OSMANLI DİPLOMASİSİ

Modern Türk diplomasisinin kurulmasında en büyük rol Reisülküttab Mehmed
Raşid Efendi’ye aitti. Mehmed Raşid Osmanlı Devleti’nin en zor dönemlerinden biri
olan 1788-1791 yılları arasında Osmanlı dış politikasında yaptığı faaliyetler sebeYeniden
Yapılanma Dönemi
Osmanlı Diplomasisi:
Nizam-ı Cedid’ten
Tanzimat’a (1792-1839)
132 Osmanlı Diplomasisi
biyle III. Selim’in takdirini kazandı. Bundan dolayı padişah, yenilikçi görüşe sahip
olan Mehmed Raşid’i 6 Eylül 1792 tarihinde ikinci kez olarak Reisülküttablığa getirdi.
Bu ona Türk dış politikasında köklü bir ıslahat yapma fırsatını vermişti. Artık
bu tarihten itibaren Mehmed Raşid, çok aktif bir halde Türk diplomasisinin şekillenmesinde
birinci derecede Sultan ile birlikte Babıâli’nin politikalarına tesir etmeye
başladı. Doğru cevap A'dır.

Mehmed Raşid zamanında diplomasi alanında yapılan ve etkileri günümüze kadar tesir eden
yenilikleri 3 grupta toplayabiliriz:
a) Avrupa devletleri ile olan ilişkilerde devletlerarası hukukun benimsenmesi
ve Avrupa’nın önemli merkezlerinde daimî ikamet elçiliklerinin açılması
b) Avrupalı devletlerle olan ilişkilerde mütekabiliyet esasına uyulması ve tayinât
usulünün kaldırılması
c) Dış ilişkilerde tarafsızlık politikası ile güçler dengesinin göz önüne alınması
ve Protestan Kuzey-Batı Avrupa devletleriyle ilişkilerin en üst seviyede geliştirilmesi. Doğru  cevap C'dir.

Babıâli, Yusuf Agâh’ı 6 Ağustos tarihinden itibaren İngiliz elçisinin geçerli rütbe ve statüsü olan Büyükelçi (Ambassador) rütbesiyle payelendirdi. Doğru cevap A'dır.

Yusuf Agâh’ın elçiliği başta olmak üzere
daimî ikamet elçilerinden amaçlanan görev, beklentiler ve hizmetler şöyledir:
a) Babıâli’yi diplomatik olarak temsil ederek mutad elçilik işlerini yürütmek.
b) Maiyet memurlarının görgü ve bilgilerini artırarak bunları hem Osmanlı
bürokrasisinde kullanmak hem de geleceğin Osmanlı hariciyesine eleman
yetiştirmek.
c) Batılıların Osmanlı ülkesinde uyguladıkları gibi, bulundukları ülkelerdeki
Osmanlı tebaası tacirlerin haklarını korumak.
d) Osmanlı Devleti’nin hizmetinde çalıştırılmak üzere, bulundukları ülke ve
diğer Avrupa ülkelerindeki uzman mühendisler ve askerî teknisyenleri ile
Osmanlı donanması ve kara ordusunda kullanılmak için gerekli hammaddeyi
sağlamak.
e) Bulundukları ülkedeki ve Avrupa’daki gelişmeleri gözlemek, özelikle de basını
yakından takip ederek, haberlerin ve söylentilerin çevirilerini düzenli
olarak İstanbul’a göndermek,
f) Atandıkları ülkenin idarî, malî, iktisadî, ticarî, askerî, siyasî, sosyal, kültürel
ve eğitim sistem ve kurumlarını incelemek,
g) Bulundukları ülkenin dilini öğrenmekle birlikte milletlerarası diplomasi
dili olan Fransızcayı öğrenmek,
h) Bulundukları ülkedeki diğer misyon şef­leriyle ilişkiye geçerek Osmanlı Devleti’nin
dış dünyaya tam olarak açılmasını sağlamak, arabuluculuk yapmak ve onların
Türkiye aleyhindeki propagandalarını çürütmek için karşı tezler üretmek,
ı) Babıâli’nin izlemiş olduğu haricî ve dahilî politikalar hakkında gerektiğinde
tenkit ve uyarı babında görüş ve düşüncelerini iletmek,
j) Elçiye veya maiyet memurlarından birine yolculuklarına, bulundukları ülkenin
siyasî, askerî, idarî, malî, sosyo- ekonomik ve kültürel sistem ve kurumları
ile hatta başkentlerine dair edindikleri bilgi ve tecrübelerini toplu
olarak gösteren sefaretname hazırlatmak. Doğru cevap E'dir.

