OSMANLI DİPLOMASİSİ

III. Selim öncelikle askerî ıslahatlarla ordunun Avrupaî tarzda yeniden düzenlenmesi gerektiğine inanmaktaydı. Askerî alanların dışında siyasî, idarî, iktisadî, ticarî, toplumsal ve diplomasi alanlarında yapılan yenilikler bu dönemin kendine has özelliğiydi. Devlet bünyesindeki bütün kuruluşların gözden geçirilerek zamanın ihtiyaç ve gereksinimlerine göre düzenlenip yenilenmesi “Nizam-ı Cedid” hareketinin geniş hedefini ve kapsamını teşkil etmekteydi.

1792 tarihinde uygulamaya konulan Nizam-ı Cedid ıslahatları ile birlikte Avrupa’nın önemli merkezlerinde diplomatik temsilci bulundurulması kararı alındı.

Babıâli Avrupa’da kuracağı ilk daimî elçilik için eskiden beri çok iyi ilişkiler kurduğu İngiltere’yi seçti. Her ne kadar uzun bir süreden beri Fransa ile iyi ilişkiler mevcut idiyse de bu sırada Avrupa devletlerinin 1792 tarihinden itibaren fiilen İhtilal rejimine karşı Fransa ile mücadeleye girişmeleri, Babıâli’yi Londra’yı tercihe yöneltti.

Yusuf Agâh’ın elçiliği başta olmak üzere
daimî ikamet elçilerinden amaçlanan görev, beklentiler ve hizmetler şöyledir:
a) Babıâli’yi diplomatik olarak temsil ederek mutad elçilik işlerini yürütmek.
b) Maiyet memurlarının görgü ve bilgilerini artırarak bunları hem Osmanlı
bürokrasisinde kullanmak hem de geleceğin Osmanlı hariciyesine eleman
yetiştirmek.
c) Batılıların Osmanlı ülkesinde uyguladıkları gibi, bulundukları ülkelerdeki
Osmanlı tebaası tacirlerin haklarını korumak.
d) Osmanlı Devleti’nin hizmetinde çalıştırılmak üzere, bulundukları ülke ve
diğer Avrupa ülkelerindeki uzman mühendisler ve askerî teknisyenleri ile
Osmanlı donanması ve kara ordusunda kullanılmak için gerekli hammaddeyi sağlamak.
e) Bulundukları ülkedeki ve Avrupa’daki gelişmeleri gözlemek, özelikle de basını yakından takip ederek, haberlerin ve söylentilerin çevirilerini düzenli
olarak İstanbul’a göndermek,
f) Atandıkları ülkenin idarî, malî, iktisadî, ticarî, askerî, siyasî, sosyal, kültürel
ve eğitim sistem ve kurumlarını incelemek,
g) Bulundukları ülkenin dilini öğrenmekle birlikte milletlerarası diplomasi
dili olan Fransızcayı öğrenmek,
h) Bulundukları ülkedeki diğer misyon şef­leriyle ilişkiye geçerek Osmanlı Devleti’nin dış dünyaya tam olarak açılmasını sağlamak, arabuluculuk yapmak ve onların Türkiye aleyhindeki propagandalarını çürütmek için karşı tezler üretmek,
ı) Babıâli’nin izlemiş olduğu haricî ve dahilî politikalar hakkında gerektiğinde tenkit ve uyarı babında görüş ve düşüncelerini iletmek,
j) Elçiye veya maiyet memurlarından birine yolculuklarına, bulundukları ülkenin siyasî, askerî, idarî, malî, sosyo- ekonomik ve kültürel sistem ve kurumları ile hatta başkentlerine dair edindikleri bilgi ve tecrübelerini toplu
olarak gösteren sefaretname hazırlatmak.

Yusuf Agâh’ın elçiliği başta olmak üzere
daimî ikamet elçilerinden amaçlanan görev, beklentiler ve hizmetler şöyledir:
a) Babıâli’yi diplomatik olarak temsil ederek mutad elçilik işlerini yürütmek.
b) Maiyet memurlarının görgü ve bilgilerini artırarak bunları hem Osmanlı
bürokrasisinde kullanmak hem de geleceğin Osmanlı hariciyesine eleman
yetiştirmek.
c) Batılıların Osmanlı ülkesinde uyguladıkları gibi, bulundukları ülkelerdeki
Osmanlı tebaası tacirlerin haklarını korumak.
d) Osmanlı Devleti’nin hizmetinde çalıştırılmak üzere, bulundukları ülke ve
diğer Avrupa ülkelerindeki uzman mühendisler ve askerî teknisyenleri ile
Osmanlı donanması ve kara ordusunda kullanılmak için gerekli hammaddeyi sağlamak.
e) Bulundukları ülkedeki ve Avrupa’daki gelişmeleri gözlemek, özelikle de basını yakından takip ederek, haberlerin ve söylentilerin çevirilerini düzenli
olarak İstanbul’a göndermek,
f) Atandıkları ülkenin idarî, malî, iktisadî, ticarî, askerî, siyasî, sosyal, kültürel
ve eğitim sistem ve kurumlarını incelemek,
g) Bulundukları ülkenin dilini öğrenmekle birlikte milletlerarası diplomasi
dili olan Fransızcayı öğrenmek,
h) Bulundukları ülkedeki diğer misyon şef­leriyle ilişkiye geçerek Osmanlı Devleti’nin dış dünyaya tam olarak açılmasını sağlamak, arabuluculuk yapmak ve onların Türkiye aleyhindeki propagandalarını çürütmek için karşı tezler üretmek,
ı) Babıâli’nin izlemiş olduğu haricî ve dahilî politikalar hakkında gerektiğinde tenkit ve uyarı babında görüş ve düşüncelerini iletmek,
j) Elçiye veya maiyet memurlarından birine yolculuklarına, bulundukları ülkenin siyasî, askerî, idarî, malî, sosyo- ekonomik ve kültürel sistem ve kurumları ile hatta başkentlerine dair edindikleri bilgi ve tecrübelerini toplu
olarak gösteren sefaretname hazırlatmak.

