elçisi yer almamıştır.

Gayr-i Müslim Osmanlı vatandaşları Paris Antlaşması'na imza atan devletlerin ortak koruması ve gözetimi altına sokan antlaşmanın ilgili maddesi 9. maddedir.

1878 yılında imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Rus Harbi sona ermiştir.

3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşid Paşa tarafından Gülhane'de ilan edilen Tanzimat Fermanı, modernleşmeyi devlet siyaseti haline getiren resmi bir belgedir.

Nizâm-ı Cedid/Yeni Düzen, III. Selim'in kurduğu modern askeri birliklere verdiği isim olmakla birlikte, 1792-1807 yılları arasında uyguladığı geniş ıslahat faaliyetlerinin de tamamını ifade etmektedir.

Osmanlı-Rus Harbi, Osmanlı için tam bir hezimet olmuş; batı sınırları İstanbul’a ve doğu sınırları ise Erzurum’a kadar geri çekilmiştir. Durumun askeri vahameti şekillenmeye başlayınca Osmanlı Devleti, 24 Aralık 1877’de İngiltere’ye müracaat ederek savaşın sona ermesi için aracılık yapmasını rica etmiştir.