Fransız ordusunun Mısır’ı işgali nedeniyle ortaya çıkan gelişmelerle
ilgili oldu. Osmanlılar 1792’den beri izlemeye çalıştığı denge ve tarafsızlık
politikasıyla savaşa katılmama durumunu terk etmek zorunda kaldı. Kendi inisiyatifi
dışında gelişen gelişmeler karşısında Osmanlı Devleti, Fransa’ya karşı önce 23
Aralık 1798’de Rusya’yla, daha sonra 5 Ocak 1799’da İngiltere’yle ittifak antlaşmaları
imzaladı. Doğru cevap B'dir.

Nizam-ı Cedid döneminin en önemli diplomasi stratejilerinden birisi de Avrupa devletleri arasında çıkan ihtilaf­larda tarafsızlık (Neutrality) politikası izlenmesidir. Doğru cevap D'dir.

Mısır Meselesi Osmanlıları düşmanı Rusya ile 23 Aralık
1798’de ittifak antlaşması yapmaya itti. Doğru cevap C'dir.

7 Mart 1802’de yapılan Amiens Antlaşması’yla İngiltere, Fransa ve Osmanlılar
arasındaki Mısır Meselesi çözülmüş oldu. Doğru cevap B'dir.

Kısa süren görüşmeler sonucunda 14 Eylül 1829’da Edirne Antlaşması imzalandı. Doğru cevap A'dır.

8 Temmuz 1833’de Hünkar İskelesi’ndeki Rus kampında imzalanan Osmanlı-Rus antlaşması Rusların emellerinin büyük bir bölümünü kapsıyordu. Bu antlaşma savunma ittifakı olup iki devletten biri saldırıya uğrarsa, diğeri ona her türlü yardımı yapacaktı. Doğru cevap B'dir.

Modern Türk diplomasisinin kurulmasında en büyük rol Reisülküttab Mehmed Raşid Efendi’ye aitti.

Babıâli Avrupa’da kuracağı ilk daimî elçilik için eskiden beri çok iyi ilişkiler kurduğu İngiltere’yi seçti.

Kalyonlar Kâtibi Yusuf Agâh Efendi 23 Temmuz 1793 tarihinde Londra’ya ilk ikamet elçisi olarak tayin edilmiştir.

Yusuf Agâh ile başlatılan bu usul, yabancı elçilik heyetleri arasında ilk defa, Ainslie’nin yerine büyükelçi tayin edilen ve 19 Mayıs 1794’de İstanbul’a ulaşan Sir Robert Liston’a tesadüf etmişti.

Yusuf Agâh ilk ikamet elçisi olması sebebiyle birçok görev, hizmet ve işlerle bizzat ilgilenerek bu işleri yürütürken Babıâli le koordineli çalışmıştır. Mahmud Raif her alanda elçinin baş danışmanı ve yardımcısı olarak Yusuf Agâh’ın başarısında birinci derecede katkıda bulundu. Mahmud Raif ’in, Yusuf Agâh adına Fransızca olarak yazdığı sefaretname Türk diplomasi ve kültür tarihi açısından çok önemli bir yer işgal eder. Zira bu bir Türk’ün Osmanlı devlet adamı ve diplomatı olarak Batı lisanıyla yazdığı ilk eserdir.

Londra’daki ilk ikamet elçiliği hizmetini başarılı yürütmesi üzerine 1795’de; İbrahim Afif Efendi’nin Viyana’ya, Seyyid Ali Efendi’nin de Berlin’e ikamet elçileri olarak atanmaları kararlaştırıldı. Babıâli, İsmail Ferruh Efendi’yi Kasım 1796’da Londra’ya elçi olarak atamıştır.

Yapılan istişare sonucunda daha önce Berlin’e tayin edilmiş bulunan Seyyid Ali Efendi’nin Paris’e atanması kararlaştırılırken Berlin’e ise Ali Aziz Efendi tayin edildi.

Halet Efendi, Avrupa’ya gönderilen ilk Osmanlı ikamet elçileri içinde, Avrupa medeniyeti hakkında en olumsuz görüşlere sahip olup, gönderdiği raporlarda genelde Avrupa medeniyetini sürekli biçimde eleştirmiştir.

Ali Aziz’i diğer ikamet elçilerinden ayıran temel husus, büyükelçilik dönemini siyasî faaliyetlerden çok edebî ve akademik faaliyetlerle geçirmesidir. Berlin’de bulunduğu sırada Prusya’nın eski İstanbul Büyükelçisi ve aynı zamanda büyük bir şarkiyatçı olan Von Diez’le yazışmalar yaparak Doğu Edebiyatı hakkında fikir alış verişinde bulunmuştur.

Babıâli, benzer şartlarda İstanbul’da 21 Ocak 1799’da Sicilyateyn (Napoli) Krallığı ile savunma ittifak antlaşmasını imzaladı.