Ancak
bu dönem elçilerinin en önemli diplomatik faaliyetleri Temmuz 1798’de Napolyon
komutasındaki bir Fransız ordusunun Mısır’ı işgali nedeniyle ortaya çıkan gelişmelerle ilgili oldu. Osmanlılar 1792’den beri izlemeye çalıştığı denge ve tarafsızlık
politikasıyla savaşa katılmama durumunu terk etmek zorunda kaldı.

Seyyid Ali baş tercümanı Codrika’nın Fransa hesabına casusluk yaptığını sezememiş ve bunu Babıâli tarafından öğrenmişti. l802’de Fransa’yla Paris’te
yapılacak barış görüşmelerinde Osmanlıları temsil etmek üzere Amedi Galib Efendi “fevkalade büyükelçi” olarak Paris’e gönderildi.

Seyyid Ali, iyi niyetli, yenilik
yanlısı ve Batı’ya olumlu gözle bakan bir kişi olmasına rağmen, diplomatlık için
gerekli yeteneğe haiz olmamasıyla ilk dönem Osmanlı ikamet elçileri içindeki en
başarısızı oldu.

Mısır’ın Fransızlar tarafından işgaliyle Doğu Meselesi (Eastern
Question) başlamış oldu ve unutulmaya yüz tutmuş olan Doğu Akdeniz havzası
tekrar dünya gündemine gelerek İngiltere başta olmak üzere büyük güçler tarafından tepkiyle karşılandı ve yakın takibe alınmaya başlandı.

Tarihinde ilk defa Osmanlılar kendi topraklarını işgal eden bir ülkeye karşı
diğer Avrupalı devletlerle işbirliğine girerek ittifak yapıyordu. Gerçi Avrupalı bir
güç olan Prusya ile 1790 yılında ittifak antlaşması yapılmıştı, fakat bu esnada Osmanlı Devleti, Rusya ve Avusturya ile zaten savaş halinde bulunuyordu. 1799 baharında Napolyon’un Suriye’ye geçme planı Akka’da yenilgiyle sonuçlandı ve Napolyon yerine General Kleber’i bırakarak Fransa’ya gitti. Osmanlı-İngiliz ve Rus
askerî işbirliği neticesinde 1801 yazında Fransızlar El-Ariş sözleşmesi esas kabul
edilerek Mısır’dan tahliye edilmişlerdir.

Mehmed Raşid zamanında diplomasi alanında yapılan düzenlemelere göre daimi elçi heyeti büyükelçi, sır kâtibi, hazinedar, ataşe ve diğer maiyet memurları, hizmetliler ile birlikte çoğunluğu Müslüman olan kişizadeler ve iki Rum tercümandan oluşur.

Kalyonlar Kâtibi  Yusuf Agâh Efendi 23 Temmuz 1793 tarihinde ilk ikâmet elçisi olarak Londra'ya tayin edilmiştir.

Yusuf Agâh ve Mahmud Raif bir diplomat olarak İngiliz erkânı ve diğer heyetler ile görüştükleri zaman Türkçe'nin dışında hiçbir dil kullanmamışlardır.

Babıâli Yusuf Agâh'tan sonra Londra'ya elçi olarak İsmail Ferruh Efendi'yi atamıştır. İbrahim Afif Efendi Viyana'ya, Seyid Ali Efendi Berlin'e, Mehmed Said Halet Efendi ve Abdulrahim Muhib Efendi Paris'e elçi olarak atanmıştır.

Osmanlılar'ın takip ettiği tarafsızlık politikası Napolyon komutasındaki Fransızların Temmuz 1798'de Mısır'ı işgal etmesiyle sona ermiştir.

7 Mart 1802'de yapılan Amiens Antlaşması ile İngiltere, Fransa ve Osmanlılar arasındaki Mısır meselesi çözülmüştür.

Diplomatik temsilcilikleri bir müddet kapattıktan sonra, Avrupa ve dünyadan soyutlanmamak için Tercüme Odası'nı II. Mahmud kurmuştur.

Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti dağılma ve parçalanma sürecine girmiştir.

II. Mahmud, Avrupa başkentlerinde ikamet elçiliklerinin faaliyetlerinin artmasıyla, içerideki ve dışarıdaki icraatlarda daha etkin olabilmeleri amacıyla, 1836'da Reissülküttablık makamını Hariciye Nezareti'ne çevirdi.

II. Mahmud döneminde İstanbul'da İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya, Hollanda, İspanya, Sardunya, Danimarka, Sicilyateyn, Portekiz, Yunan, ABD ve İran diplomatik temsilcilikleri bulunmaktaydı. Mısır'ın diplomatik temsilciliği bulunmamaktaydı.